هوش مصنوعی؛ رفیق یا رقیب انسان در تولید و نشر کتاب؟
در نمایشگاه کتاب تسالونیکی ۲۰۲۵ (۸–۱۱ مه ۲۰۲۵) که با محوریت «خلق انسانی و هوش مصنوعی» برپا شد، جلسات متعددی با موضوع هوش مصنوعی برگزار شد.
عناوین نشست‌ها می‌تواند معرف جدیدترین دغدغه ها در این موضوع باشد. در هر نشست، اسامی سخنرانان هم ذکر می‌شود که در واقع، گروهی از صاحب نظران در این عرصه هم حضور خوانندگان محترم معرفی شده باشد.
محمدرضا بهمنی رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در یونان به مباحث مطرح شده در نشست‌ها و پنل های مرتبط، نگاه انداخته است.
اما پیش از معرفی نشست‌ها، اهم سئوالات و دغدغه‌ها را این طور می‌توان فهرست کرد :
_آیا هوش مصنوعی، نقش نویسندگان را در تولید کتاب، کمرنگ خواهد کرد؟
_ آیا هوش مصنوعی، سبب افول اقتصاد نشر خواهد شد؟
_ آیا هوش مصنوعی، فرصت بیشتر و بهتری برای یادگیری خوانندگان ایجاد خواهد کرد؟
_ آیا هوش مصنوعی بر ظرفیت خلاقیت انسانی، غلبه خواهد کرد؟
_ آیا الگوریتم‌های ناپیدا در هوش مصنوعی، اندیشه‌ورزی را کانالیزه و مدیریت شده خواهد کرد ؟
_ آیا هوش مصنوعی حتی در تولید کتابهای ادبیات و شعر هم تأثیرگذار خواهد شد؟
_ تأثیر هوش مصنوعی، در ابعاد حقوقی و اخلاقی مالکیت فکری در تولید کتاب، چه خواهد بود؟
_ آیا هوش مصنوعی، کنش‌گری به نام مترجم کتاب را از زیست بوم کتاب حذف خواهد کرد؟
_ آیا هوش مصنوعی سبب عمیق‌تر و فراگیر شدن اخبار جعلی می‌شود؟
و اما نشست‌های برگزار شده :
۱) «کتاب در عصر هوش مصنوعی» : نشستی از سوی جامعه نویسندگان یونان که تأثیر هوش مصنوعی بر نشر و بازاریابی کتاب را بررسی کرد. سخنرانان این جلسه عبارت بودند از: یانیس باسکوزوس، روزنامه نگار، پاناگیوتیس کاپوس، پژوهشگر ارتباطات و معاون رئیس بنیاد کتاب، مایکل کالاماراس، مشاور نشر دیجیتال، کوستاس کاتسولاریس، دبیر هیئت مدیره OSDEL. (سازمان اوسدل را در یادداشتهای آینده معرفی خواهم کرد.) محور بحث این بود که چگونه پذیرش هوش مصنوعی ممکن است نقش نویسنده، ناشر و خواننده را در آینده تغییر دهد.
۲) «فرهنگ در عصر الگوریتم ها و ائتلاف های قدرت: سرنوشت خلاقیت انسانی در عصر هوش مصنوعی»:
پنلی به میزبانی کتابخانه ملی یونان، با سخنرانی: نیکولاس سواستاکیس، نویسنده و استاد دانشگاه تسالونیکی، یانیس بالابانیس، تحلیلگر سیاسی و استاوروس زومبولاکیس، رئیس هیئت مدیره کتابخانه ملی یونان. در این نشست بحث شد که چه خطراتی آزادی اندیشه و خلاقیت انسانی را در مواجهه با فناوریهای جدید تهدید میکند و نقش اروپا در دفاع از این آزادیها چیست.
۳) مناظره «کتاب هوشمند؛ خواندن در عصر الگوریتم»:
برنامه ای از شبکه تلویزیونی ERT3 درباره تأثیر الگوریتمها و هوش مصنوعی بر سبکهای خواندن در کتاب. این بحث به تحول شکل مطالعه از کتاب کاغذی به «خواندن» زیر سلطه ی الگوریتم اختصاص داشت.
۳) نشست «لذت خواندن – از زاویه ای دیگر: ادبیات در وضعیت دیجیتال»:
رویدادی از سوی مؤسسه گوته تسالونیکی و دانشکده زبان و ادبیات آلمانی دانشگاه آریستوتل.
در این برنامه، این اساتید، سخنرانی کردند: دکتر گرهاارد لاور، استاد علوم کتاب در دانشگاه ماینتس، و مایکل کالاماراس. ایشان به اهمیت ادبیات در جامعه دیجیتالی پرداختند و جایگاه ادبیات در دنیای رو به دیجیتال شدن را بررسی کردند.
۴) نشست «صفحات و پیکسلها: آینده ی خواندن»:
برنامه ای از مؤسسه Readers Next برای بررسی تغییرات خواندن در عصر دیجیتال. سخنرانان آن کوستی دمولیوس، آنتی بالیو و کاترینا کریسانتوپولو (متخصصان سواد رسانه ای و آموزش) بودند. مباحث درباره تفاوت تجربه خواندن روی کاغذ و صفحه نمایش، تأثیر فناوری بر تمرکز و حافظه خوانندگان و تغییر نقش کتاب و کتابخانه در عصر دیجیتال بود.
۵) بحث «هوش مصنوعی در آموزش و فرهنگ: فرصتها، چالشها و تحول»:
پنلی با حضور استادان دانشگاه و متخصصان فرهنگ درباره کاربردهای AI در نهادهای آموزشی، کتابخانه ها و موزه ها. در این برنامه راه های جدیدی مانند شخصی سازی یادگیری، ماشینی کردن فرایندها و دیجیتالی سازی آثار فرهنگی بررسی شد و چالشها و ابعاد اخلاقی کاربرد AI در این حوزه ها نیز مورد بحث قرار گرفت.
۶) استفاده از AI در ترجمه ادبی»: دو جلسه در چهارچوب نهمین جشنواره ترجمه تسالونیکی برگزار شد. مبحث اول با عنوان «عمل ترجمه زیر میکروسکوپ» با مشارکت مترجمان امیلیا دیمانتوپولوس، ماریا سگورو و میکائلا کوروینو بود که ترجمه های انسانی و ماشینی متون ادبی را مقایسه کردند. بخش دوم «فراتر از ترجمه: تفکر، ارزشها و مسئولیت» با سخنرانان امیلیا دیمانتوپولوس و واسیلیس بابوریس برگزار شد؛ در این قسمت چالشهای اخلاقی و سیاسی AI در ترجمه (مثلاً تعریف کیفیت در متون خلاقانه و جایگزینی انسان با الگوریتمها) مطرح شد.
۷) پنل «هوش مصنوعی در بازار کتاب: چالشها، مشکلات و چشم انداز»:
در این جلسه درباره فرصتها و نگرانیهای ورود AI به صنعت نشر و بازار کتاب بحث شد. سخنرانان این نشست؛ شامل یاسوناس فوتیلاس، معاون وزیر فرهنگ، پاناگیوتیس دوندونیس، نماینده مجلس، اورائوزیلی کوتسوپییا، وکیل) و آرجیوس کاستانیوتیس، ناشر بودند.
۸) میزگرد «هوش مصنوعی: تبلیغات، اخبار جعلی، حقوق مالکیت فکری و چارچوب حفاظتی». سخنرانان ماریا آنتونیادو، رئیس اتحادیه روزنامه نگاران، سوتیریس تریانتافیلو، رئیس انجمن نویسندگان و پاولوس ماریناکیس و نیکوس پاناگیوتو، استاد روزنامه نگاری بودند. مباحث حول چالشهای رسانه ای عصر AI (مانند deepfake و اخبار ساختگی) و سازوکارهای حمایت قانونی از محتوا بود.
۹) جلسه رونمایی کتاب «من ربات نیستم» با سخنرانی گراسیس کوزلز، جامعه شناس. در این جلسه موضوع آن بود که مدلهای AI چقدر توانایی تولید خلاقیتهای انسانی (مثل نوشتن داستان) را دارند و پرسیده شد آیا نوبت نویسندگان و شاعران به پایان رسیده است یا خیر؟
روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
