در این نشست، حجت‌الاسلام سید حسن نواب ،مؤسس دانشگاه ادیان و مذاهب با تأکید بر اهمیت وحدت در جهان اسلام گفت: ما منتسب به پیامبر اسلام(ص) هستیم و هر قدمی که در راه وحدت برداشته شود، مورد رضایت ایشان خواهد بود. پیامبر اسلام(ص) دینی آورده که قرار است فراگیر شود و یکی از راه‌های فراگیری آن، تلاش برای تقریب بین مذاهب اسلامی است.

وی با اشاره به فرمایش آیت‌الله بروجردی مبنی بر اینکه “فقه شیعه تعلیقه‌ای بر فقه اهل سنت است”، بر لزوم حفظ وحدت در جهان اسلام تأکید کرد و افزود: باید مراقب باشیم هیچ سخنی که باعث تفرقه در کشورهای اسلامی شود بر زبان نیاوریم به عنوان مثال اندونزی به عنوان چهارمین کشور پرجمعیت جهان و یکی از بزرگترین کشورهای اسلامی است، نباید کاری کنیم که حاکمیت اسلامی در چنین کشورهایی دچار مشکل شود.

نواب به رویکرد وحدت‌گرایانه امام خمینی(ره) اشاره و بیان کرد: امام خمینی(ره) در آغاز نهضت اسلامی، اصلاً بر فرهنگ شیعی تأکید نمی‌کرد، بلکه مسئله فلسطین و مبارزه با اسرائیل را محور قرار داده بود. امام چندین بار در یک سخنرانی نام فلسطین و چندین بار نام رژیم صیهونیستی و دشمنی آن با امت اسلامی را مطرح کرد.

مؤسس دانشگاه ادیان و مذاهب با مقایسه عملکرد جهان اسلام در قبال بوسنی و غزه گفت: در جنگ بوسنی، کشورهای اسلامی متحد بودند و جمهوری اسلامی ایران با ۱۳۰ پرواز نظامی، بزرگترین حمایت را انجام داد، اما در مسئله غزه تاکنون اتحاد لازم بین مسمانان ایجاد نشده است.

نواب با اشاره به جایگاه رو به رشد جهان اسلام گفت: به زودی اسلام اولین دین جهان از لحاظ جمعیت خواهد شد و این ابهت و شکوه، اثر خود را خواهد گذاشت. باید با همه کشورهای اسلامی از جمله کشورهای همسایه گفت‌وگو کنیم و دشمنی را به غرب محدود نماییم.

وی در ادامه به اهمیت مذاکره با همه جریان‌های اسلامی اشاره کرد و افزود: ما در جهان اسلام دشمن نداریم و دشمن اصلی ما در بلوک غرب است. همچنین باید با عقل سلیم با دنیا تعامل کنیم و از مواضع تند که باعث انزوا می‌شود پرهیز نماییم.

انسیه خزعلی معاون سابق امور زنان و خانواده رییس جمهوری، با تقدیر از برگزارکنندگان این پیش‌نشست، به بیان دو خاطره از تأثیر اندیشه وحدت‌گرایانه امام خمینی(ره) در جهان اسلام پرداخت و گفت: چند سال پیش در ایام حج با عبدالکریم عبید که حدود ۲۰ سال در زندان اسرائیل بود، ملاقات کردم. او گفت افسران اسرائیلی با جزئیات کامل اختلافات فقهی مذاهب اسلامی را می‌دانستند چون می‌خواستند از آنها برای ایجاد تفرقه در میان زندانیان استفاده کنند.

وی با تقسیم سیره امامین انقلاب در موضوع وحدت به دو بخش نظری و عملی تصریح کرد: در بخش نظری، اهداف وحدت، مخاطبان، راهکارها و چالش‌ها توسط امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری(مد ظله العالی) تبیین شده است. ایشان وحدت را در رأس مسائل اسلامی دانسته و آن را استراتژی می‌دانند نه تاکتیک.

وی مهم‌ترین اهداف وحدت از دیدگاه امامین انقلاب برشمرد و گفت: مقابله با سیطره دشمن، کسب اقتدار و عزت برای مسلمانان، ایجاد تمدن نوین اسلامی و حمایت از قدس شریف از مهمترین اهداف وحدت است. امام راحل(ره) قدس را مسئله اصلی جهان اسلام می‌دانست و مقام معظم رهبری نیز بر قطع رابطه با صهیونیست‌ها تأکید دارند.

معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهوری در دولت سیزدهم در بخش اقدامات عملی به اعلام روز قدس توسط امام خمینی(ره)، تعیین هفته وحدت و نامه‌ای به گورباچف اشاره کرد و افزود: این اقدامات عملی باعث همگرایی جهان اسلام شد. پس از امام نیز مقام معظم رهبری با ارسال پیام‌های مستمر برای مراسم حج، نامه به جوانان غربی و تأسیس نهادهای تقریبی این مسیر را ادامه داده‌اند.

در ادامه، حجت‌الاسلام محمدمهدی تسخیری معاون ارتباطات و امور بین الملل دانشگاه ادیان و مذاهب به تبیین بنیادهای نظری تقریب از منظر امام خمینی(ره) پرداخت و گفت: امام خمینی(ره) امت اسلامی را فراتر از قومیت‌ها، مذاهب و مرزهای جغرافیایی می‌دید و بر بازگشت به اسلام اصیل محمدی تأکید داشت. مقصود از اسلام اصیل محمدی، اسلامی است در برابر نگاه‌های تحریف‌شده؛ یعنی هم در مقابل اسلام متحجر و منزوی که دین را به عبادات فردی محدود می‌کند و هم در مقابل اسلام درباری یا آمریکایی که ابزار مشروعیت‌بخشی به ظلم می‌شود. اسلام ناب محمدی از دیدگاه امام، اسلامی جامع، عدالت‌خواه، ضد استکبار، مردمی و وحدت‌گرا است.

وی افزود: امام خمینی(ره) مبارزه با استعمار و استکبار را محور دیگری از بنیادهای نظری تقریب می‌دانست. از دیدگاه ایشان، قدرت‌های استکباری برای سلطه بر ملت‌ها از ترفندهای مختلفی استفاده می‌کنند که مهم‌ترین آن‌ها ایجاد تفرقه مذهبی میان شیعه و سنی، تحریف اسلام، ترویج غرب‌زدگی و تهاجم فرهنگی است. همچنین ترفندهای سیاسی مانند حمایت از حکومت‌های وابسته، ترفندهای اقتصادی مانند غارت منابع و ترفندهای نظامی مانند تحریک جنگ‌های داخلی از دیگر ابزارهای آنان است. امام راه مقابله با این ترفندها را بیداری اسلامی و وحدت امت اسلامی می‌دانست.

تسخیری به موضوع ولایت الهی به عنوان عامل وحدت اشاره کرد و گفت: امام خمینی(ره) ولایت را استمرار خط نبوت و محور مشترک همه مسلمانان می‌دانست. زمانی که محور رهبری الهی باشد، قومیت و مذهب نمی‌تواند امت را متفرق سازد. ولایت الهی از دیدگاه امام ضامن عدالت است و پیوند قلبی امت با ولیّ خدا، آنان را از اختلاف‌های قومی و مذهبی فراتر می‌برد. عقلانیت و اجتهاد پویا نیز از دیگر مبانی نظری بود که امام بر آن تأکید داشت تا اختلافات فقهی به جدایی سیاسی و اجتماعی نینجامد.

وی به بنیادهای نظری تقریب از دیدگاه آیت‌الله تسخیری اشاره کرد و افزود: آیت‌الله تسخیری تقریب را بر پایه قرآن و سنت، شناخت صحیح مذاهب، عقلانیت و اجتهاد علمی استوار می‌دانست. ایشان بر شناسایی مشترکات و پذیرش تفاوت‌ها تأکید داشت و معتقد بود تقریب باید بر اساس تحلیل‌های فقهی و علمی و دوری از تعصب باشد. از نگاه وی، تقریب وسیله‌ای برای سیطره سیاسی نیست و باید بر پایه ایمان و معرفت استوار باشد.

معاون ارتباطات و امور بین الملل دانشگاه ادیان و مذاهب در بخش تجربه‌های عینی، با بررسی حرکت امام خمینی(ره) برای وحدت امت اسلامی در دو دوره قبل و بعد از انقلاب، بیان کرد: قبل از انقلاب، این تلاش‌ها جنبه هشداردهنده و تبلیغی داشت، مانند تأکید بر وحدت در کتاب کشف‌الاسرار و معرفی صهیونیسم به عنوان خطر مشترک. پس از انقلاب، اقدامات کنشی و نهادی صورت گرفت که از جمله آن‌ها می‌توان به تأسیس جمهوری اسلامی، اعلام هفته وحدت، تصویب اصول مربوط به تقریب در قانون اساسی، اعلام روز جهانی قدس، احیای جنبه اجتماعی و سیاسی حج و حمایت از جنبش‌های آزادی‌بخش اشاره کرد.

تسخیری به اقدامات عملی آیت‌الله تسخیری در زمینه تقریب اشاره کرد و افزود: ایشان از برجسته‌ترین شخصیت‌های تقریبی معاصر بود که در تأسیس و مدیریت نهادهای تقریبی مانند مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی نقش داشت. حضور فعال در مجامع بین‌المللی، گفت‌وگوهای فقهی با علمای اهل سنت، تألیف آثار علمی و مشارکت در نشست‌های حج از دیگر فعالیت‌های ایشان بود. به تعبیر وی، اگر امام خمینی معمار وحدت بود، آیت‌الله تسخیری مهندس و مجری این معماری شد.

در ادامه این پیش‌نشست، حجت‌الاسلام حمیدرضا شریعتمداری عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با تقدیر از ابتکار برگزاری این همایش جهانی، به تبیین دو رویکرد کلی در مسیر وحدت و تقریب اسلامی پرداخت و گفت: معمولاً وحدت ناظر به ابعاد عملی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی فهمیده می‌شود، در حالی که تقریب بیشتر جنبه نخبگانی و علمی دارد. هر نوع رویکرد عملی به وحدت نیازمند مبانی نظری استوار است و تقریب در پی تبیین این بنیان‌های نظری است.

وی به رویکرد امام خمینی در زمینه وحدت اشاره کرد و افزود: امام خمینی(ره) با هوشمندی و به اقتضای نقش رهبری انقلاب اسلامی، وحدت را با صداقت و جدیت دنبال می‌کرد. امام راحل در حالی از وحدت سخن می‌گفت که در عمل نیز گام‌های مؤثری در این مسیر برداشت، در حالی که برخی تنها به سخنرانی بسنده می‌کنند.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب به نقش آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی در ورود به مباحث نظری چالشی اشاره و تصریح کرد: آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی از جمله شخصیت‌هایی بودند که با شجاعت به مباحث عمیق فقهی، کلامی و تاریخی ورود کردند. ایشان تحت تأثیر آیت‌الله بروجردی، رویکردی مبتنی بر تأکید بر مرجعیت علمی اهل بیت(ع) و حدیث ثقلین را دنبال می‌کرد تا جهان اسلام را به تعالیم اهل بیت(ع) ارجاع دهد.

وی در ادامه به دو رویکرد ممکن در مواجهه با مباحث نظری چالشی اشاره و بیان کرد: رویکرد اول، ورود فارغ‌دلانه و بدون توجه به بازتاب اجتماعی است و رویکرد دوم، موضع‌گیری دفاعی است. رویکرد سوم یعنی «رویکرد تقریبی» است. این رویکرد به معنای فهم و تفسیر مواضع کلامی و فقهی شیعه به گونه‌ای است که برای مخاطبان غیرشیعی قابل قبول و قابل تأمل باشد.

شریعتمداری افزود: آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی با همین رویکرد تقریبی به مباحث تاریخی و اعتقادی می‌پرداخت و تلاش می‌کرد تفسیری ارائه دهد که به تفاهم بین مذاهب بینجامد. این رویکرد نه تنها در مورد اختصاصات شیعه، بلکه در مورد باورهای دیگر مذاهب نیز باید رعایت شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در بخش دیگری از سخنان خود به دیدگاه‌های آیت‌الله واعظ‌زاده درباره تهدیدات جهان اسلام اشاره کرد و گفت: ایشان دو تهدید سلفی‌گری و تجددگرایی افراطی را برای جهان اسلام جدی می‌دانستند. آیت‌الله واعظ‌زاده معتقد بود برای مقابله با سلفی‌گری، تشیع با رویکرد تقریبی و نیز جریان تصوف می‌توانند نقش مؤثری ایفا کنند.

شریعتمداری در پایان بر وحدت و تشکیل امت واحده تاکید کرد و افزود: وحدت و تشکیل امت واحده یک توصیه اخلاقی یا راهکار ترجیحی نیست، بلکه از ارکان اساسی میراث پیامبر اکرم(ص) است. باید به گونه‌ای سخن گفت و عمل کرد که انسجام امت اسلامی با همه تنوع‌هایش حفظ شود و مرکزیت و مرجعیت آن باقی بماند.

سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با به منظور زنده نگهداشتن نام و راه امام راحل عظیم الشأن در جهان با پیشنهاد جایزه جهانی امام خمینی(ره) به شورایعالی انقلاب فرهنگی در سال 1390 و اصلاحات جدید  با تکیه بر ظرفیتهای خود، پس از بررسی و داوری آثار دریافتی از طریق فراخوان، به معرفی آثار در بخش نظری و عملی اقدام خواهد کرد.

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی