اندونزی با هزاران جزیره و تنوع قومی و دینی، گنجینه‌ای بی‌پایان از فرهنگ‌‌ها و آیین‌های سنتی را در خود جای داده است. در میان این آیین ‌ها، مراسمی کمتر شناخته ‌شده اما عمیقاً تأثیرگذار وجود دارد؛ آیینی به نام تابوت (Tabut) که هر ساله در ماه محرم در شهر بندری بنگکولو (Bengkulu) واقع در سواحل غربی جزیره سوماترا، برگزار می‌شود.

این مراسم، بازتابی است از حماسه‌ی عاشورا و ادای احترامی فرهنگی به مقام امام حسین (ع) و یاران شهیدش. آنچه این مراسم را منحصربه‌فرد می‌سازد، ترکیب زیبای سنت‌های شیعی، آیین‌های بومی و ارزش‌های فرهنگی اندونزیایی است که در کنار یکدیگر، تصویری متفاوت و انسانی از مقاومت، فداکاری و یاد شهیدان کربلا ارائه می‌دهند.

تابوت؛ آیینی برای یادآوری عاشورا در بنگکولو

مراسم تابوت در بنگکولو از روز اول محرم آغاز می‌شود و تا دهمین روز این ماه ادامه دارد. مردم محلی به‌ویژه از جوامع قدیمی با ریشه‌های هندی و ایرانی، به ساخت «تابوت»‌هایی چوبی می‌پردازند؛ سازه‌هایی بزرگ، گنبددار و رنگارنگ که به شکل نمادین یادآور تابوت امام حسین (ع) و یارانش هستند.

این تابوت‌ها با پارچه‌های رنگی، نقوش مذهبی، پرچم‌ ها، نوشته‌هایی با حروف عربی و عناصر تزئینی بومی اندونزی مزین می‌شوند. ساخت این سازه‌ها نه‌تنها یک فعالیت مذهبی بلکه رویدادی اجتماعی است که در آن اعضای خانواده‌ها، جوانان، هنرمندان محلی و حتی کودکان مشارکت دارند.

در روز عاشورا تابوت‌ ها در حالی‌که با طبل ‌های سنتی (دولا) و نغمه‌های محلی همراه هستند، در شهر به حرکت درمی‌آیند. مردم لباس‌های محلی به تن می‌کنند و دسته‌های عزاداری در فضایی آمیخته از احترام و شور مذهبی حرکت می‌کنند. در پایان مراسم، تابوت‌ها یا به دریا سپرده می‌شوند یا به‌صورت نمادین شکسته می‌شوند؛ اقدامی که بیانگر رهایی روح شهیدان و پایان دنیاوی و ورود به دنیای ابدی است.

از بنگال و فارس تا بنگکولو؛ ریشه‌های تاریخی مراسم تابوت

پیشینه‌ی مراسم تابوت به قرن هجدهم میلادی بازمی‌گردد. در این دوران در پی تحولات سیاسی و تجاری، گروهی از شیعیان جنوب آسیا، به‌ویژه از بنگال هند و مناطق ایرانی‌الاصل به اندونزی مهاجرت کردند. برخی از آنان از نظامیان و بازرگانانی بودند که در استخدام کمپانی هند شرقی هلند قرار داشتند و به مناطق ساحلی غرب سوماترا، از جمله بنگکولو اعزام شدند.

در میان این مهاجران، خانواده‌هایی از تبار ایرانی نیز وجود داشتند که سنت‌های عزاداری ماه محرم، به‌ویژه آیین‌های مربوط به عاشورا، بخشی از هویت مذهبی و فرهنگی آن‌ها را تشکیل می‌داد.

این جوامع مهاجر که بعدها در بافت اجتماعی بومی ادغام شدند، تلاش کردند تا سنت‌های مذهبی خود را با فرهنگ محلی پیوند بزنند. نتیجه این تلفیق، پدید آمدن مراسمی منحصربه‌فرد چون «تابوت» بود که عناصر شیعی، آیین‌های محلی اندونزیایی و هنرهای بومی را در هم آمیخته است.

برخلاف آیین‌های عزاداری شیعیان در کشورهای خاورمیانه که بیشتر شکل مذهبی دارد، در بنگکولو تابوت شکلی مردمی، هنری و نمادین یافته است.

فراتر از مذهب؛ تابوت به‌مثابه آیینی فرهنگی

نکته جالب‌توجه در آیین تابوت آن است که با وجود ریشه‌های شیعی، امروزه اکثریت شرکت‌کنندگان در این مراسم از اهل‌سنت هستند. مردم بنگکولو با احترام کامل به امام حسین (ع)، این مراسم را بخشی از هویت فرهنگی خود می‌دانند.

بنابراین تابوت نه‌فقط یک مراسم مذهبی، بلکه آیینی اجتماعی و فرهنگی تلقی می‌شود که حس همبستگی، احترام به شهدا، عدالت‌خواهی و عزت انسانی را در دل خود زنده نگاه می‌دارد.

در بسیاری از خانواده‌ها، این مراسم فرصتی برای گردهمایی، انتقال ارزش‌ها به نسل جوان، و حفظ سنت‌هاست. نوجوانان طبل می‌زنند، کودکان در تزئین تابوت مشارکت می‌کنند، و بزرگ‌ترها روایت عاشورا را در قالب‌های بومی بازگو می‌کنند. به این ترتیب، روح عاشورا با زبانی ساده، بومی‌شده و انسانی در دل مردم زنده می‌ماند.

نقش دولت محلی و نهادهای فرهنگی در حفظ آیین تابوت

با گسترش رسانه‌ها و توجه گردشگران داخلی و خارجی به آیین‌های بومی، مراسم تابوت نیز مورد توجه نهادهای فرهنگی و گردشگری اندونزی قرار گرفته است. دولت محلی بنگکولو، این مراسم را به عنوان بخشی از «میراث فرهنگی ناملموس» شناسایی کرده و هر ساله برنامه‌هایی برای سازمان‌دهی بهتر، مستندسازی و معرفی آن به گردشگران اجرا می‌کند.

این مراسم اکنون نه‌تنها مناسکی مذهبی بلکه یک جاذبه فرهنگی است که باعث جذب توریست، تقویت هویت محلی و حفظ هنرهای سنتی مانند نجاری، نقاشی تزئینی، طبل‌سازی و نوحه‌خوانی می‌شود. همچنین، رسانه‌هایی چون Kompas، Tempo و CNN Indonesia در سال‌های اخیر گزارش‌های متعددی از مراسم تابوت منتشر کرده‌اند که نشان‌دهنده توجه فزاینده افکار عمومی به این آیین است.

پژواک عاشورا در سواحل سوماترا

مراسم تابوت دربنگکولو، تنها بازتابی از تاریخ مهاجرت یا باورهای مذهبی نیست؛ بلکه نمادی از توانایی فرهنگ‌ها برای گفت‌وگو، تطبیق و آفرینش زیبایی در دل تفاوت‌هاست. این مراسم نشان می‌دهد که چگونه یک واقعه تاریخی در سرزمینی دور مانند کربلا، می‌تواند قرن‌ها بعد، در سواحل دوردست اندونزی، به زبانی بومی و شکل فرهنگی ادامه یابد و الهام‌بخش نسل‌ها باشد.

در دورانی که هویت‌های دینی و قومی گاه منشاء شکاف‌ها هستند، مراسم تابوت الگویی است از اینکه چگونه یک سنت می‌تواند نه‌تنها زنده بماند، بلکه زمینه‌ساز وحدت، آگاهی و زیبایی شود. بنگکولو، با آیین تابوت خود، امروز نه‌تنها شهری در نقشه اندونزی، بلکه نقطه‌ای در حافظه معنوی جهان اسلام است؛ جایی که عاشورا، نه با شمشیر، که با رنگ ،طبل و احترام روایت می‌شود.

تحلیلی از مراسم تابوت در بنگکولو و پاریامان در سال ۲۰۲۵ میلادی

آیین تابوت که ریشه در واقعه عاشورا و قیام امام حسین علیه‌السلام دارد، در اندونزی نه‌تنها به‌عنوان یک مناسک مذهبی بلکه به‌عنوان پدیده‌ای فرهنگی، اجتماعی و گردشگری شناخته شده است. این آیین که در شهرهای بنگکولو (Bengkulu) و پاریامان (Pariaman) در جزایر سوماترا برگزار می‌شود، امروزه به نمادی از گفت‌وگوی فرهنگی و احترام بین‌مذهبی در بزرگ‌ترین کشور مسلمان جهان تبدیل شده است.

مراسم تابوت در سال ۲۰۲۵ بار دیگر توانست جایگاه خود را در تقویم فرهنگی اندونزی تثبیت کند و با حمایت دولت، رسانه‌ها و مشارکت گسترده مردم، به یک رویداد ملی و حتی بین‌المللی بدل شود.

اوج مراسم تابوت بنگکولو؛ هزاران نفر در جشن شبانه پانجانگ

شب چهاردهم تیر ۱۴۰۴ برابر با 5 جولای ۲۰۲۵ میدان مرکز ورزشی منطقه‌ی ساحلی پانجانگ در شهر بنگکولو، میزبان اوج جشنواره تابوت بود. هزاران نفر از شهرها و استان‌های مختلف به این منطقه آمدند تا در این آیین باشکوه شرکت کنند. بر اساس گزارش TeropongPublik، این رویداد نه‌تنها فضایی مذهبی بلکه جشنی اجتماعی با حضور گردشگران، هنرمندان و نهادهای فرهنگی بود.

طبل‌نوازی سنتی، حرکت گروه‌های حامل تابوت، اجرای آیین‌های محلی، نمایش‌های خیابانی و در نهایت سپردن نمادین تابوت‌ها به دریا، بخش‌هایی از این مراسم بودند که با استقبال عمومی و پوشش گسترده رسانه‌ای مواجه شدند. مقامات محلی از جمله استاندار بنگکولو، تأکید کردند که این جشنواره باید همچنان به‌عنوان پل ارتباطی میان فرهنگ و دین حفظ شود.

حمایت دولت و تلاش برای بین‌المللی‌سازی جشنواره تابوت

در سال ۲۰۲۵، دولت اندونزی به‌طور رسمی اعلام کرد که جشنواره تابوت در بنگکولو را به عنوان یک رویداد فرهنگی-مذهبی با ظرفیت بین‌المللی در نظر خواهد گرفت. مطابق با گزارش منتشر شده در TeropongPublik، وزارت گردشگری و فرهنگ با همکاری استانداری بنگکولو، برنامه‌هایی را برای مستندسازی، تبلیغ بین‌المللی، و جذب گردشگر خارجی آغاز کرده است.

هدف اصلی این برنامه‌ها، تبدیل مراسم تابوت به یکی از «رویدادهای فرهنگی ملی با استاندارد جهانی» است. برنامه‌هایی چون طراحی مسیر گردشگری مذهبی، ایجاد موزه تابوت، آموزش راهنمایان محلی، و توسعه زیرساخت‌ها از جمله اهداف اعلام‌شده این طرح هستند.

پاریامان؛ میراث تابوت در غرب سوماترا و چشم‌انداز یونسکو

شهر پاریامان در سوماترای غربی نیز در سال ۲۰۲۵ میزبان یکی از پرشورترین مراسم تابوت، موسوم به "Hoyak Tabuik" بود. طبق گزارش رسمی Antara News، وزیر فرهنگ اندونزی «فضلی زون»، شخصاً در اوج مراسم حضور یافت. این نخستین بار بود که وزیر فرهنگ به‌صورت میدانی در جشنواره تابوت شرکت می‌کرد، نشانه‌ای از اهمیت فرهنگی این آیین برای کشور اندونزی است. در این مراسم بیش از ۲۰۰ هزار نفر از نقاط مختلف اندونزی حضور داشتند.

مراسم با شکوه حرکت تابوت‌های تزئین ‌شده، اجرای نمایش‌های سنتی، موسیقی‌های عاشورایی، و پایان نمادین تابوت‌ها در دریا، با نظمی بی‌نظیر و فضایی معنوی برگزار شد. این آیین که به گفته منابع رسمی از اوایل قرن نوزدهم در منطقه پاریامان اجرا می‌شده است، اکنون در حال بررسی برای ثبت در فهرست میراث فرهنگی غیرملموس یونسکو است.

مطابق گزارش Republika، مستندسازی‌ها، تحقیقات مردم‌نگاری و پیشنهاد رسمی در حال آماده‌سازی است تا این آیین جهانی‌تر گردد.

فراتر از مذهب؛ تابوت، روایت فرهنگی عدالت و فداکاری

اگرچه مراسم تابوت در اصل از سنت‌های عزاداری شیعیان سرچشمه می‌گیرد، اما امروز در اندونزی، شکل بومی، چندمذهبی و فرهنگی به خود گرفته است. بسیاری از شرکت‌کنندگان این آیین از مسلمانان اهل‌سنت هستند که با احترام به امام حسین (ع) و پیام‌های جهانی عاشورا در آن شرکت می‌کنند. تابوت در اندونزی به پدیده‌ای فراتر از مناسک تبدیل شده است؛ پدیده‌ای که در آن هنرهای سنتی چون چوب‌تراشی، طبل‌سازی، خوش‌نویسی، دوخت لباس‌های محلی و حتی غذاهای محلی با مضامین عاشورایی زنده می‌شوند. نوجوانان با ارزش‌های فداکاری و عدالت‌طلبی آشنا می‌شوند، خانواده‌ها به انتقال فرهنگی کمک می‌کنند و جوامع به وحدت بیشتر می‌رسند.

نتیجه‌گیری؛ تابوت، پلی میان تاریخ، ایمان و فرهنگ

مراسم تابوت، چه در بنگکولو و چه در پاریامان، نمادی زنده از توانایی سنت‌های اسلامی در تطبیق با فرهنگ‌های محلی و تبدیل‌شدن به آیینی مردمی و وحدت‌بخش است. این مراسم که اکنون بخشی از سرمایه‌ی فرهنگی اندونزی محسوب می‌شود، نه‌تنها یادآور کربلا، بلکه سندی زنده بر گفت‌وگوی تمدن‌ ها، احترام به تنوع و قدرت ماندگار عدالت‌طلبی درحافظه جهانی است .با توجه به حمایت دولت، استقبال مردم و توجه جهانی، آینده‌ی مراسم تابوت روشن‌تر از همیشه به نظر می‌رسد. این آیین، اکنون فرصتی است برای بازخوانی پیام عاشورا در زبان فرهنگ اندونزی و رساندن آن به گوش جهانیان.

منابع:

https://www.nu.or.id/

https://www.muhammadiyah.or.id/

https://www.thejakartapost.com/

https://www.kompas.id/

https://en.tempo.co/

www.kemlu.go.id

www.kemendag.go.id

http://www.bkpm.go.id

http://www.bps.go.id

www.antaranews.com

http://www.lipi.or.id

www.kadin-indonesia.or.id

www.detik.com

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی