محسن معارفی رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در تانزانیا در یادداشت جدید خود به مناسبت میلاد حضرت زهرا(س) نوشت: نشانه‌های حضور تشیع در آفریقا برایم همیشه جالب توجه بوده و هست، به خصوص اینکه به دلایل مختلف تاریخی – که مجال بحث آن نیست، تقریبا مطمئن هستم در بسیاری از نقاط آفریقا، اسلام، با لباس تشیع، وارد این قاره ی پربرکت شده است. در این نوشتار کوتاه، می‌خواهم از برخی خاطراتم که مرتبط با حضرت زهرا سلام الله علیها است، در غرب آفریقا بنویسم.

به دلایل کاری، چندین سال در کشورهای غرب آفریقا تردد و با پیروان مختلف تیجانی‌ها، قادری‌ها، احمدیه‌ها و ... و قبایل مختلف فولانی، فانتی، داگومبا و ... نشست و برخاست داشتم و همواره از اینکه ارادت آنها به خاندان اهل بیت ع و حضرت فاطمه ی زهرا س تا به این حد زیاد است و آنها نهایت تواضع و ارادت را به این خاندان پاک و مطهر دارند، رشک می‌بردم.

در یک جلسه‌ای که با چیف (رئیس قبیله) در کشور توگو داشتم، یکی از کارمندانم به نام «سید قاسم» همراهم بود، وقتی به جمع او را معرفی کردم و گفتم او سید و به قول شما «شریف» است، جلسه تقریبا به هم خورد! همه به سمتش حمله ور شدند تا او را ببوسند و به لباسش تبرک کنند و یادشان رفت که او کارمند من است! تقریبا در تمام خانواده‌های مسلمانان غرب آفریقا که دخترانی دارند، نام فاطمه را به اشکال مختلف روی دخترانشان می توان دید؛ فاتو، فاتومتا، فاتیما، فادوما، فدیمه و ... بخشی از این نام های تغییر شکل یافته از نام مبارک آن صدیقه ی طاهره س در غرب آفریقا است. بسیاری از فرقه‌های صوفیه در تسبیح های بلند خود و یا با یادآوری حدیث کساء، به حضرت زهرا س متوسل می شوند.

سید احمد تیجانی که مؤسس فرقه ی تیجانیه است و در غرب آفریقا پیروان زیادی دارد، در کتاب خودش به نام الأحزاب و الأوراد می‌گوید: علما درباره ی اینکه فاطمه س برتر بوده است یا عایشه، اقوال مختلفی دارند، لکن من هیچ کس را بر پاره ی تن رسول الله ص ترجیح نمی دهم. چرا که برخی عرفا از طریق مشاهدات ربانی و نه صرف شنیده ها، دیده اند که فاطمه س بعد از پدرش رسول الله ص به مرتبه ی «قطانیت عظمی» رسیده است و وقتی امر چنین است، پس تناسبی بین فاطمه س و عایشه نیست... فاطمه قطعا از عایشه و مریم و آسیه برتر بوده است.

او به مرتبه‌ای از کمال نزد پدرش رسید که هیچ کس از زنان نباید حتی در آن طمع کند... او هیچ گاه بیماری زنان را ندید، چرا که نطفه اش بعد از خوردن سیبی از سیب های بهشت بسته شده بود، به این خاطر بود که پدرش او را «حوری بهشتی در لباس آدمیان» (حوراء آدمیه) نامید. او یک حوری بود چون از باقیمانده ی خاکی که در تمام فرزندان حضرت آدم ع است، آفریده نشد. بلکه نطفه اش از امور معنوی و اسرار بهشت که خداوند از آن حوری ها را خلق کرده است، بسته است و لذا دامانش از آنچه به زنان دیگر می رسد، پاک شد و به این گونه «حوریه در لباس آدمی» شد و به مرتبه ی بالایی نزد خداوند رسید که به جز نبوت بالاتر از آن نیست. عایشه و غیرعایشه نباید حتی به این مقام چشم داشته باشند. (الأحزاب و الأوراد التیجانی ص242 تا 246).

در بسیاری از قبایل مسلمانان غرب آفریقا، همچنان از اینکه مرد غیرسیدی، خانم سیده ای را به همسری بگیرد، ناخرسند می شوند. سید علی حرازمی از بزرگان صوفیه در این باره در کتابش گفته است: روزی سید احمد تیجانی دید که یکی از یاران غیرسید قصد دارد با دختر سیده ای ازدواج کند، او را از این کار منع کرد و گفت: چه بسا روزی کاری کنی که این زن را ناراحت کنی، آن وقت فاطمه س دختر پیامبر ص ناراحت می شود و هر چه فاطمه س را ناراحت کند، پدرش پیامبر را ناراحت می کند. (سیدی علی الحرازمی المغربی:ص 38).

اما زیباترین توسل به حضرت زهرا س در غرب آفریقا را شیخ احمد از کشور بنین برایم تعریف کرد؛ در شبی که مسیر طولانی را با او از شمال به جنوب بنین می پیمودم. او خودش از قبیله ی فولانی بود. قبیله ی عشایر بسیار معروف مسلمان در غرب آفریقا که به تعبیر مستشرق معروف فرانسوی، موریس دی لافوس تمدن غرب آفریقا ساخته ی کوچ های آنهاست. شیخ احمد میگفت من وقتی بچه بودم، با دیگر کودکان شعری را به زبان فولانی در کوچه ها میخواندیم، به خصوص وقتی هوا گرم می‌شد، پدر و مادر ما لباس‌هایی به ما می‌دادند و ما دست می‌گرفتیم و می‌‎خواندیم:

فاطمتو بنو بنت النبی

ویلو ننه دیم وله

بعدها بررسی کردم و از پدربزرگ‌ها درباره ی معنای این شعر پرسیدم؛ آنها گفتند: این یک رسمی قدیمی در قبیله ی فولانی است. وقتی که باران نمی بارید و چشم ها به آسمان بود، زنان لباس‌هایی که نیاز به شستن داشت، به دست می گرفتند و به صحرا می رفتند. آنجا لباس‌ها را با دست بالا می گرفتند و تکان می دادند و همه با هم چند بار این شعر را می‌خواندند و می‌گفتند: خدایا این لباس‌ها، لباس‌های کنیزان حضرت فاطمه س است و ما می‌خواهیم بشوریم ولی آب نداریم. خدایا این لباس‌ها، لباس‌های کنیزان حضرت فاطمه س است و ما می‌خواهیم بشوریم ولی آب نداریم، خدایا این لباس‌ها، لباس‌های کنیزان حضرت فاطمه س است و ما می‌خواهیم بشوریم ولی آب نداریم. این شعر را تکرار می‌کردند و با قلب‌های شکسته به آن بانوی مطهر توسل و از خداوند متعال به نام او، طلب باران می کردند.

قبیله فولانی از منطقه ی نوبه در سودان و اتیوپی به غرب آفریقا آمده‌اند. مادران امام جواد ع، امام هادی ع، امام حسن عسکری ع و حتی به روایتی امام دوازدهم ع از کنیزان نوبی بوده‌اند.

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی