در نشست افتتاحیه این کنفرانس که توسط وزارت امورخارجه روسیه و سفارت تاجیکستان برگزار شد، مسعود احمدوند رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در روسیه با اشاره به اینکه احمد دانش یکی از برجسته‌ترین چهره‌های فکری آسیای میانه است، گفت: این متفکر در قرن نوزدهم میلادی، در میانه‌ دگرگونی‌های بزرگ جهانی، پرچم خرد، دانش و اصلاح را در بخارا برافراشت و راهی تازه برای پیوند سنت و تجدد در این سرزمین گشود.

وی افزود: دانش از نخستین متفکرانی بود که در آسیای میانه مفهوم «عقلانیت بومی» را در برابر مدرنیته‌ وارداتی مطرح کرد. او بر آن بود که جوامع مسلمان آسیای میانه می‌توانند با تکیه بر عقل، تجربه و علم جدید اما در چارچوب ارزش‌های فرهنگی و دینی خویش، مسیر پیشرفت را بپیمایند. در واقع، دانش کوشید تا میان علم جدید و سنت اسلامی آشتی برقرار کند. او در برابر دو جریان مسلط زمان خود یعنی جمود فکری و تقلید کورکورانه از غرب، راه سومی را پیشنهاد کرد: اصلاح درون‌زا و عقل‌گرایی اجتماعی.

رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در روسیه گفت: آثار دانش مملو از نقدهای منصفانه نسبت به ساختارهای فکری و اجتماعی دوران خود است. او جهل، تعصب و انحصار معرفت را ریشه‌ی عقب‌ماندگی می‌دانست و آموزش را کلید بیداری ملت‌ها معرفی می‌کرد. او روشنفکر را نه فقط صاحب قلم، بلکه عامل تغییر اجتماعی می‌دانست. از این منظر، احمد دانش را می‌توان پیش‌قراول نوعی روشنفکری اجتماعی در آسیای میانه دانست؛ روشنفکری‌ای که سال‌ها بعد در جنبش «جدیدیه» و نهضت‌های فرهنگی سمرقند و بخارا تداوم یافت.

وی با تاکید بر اینکه ریشه‌های اندیشه احمد دانش را نمی‌توان جدا از سنت عقل‌گرایی اسلامی دانست گفت: او فرزند تمدنی است که از خراسان تا بخارا، قرن‌ها اندیشمندان بزرگی چون فارابی، ابن‌سینا، ناصرخسرو و خواجه نصیرالدین طوسی را در خود پرورده بود. در آثار او، روح همان سنت فلسفی و علمی دیده می‌شود: ایمان به عقل، تأکید بر تجربه و باور به امکان اصلاح اجتماعی از رهگذر آگاهی. این پیوند، نشان‌دهنده‌ استمرار فرهنگی و تمدنی میان ایران و آسیای میانه است؛ استمرار میراثی که مرزهای سیاسی هرگز نتوانست آن را از هم جدا کند.

احمدوند افزود: یکی از دستاوردهای کمتر شناخته‌شده احمد دانش، تلاش او برای نوسازی زبان علمی و آموزشی بود. او کوشید واژگان و مفاهیم تازه را وارد ادبیات فکری بخارا کند و از طریق زبان، بذر تفکر نو را در جامعه بپاشد. به همین سبب، می‌توان گفت احمد دانش نه تنها اندیشمندی اصلاح‌گر، بلکه بنیان‌گذار گفتمان مدرن بومی در آسیای میانه بود.

وی گفت: امروز، پس از گذشت بیش از یک قرن، اندیشه‌های احمد دانش همچنان زنده‌اند؛ زیرا او به مسئله‌ای بنیادین پرداخت: چگونه می‌توان در جهان مدرن زیست، بی‌آنکه از ریشه‌های فرهنگی و دینی جدا شد؟ این پرسش، هنوز برای جهان اسلام حیاتی است. از این رو، بازخوانی احمد دانش نه فقط یک مطالبه‌ تاریخی، بلکه ضرورتی فرهنگی و تمدنی برای گفتگوی فرهنگی است.

رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در روسیه تصریح کرد: احمد دانش نماد عقلانیت، اصلاح و بیداری است؛ روشنفکری که نه در سایه‌ غرب، بلکه از دل سنت خود برخاست. میراث او، میراثی است که ما را به تأملی دوباره درباره‌ آینده‌ مشترک‌مان فرا می‌خواند. امید است که چنین نشست‌هایی به بستری برای بازسازی آن میراث فکری و تقویت همگرایی فرهنگی در منطقه بدل شود.

در نشست افتتاحیه این کنفرانس یک روزه، علاوه بر مسعود احمدوند رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در روسیه اولگ کارپوویچ رئیس مؤسسه مسائل بین‌المللی معاصر، گل محمدزاده سفیر جمهوری تاجیکستان در روسیه، ویاچسلاوونا کوملوا مدیر مؤسسه ملی تحقیقات توسعه و احمدجان مرادزاده مدیر مؤسسه تاریخ آکادمی علوم تاجیکستان سخنرانی کردند.

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی