در این کنفرانس مهم و معتبر بین‌المللی که هر ساله در یکی از کشورهای اروپایی برگزار می‌شود و امسال در کشور اتریش برگزار شد، رضا غلامی مقاله خود را به نمایندگی از مرکز گفت‌وگوی ادیان و فرهنگ‌های سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در دو پنل مجزا «دین و واقعیت جدید بین‌فرهنگی: تحولات و چالش‌ها» در سالن 1 ساختمان اصلی دانشگاه وین و پنل «آزادی مذهبی در تنش: چالش‌های تطبیقی با حقوق متعارض» در سالن 16 ساختمان اصلی دانشگاه وین) خواند. 

عنوان مقاله وی که از سوی هیأت ژوری کنفرانس بررسی و تایید شده بود عبارت بود از : «اعتدال اسلامی: ترویج مدارا و همزیستی در جهانی چندفرهنگی»

غلامی در کنفرانس بین المللی و سالانه آکادمی اروپایی دین که در دانشگاه وین برگزار شد، سخنرانی خود را با عنوان «اعتدال اسلامی: ترویج مدارا و همزیستی در جهانی چندفرهنگی» ارائه داد؛ سخنرانی‌ که با رویکردی نو، تلاش داشت مفهوم اعتدال اسلامی را از منظر دینی، فلسفی و تمدنی واکاوی کند و آن را به‌مثابه راهبردی اخلاقی و عقلانی برای آینده همزیستی جهانی معرفی کند.

غلامی در آغاز، با اشاره به شرایط جهانی امروز که در آن مرزهای فیزیکی روزبه‌روز کمرنگ‌تر می‌شوند اما شکاف‌های فرهنگی و روانی عمیق‌تر شده‌اند، پرسشی محوری را مطرح کرد: آیا می‌توان تفاوت‌ها را به فرصت‌هایی برای رشد و تفاهم تبدیل کرد یا آنکه این تفاوت‌ها سوختی برای خشونت، نفرت و گسست خواهند بود؟ به باور او، پاسخ در پذیرش خوانشی متوازن از دین – به‌ویژه اسلام – نهفته است؛ خوانشی که بر عقلانیت، مدارا و پذیرش تنوع استوار باشد.

او تأکید کرد که اعتدال، نه امری بیرونی تحمیلی بر اسلام، بلکه ریشه در ذات این دین دارد و با رجوع به قرآن و سنت می‌توان تفسیرهایی از اسلام یافت که هماهنگ با مقتضیات زمانه، عقل‌محور و صلح‌طلب‌اند.

سخنران در گام نخست، به چالش‌های عصر جهانی‌شدن پرداخت. جهانی‌شدن، به گفته غلامی، اگرچه ارتباط میان انسان‌ها را افزایش داده، اما به‌تنهایی ضامن اعتمادسازی و همزیستی نبوده است.

او هشدار داد که در غیاب سیاست‌های فرهنگی فراگیر، جهانی‌شدن می‌تواند به یکنواخت‌سازی فرهنگی، تضعیف هویت‌ها و بروز تنش‌های اجتماعی منجر شود. از سوی دیگر، تجربه شهرهایی مانند تورنتو و جاکارتا نشان داده است که می‌توان با سیاست‌گذاری هوشمندانه، تنوع را به منبعی برای نوآوری و صلح تبدیل کرد.

غلامی مدارا را نه یک فضیلت اختیاری، بلکه ضرورتی حیاتی برای بقا و پایداری جوامع دانست؛ همان‌گونه که اکسیژن برای بدن ضروری است.

او به نقش دین در جهان چندفرهنگی پرداخت و تأکید کرد که دین بسته به تفسیر می‌تواند عامل وحدت یا تفرقه باشد. او اسلام معتدل را خوانشی دانست که با تکیه بر عدالت، مهربانی و گفت‌وگو، راه همزیستی را می‌گشاید. به‌عنوان نمونه، به آیه ۸ سوره ممتحنه اشاره کرد که مسلمانان را به رفتار عادلانه با غیرمسلمانان صلح‌طلب دعوت می‌کند. همچنین، قانون اساسی مدینه به‌عنوان سندی تاریخی از همزیستی مسالمت‌آمیز پیروان ادیان مختلف به رهبری پیامبر اسلام مورد استناد قرار گرفت. غلامی در این بخش، بر اهمیت تکثرگرایی در اندیشه اسلامی تأکید کرد و گفت اسلام معتدل، به رسمیت شناختن تنوع در فهم و عمل دینی را امری بنیادین می‌داند. به‌زعم او، این تکثرگرایی معرفتی – که بر نسبی‌بودن فهم دینی و مشارکت ادیان در حقیقت استوار است – کلید تحقق اعتدال است.

بخش سوم سخنرانی به تبیین فلسفیِ مفهوم مدارا اختصاص یافت. غلامی با اشاره به آراء هانس گئورگ گادامر، فیلسوف آلمانی، توضیح داد که چگونه فهم از خلال «درهم‌تنیدگی افق‌ها» شکل می‌گیرد؛ مفهومی که به گفت‌وگوی خلاق میان سنت‌های گذشته و نیازهای امروز اشاره دارد. به اعتقاد او، اعتدال دینی، فرآیندی ایستا نیست، بلکه یک روند پیوسته‌ی تفسیر و بازتفسیر است که نیازمند «خرد عملی» به تعبیر ارسطو است. از منظر غلامی، اسلام معتدل نیز از همین مسیر عبور می‌کند؛ مسیر گفت‌وگو، عقلانیت، و تطبیق پویا با چالش‌های معاصر. او همچنین به آیات ۱۳ و ۱۱ سوره حجرات اشاره کرد که بر شناخت متقابل و احترام به دیگران تأکید دارند و آن‌ها را نشانه‌ای از رویکرد قرآنی نسبت به مدارا دانست.

در بخش چهارم، غلامی به جایگاه عقل در اسلام پرداخت و آن را محور اصلی اخلاق اسلامی معرفی کرد. او معتقد است که اسلام حقیقی، ایمان را امری آگاهانه و مبتنی بر تأمل عقلی می‌داند. آیه ۴۴ سوره نحل – که انسان‌ها را به تفکر دعوت می‌کند – به‌عنوان گواهی قرآنی بر نقش عقل در دین ارائه شد. همچنین به آیه ۱۴۳ سوره بقره استناد شد که مسلمانان را «امت میانه‌رو» توصیف می‌کند؛ توصیفی که دلالت بر وظیفه اخلاقی مسلمانان در ایجاد تعادل، عدالت و رفتار متوازن دارد.

او به راهکارهای عملی برای ترویج مدارا در جوامع اسلامی و جهانی پرداخت. او از تاریخ اسلام – به‌ویژه تجربه اندلس و مدینه – به‌عنوان نمونه‌هایی موفق از همزیستی یاد کرد و سپس پیشنهاداتی کاربردی ارائه داد: از جمله تشویق به گفت‌وگوهای بین‌فرهنگی و بین‌الادیانی مستقل از دولت‌ها، آموزش عقلانیت و تفکر انتقادی در مدارس، و پرورش هویتی اسلامی که عقل و ایمان را با هم درآمیزد. او تأکید کرد که بازاندیشی در مدرنیته از منظر حکمت اسلامی ضروری است و اروپا، در صورت توسعه فلسفه میان‌فرهنگی و شناخت عمیق‌تر از اسلام، می‌تواند همکاری مؤثری با اسلام معتدل داشته باشد.

در بخش ویژه‌ای از سخنان خود که خطاب به آکادمی اروپایی دین بود، دکتر غلامی دو پیشنهاد مشخص ارائه کرد: نخست، احیای گفت‌وگوی جدی و اصیل بین ادیان، به‌دور از تشریفات و کنترل‌های رسمی؛ و دوم، حمایت از جریان روشنفکری دینی اصیل و متعهد در درون جهان اسلام – جریانی که عقل، آزاداندیشی، اعتدال و میانه روی و مسئولیت جهانی را در بطن اندیشه خود دارد و می‌تواند تصویر قابل اعتمادی از اسلام در آینده ارائه دهد.

غلامی در پایان سخنرانی، اعتدال اسلامی را نه‌تنها راهی برای مسلمانان، بلکه پیامی برای همه جهانیان دانست. در جهانی که سرشار از ترس، تفرقه و خشونت است، به گفته او، «آنچه بشر نیاز دارد، صدای بلندتر نیست، بلکه صدای خردمندتر است». اسلام معتدل، زبان صلح و تفاهم را سخن می‌گوید و تفاوت‌ها را به فرصت‌هایی برای گفت‌وگو، همکاری و درک متقابل تبدیل می‌کند. به باور غلامی، پذیرش این رویکرد متوازن و انسانی، ما را به آینده‌ای رهنمون خواهد ساخت که در آن، تنوع نه تهدید، بلکه سرمایه‌ای برای شکوفایی مشترک تلقی می‌شود.

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی