امیر پورپزشک، رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در صربستان درباره اهم فعالیت‌هایش و ظرفیت‌های موجود بین دو کشور توضیحاتی را ارائه داد که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید: 

روابط فرهنگی میان جمهوری اسلامی ایران و صربستان در حال حاضر چه سطحی است و در این میان برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری، چه تاثیری بر این رابطه گذاشته است؟

از مهمترین و رایج ترین شیوه های معرفی و ترویج فرهنگ وزبان وادبیات یک کشور برگزاری و یا شرکت در رویدادهای فرهنگی در قالب نمایشگاه ها، جشنواره ها، سمینارها است. کشورما بیش از سی سال است که از زمان یوگسلاوی سابق تا صربستان امروز در این کشور حضور رسمی فرهنگی دارد و در طول این مدت برنامه‌های مختلف فرهنگی و هنری را سازماندهی و اجرا کرده است که این حضور مستمر یکی از دلایل شناخت نسبی شهروندان صرب از فرهنگ و هنر ایرانی است. از دوران پسا کرونا یعنی درسه سال اخیر جهش بزرگی به لحاظ کمی و کیفی در برپایی رویدادهای فرهنگی اتفاق افتاده که موجب تقویت روابط در سطح رسمی و عمومی شد. 

با توجه به این موضوعاتی که مطرح کردید لطفا درباره جزئیات روابط فرهنگی میان این دو کشور بیشتر توضیح دهید.

وضعیت روابط فرهنگی دو کشور در مقایسه با روابط فرهنگی با بسیاری از کشورهای اروپایی رشد و پیشرفت خوبی داشته‌اند. تلاش ما این بوده که هم در سطح رسمی این روابط را گسترش بخشیم و هم در سطح دیپلماسی عمومی و مردمی روابط‌مان را تقویت کنیم. به همین دلیل تلاش کردیم حضور فرهنگی را در سطح کشور تقویت کنیم و با همکاری مراکز فرهنگی برنامه‌های مختلفی را در شهرهای مختلف صربستان اجرا کنیم؛ برگزاری هفته‌های فیلم، کارگاه‌های ایرانشناسی در مدارس، برپایی هفته دوستی کودکان در چند شهر، برگزاری کنسرت‌های موسیقی و نمایشگاه‌های هنری و اهدای کتاب به کتابخانه ها و مدارس در سراسر صربستان از جمله اقدامات ما برای حضور در مناطق مختلف این کشور هستند.

سیاست‌های مورد توجه و تاکید رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران شامل 11 محور هستند که شامل   گسترش همکاری ها با مراکز و نهادهای حاکمیتی، نخبگان و افکار عمومی جامعه میزبان، تقویت همکاری با دانشگاهها و مراکز پژوهشی و فراهم کردن زمینه ارتباط با داخل، توجه به علائق و ذائقه فرهنگی جامعه میزبان و اشتراکات فرهنگی، تقویت ارتباط با افراد موثر و علاقه‌مند به ایران و جمهوری اسلامی، حضور فعال در رویدادهای فرهنگی، هنری و علمی جامعه میزبان، توجه به گفتگوهای دینی و فرهنگی، تمرکز بر فعالیت های موثر و ماندگار، توجه به نسل جوان و نوجوان، حضور فرهنگی در شهرهای مختلف صربستان، بهره گیری از ظرفیت های رسانه ای و انتشار آثار ایرانی توسط ناشران بومی می‌شود.

آن طور که پیداست فعالیت های فرهنگی مرتبط با جمهوری اسلامی ایران در صربستان پربار است. با این حساب، می توان گفت که نگاه مردم و حاکمیت صربستان نسبت به ایران و فرهنگ غنی آن، مثبت است؟

بله، نگرش عمومی جامعه و دولت صربستان نسبت به جمهوری اسلامی ایران مثبت است؛ مهم ترین دلایل آن عبارتند از احترام ویژه برای تاریخ و فرهنگ و تمدن غنی ایران، نقش و همکاری دوکشور در بنیانگذاری جنبش عدم تعهد،  مواضع شجاعانه ایران در قبال بی عدالتی و استکبار و وجوه مشترک دو مکتب ارتدوکس و تشیع.

رئیس جمهوری صربستان در آخرین دیدار خود در آبان ماه سال گذشته با سفیر جمهوری اسلامی ایران با ستایش از فعالیت های فرهنگی کشورمان از معرفی فرهنگ و تمدن ایران به مردم صربستان به بهترین شکل ممکن تشکر کرد.

مردم صربستان نسبت به ایران و ایرانیان علاقمندی و احترام خاصی قائل هستند و از فیلم‌ها، موسیقی و برنامه‌های هنری کشورمان استقبال می‌کنند. غرفه کتاب ایران در نمایشگاه بین المللی کتاب از پربازدیدترین غرفه‌های خارجی بود  و حضور انبوه علاقه‌مندان در برنامه‌های هفته فیلم و موسیقی نشان دهنده این علاقه‌مندی است.

می‌دانیم که کار رایزنی فرهنگی ایران، پرچالش و پر از حاشیه‌‎ها و موضوعات مختلف است. شما در این مسیر و در صربستان چه چالش هایی داشته‌اید؟

مسیر فعالیت‌های فرهنگی ایران در صربستان مسیر نسبتا همواری است و ما در اجرای برنامه‌ها از همکاری و همراهی مراکز مختلف و حمایت مردمی برخوردار بوده‌ایم [و هستیم]. این وضعیت شاید در سطح کشورهای اروپایی خاص و کم نظیر باشد. البته بخشی از این علاقمندی حاصل تلاش های مستمر و اعتمادسازی و اجرای برنامه‌ها با همکاری و مشارکت مراکز و افراد بومی بوده است. عمل به تعهدات و اجرای وعده‌های داده شده و پاسخگویی سریع به مراجعان نقش مهمی در این زمینه داشته است. اما چالش‌های پیش‌روی فعالیت‌های ما عمدتا معطوف به حمایت نشدن کافی و تامین محتواهای لازم از داخل،  بی‌تمایلی ناشران ایرانی به ترجمه و انتشار کتاب های نویسندگان صرب، اولویت نداشتن صربستان از سوی مراکز فرهنگی کشور،  بوروکراسی اداری، کمبود نیروی انسانی کیفی و نداشتن ساختمان و محل مناسب برای برگزاری بسیاری از برنامه های فرهنگی است!

اگر بخواهیم فعالیت‌های گسترده شما در مقام رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در صربستان را در چند دستاورد عمده خلاصه کنیم، به چه مواردی می‌توان اشاره کرد؟

در دوران پساکرونا کوشیدیم با استفاده از همه ظرفیت‌های موجود بومی و بهره گیری از ظرفیت مراکز داخلی تا آنجا که ممکن است برنامه های فرهنگی مختلفی را سازماندهی و اجرا کنیم. در زمینه اجرا تلاش کردیم نیروها و مراکز بومی علاقه‌مند به ایران مشارکت حداکثری در اجرای برنامه‌ها داشته باشند. خوشبختانه میزان علاقه‌مندی شهروندان صرب در همکاری و برگزاری برنامه ها آن‌گونه بود که در سال 1403 انجمن صربی دوستداران ایران را تشکیل دادند تا نقش بیشتری در اجرای برنامه های فرهنگی و تقویت پیوندهای دوملت داشته باشند.

در زمینه‌های دیگر مانند ترجمه و حمایت از انتشار کتاب به زبان صربی با همکاری ناشران بومی نیز شاهد تحول خوبی بودیم تعداد 10 عنوان کتاب در زمینه های ادبی، دینی، ایرانشناسی و زبان فارسی تالیف و یا ترجمه و منتشر شد و این کتاب‌ها هم اکنون در بازار کتاب صربستان توسط موسسات بزرگ توزیع کتاب در دسترس همگان است.

در زمینه گفت‌وگوهای دینی اسلام و ارتودکس سومین دورگفت‌وگوها در بلگراد برگزار شد و دور چهارم به‌زودی در تهران برگزار خواهد شد.

از اقدامات مهم دیگر که در سطح صربستان بازتاب گسترده‌ای داشت، برگزاری مسابقات سراسری برای نسل جوان بود. مسابقه ایران از نگاه من، مسابقه از نوروز بگو، مسابقه مقاله نویسی ویژه دانشجویان دانشگاه‌ها، مسابقه فیلم و عکس با موضوع ایران ویژه بزرگسالان که مورد استقبال وسیعی قرار گرفتند. برای مثال در مسابقه از نوروز بگو که به‌مناسبت نوروز 1404 برگزار شد، فراخوانی برای صدها مدرسه و مرکز فرهنگی ارسال شد و خانواده های بسیاری در جریان این برنامه قرار گرفتند و ما 180 اثر نقاشی و شعر از شهرهای بزرگ وکوچک و روستاهای صربستان دریافت کردیم که برای مراکز فرهنگی کودکان صربستان، در این زمینه با ما همکاری داشتند. طرح این موضوعات عمق نفوذ و محبوبیت فرهنگ و تمدن ایران را در صربستان نشان می‌دهد. 

با توجه به اینکه صربستان یک کشور اروپایی است و فاصله مرزهای ما با این کشور هم نسبتا طولانی به شمار می آید، وضعیت زبان فارسی در آن کشور چگونه است و آیا آموزش زبان فارسی در صربستان انجام می شود؟

به‌طور کلی منطقه بالکان، مرز غربی نفوذ و گسترش زبان و ادبیات فارسی در غرب محسوب می شود. در کشور صربستان، زبان فارسی و دروس مرتبط با ادبیات و فرهنگ ایران به‌طور رسمی در دانشگاه ‌(دانشکده فیلولوژی دانشگاه بلگراد) تدریس می‌شود که برنامه درسی آن از سوی وزارت آموزش این کشور اعتبارسنجی و تایید شده‌اند. همه ساله حدود 160 نفر از دانشجویان در رشته‌های مختلف واحدهای زبان فارسی را به عنوان زبان دوم انتخاب می‌کنند.

علاوه بر این در دبیرستان زبان‌شناسی بلگراد نیز موفق شدیم، زبان فارسی را بعد از تعطیلی در سال 2016 مجددا راه اندازی کنیم. دوره‌های آزاد زبان فارسی نیز ویژه عموم علاقمندان در همان محل دانشگاه بلگراد توسط دکتر صفری استاد زبان فارسی برگزار می‌شود. در کنار این مدرسه تابستانی زبان فارسی نیز ویژه علاقمندان از سایر کشورها برگزار شدند.

مهمترین معضل و مسئله زبان فارسی در صربستان علیرغم تعداد قابل توجه دانشجویانی که واحد زبان فارسی را به عنوان واحد اختیاری بر می‌گزینند، تامین مالی از سوی وزارت آموزش صربستان برای تاسیس گروه آموزشی  جدید و همچنین فقدان نیروی انسانی بومی در سطح دکتری زبان و ادبیات فارسی به عنوان شرط لازم برای تاسیس رشته است. علیرغم سی سال آموزش زبان فارسی و علاقمندی به یادگیری زبان فارسی، از بورسیه‌های آموزش زبان و ادبیات فارسی استقبال نشده است. این موضوع دلایل مختلفی دارد که طولانی بودن فرایند پذیرش بورسیه، آینده شغلی مبهم و وسوسه دستیابی به مشاغل بهتر و به اصطلاح آینده دار از طریق آموزش زبان های دیگر و حمایت مالی ناکافی و کاهش بودجه های زبان فارسی از آن جمله هستند.

به اتکای تجربه‌ای که از حضور در صربستان و اطلاعاتی که از این جامعه  به واسطه مراوده با آنان کسب کرده‌اید، زمینه‌های لازم برای صادرات محصولات فرهنگی- هنری ایران به این کشور فراهم است یا همچنان با اما و اگرهایی دراین راستا روبه‌رو هستیم؟ شما چه پیشنهاداتی برای کسب موفقیت بیشتر دراین زمینه دارید؟

صادرات محصولات فرهنگی از کشور ما، تحت شرایط وضعیت فعلی چندان زمینه‌ای ندارد. رقابت، قیمت و کیفیت حرف اول را می‌زند. محصولات فرهنگی کشور ما هر اندازه جذاب باشند صادرات آن با موانع جدی روبه‌روست. مسئله تحریم‌ها و فقدان روابط بانکی، موانع گمرکی، تثبیت نشدن قیمت‌ها، فقدان اطلاعات دقیق و روشن از مشخصات و نحوه دسترسی به محصولات فرهنگی و هنری و... برخی از این موانع هستند.

لذا توسعه صادرات فرهنگی نیازمند برنامه ریزی، عزم ملی و مشارکت فعال و هماهنگ سایر دستگاه‌ها از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تا سازمان توسعه تجارت و گمرک، وزارت اموراقتصادی و ورود بخش خصوصی در این حوزه است.

پس با توجه به نکاتی که مطرح کردید احتمالا صربستانی ها شناخت خوب و زیادی نسبت به فرهنگ و هنر ایران دارند. شما این شناخت را چطور ارزیابی می کنید؟

صربستان کشوری است که دولت و مردمش به فرهنگ وهنر توجه ویژه ای دارند و زیرساخت های فرهنگی خوبی را در همه شهرهای بزرگ و کوچک ایجاد کرده‌اند و راهبردهای بلندمدتی برای حمایت از فرهنگ و هنر و صنایع خلاق فرهنگی نیز تدوین کردند. این کشور از تقویت ارتباطات فرهنگی با همه کشورها به‌ویژه ایران استقبال کرده و می‌کند.

در صربستان افکار عمومی به چند دلیل نسبت به ایران مثبت است؛ نخست، پیشینه درخشان تاریخی و تمدنی ایران چنان در ذهن و زبان ساکنان این دیار پرتو افکنده که با دیده تحسین از آن یاد می‌کنند و این موضوع را در تمامی دیدارها و برنامه ها از مسئولان و مردم می توان شنید.

دوم، پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و پرچمداری مبارزه با استکبار جهانی و نفی نظام سلطه و سرمایه داری معادلات سیاسی جهان را برهم زد و توده‌های عدالت طلب را عمیقا مجذوب خود ساخت. صرب‌ها ایستادگی و مقاومت ایران و ایرانیان در برابرآمریکا و تحریم‌های ظالمانه را می ستایند. از همین‌رو به رغم تبلیغات جهانی علیه انقلاب اسلامی ایران، آنان همچنان علاقمندی خود را نگاه داشته‌اند.

سوم، حضور طولانی مدت فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و فعالیت‌های رایزنی فرهنگی به‌عنوان مرکز تأثیرگذار و به‌موازات آن تلاش گسترده و برنامه‌های مختلف به‌خصوص در دوران پساکرونا.

وضعیت صنایع فرهنگی در کشور صربستان چگونه است؟ آیا می توان از تجربیات فعالان فرهنگی در حوزه صادرات محصولات فرهنگی صربستان بهره برد؟

به‌منظور حفظ صنایع دستی قدیمی، دولت صربستان برنامه‌هایی را برای کمک به صنعتگران ترتیب می‌دهد، اعتبارات صنایع دستی افزایش یافته است. همچنین آموزش‌هایی برگزار می‌شود تا افراد بیکار بتوانند حرفه‌های قدیمی را یاد بگیرند. انجمن های شهروندی برای ترویج و حفظ صنایع دستی قدیمی سهم بزرگی داشتند. با این حال، صربستان صادرات چندانی در زمینه محصولات فرهنگی ندارد و شاید بتوان گفت صنعت فیلم این کشور مهمترین بخش صادرات فرهنگی را تشکیل می‌دهد.

از آنجا که موضوع ایرانیان خارج از کشور، یکی از محورهای اصلی و مهم فعالیت های سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به عنوان متولی دیپلماسی فرهنگی و فعالیت های فرهنگی خارج از کشور به حساب می آید، ارتباط شما با ایرانیان مقیم صربستان چگونه است و عمدتا این افراد در آن کشور چه شرایطی را از سر می گذرانند؟

تعداد ایرانیان مقیم صربستان بسیار اندک است و از 400 نفر فراتر نمی‌رود. اکثریت ایرانیان را دانشجویان مقیم بورسیه و آزاد تشکیل می‌دهند. بخشی از ایرانیان مقیم نیز آن دسته دانشجویانی بودند که در دهه‌های گذشته برای ادامه تحصیل به یوگسلاوی سابق آمده بودند و برخی از آنها تحصیلات خود را به پایان رساندند و هم اکنون پزشک و دندانپزشک هستند و برخی نیز جذب مشاغل آزاد دیگر شدند؛ نکته بسیار مهم در ارتباط با ایرانیان مقیم در صربستان این است که آنان از علاقمندان به کشور ایران هستند.

آمار تفکیکی مشاغل ایرانیان ساکن در صربستان 23 درصد دانشجو، 15 درصد پزشک،10 درصد تاجر و مدیر شرکت بازرگانی، 10 درصد کارمند و 42 درصد شغل آزاد، ورزشکار،‌ محصل، خانه دار... .

رایزنی فرهنگی کشورمان چطور می‌تواند از همراهی ایرانیان مقیم صربستان برای دست‌یابی به دیپلماسی فرهنگی و توسعه روابط خود بهره بگیرد؟

تلاش ما این بوده است ارتباط خود را با ایرانیان به‌خصوص دانشجویان تقویت کنیم. از طریق پیام در شبکه‌های اجتماعی در ارتباط با ایرانیان به‌ویژه دانشجویان هستیم. از آنها برای شرکت در برنامه های مختلف دعوت می‌شود و تلاش کردیم مشارکت بیشتر آنها را در اجرای برنامه ها نیز جلب کنیم.

هر یک از ایرانیان مقیم در حوزه زیست شخصی و فعالیت حرفه‌ای خود می‌تواند معرف فرهنگ و سرزمین ایران باشد از این‌رو تلاش ما بر این است که با اطلاع رسانی سریع برنامه‌ها و مناسبت‌ها و تولید محتواهای فرهنگی هم آنان را در جریان رویدادهای فرهنگی کشور و برنامه‌های رایزنی قرار دهیم و هم زمینه‌ای فراهم شود تا آنان نیز مشارکت و نقش آفرینی بیشتری برای معرفی ایران به شهروندان صرب داشته باشند.

با توجه به اهمیت گفت‌وگوهای دینی برای جمهوری اسلامی ایران و به تبع آن برای سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، تلاش برای توسعه تعاملات فرهنگی با صربستان، از دریچه گفت‌وگوی ادیان تا چه حد می تواند دارای اهمیت و راهگشا باشد؟

شناخت صربستان بدون آشنایی با مذهب ارتودکس به عنوان مذهب اکثریت صرب‌ها شناخت عمیق و کاملی نیست. ارتودوکس مساوی با هویت ملی صربهاست. دین و کلیسا هنوز از نفوذ و جایگاه بالایی برخوردارند. بنابراین توجه به گفت‌وگوهای بین الادیانی از مهمترین محورهای فرهنگی است تا در دستور کار رایزنی قرار گیرد. تاکنون سه دور گفت‌وگوهای دینی با کلیسای ارتودکس انجام شده‌اند و دور چهارم برای سال‌جاری در حال برنامه ریزی است.

در کنار این هیات‌هایی علمی به‌ویژه اساتید دانشگاه‌های علوم دینی که از ایران به صربستان سفر می‌کنند نیز دیدارهایی با استادان دانشکده الهیات و مسئولان کلیسا دارند.

در سفر اخیر استادان دانشگاه باقر العلوم و دیدارشان با استادان الهیات سایت دانشکده الهیات، دراهمیت این موضوع اعلام شد که این دیدار فرصتی ارزشمند برای تعمیق درک متقابل، حفظ گفت‌وگوی دینی ـ فرهنگی و بین‌الادیانی و همچنین تقویت همکاری‌های علمی میان مؤسسات آموزش عالی دو کشور به شمار می‌رود.

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی