رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در آستانه قزاقستان در مطلب جدید خود، نوشت: پیش‌بینی‌های قرن بیستم مبنی بر سکولاریزه شدن اجتناب‌ناپذیر جوامع تحت فشار پیشرفت‌های فناورانه، بی‌اساس از آب درآمدند. دین نه تنها جایگاه خود را حفظ کرده، بلکه نفوذ آن نیز افزایش یافته و به پاسخی به چالش‌های وجودی عصر مدرن تبدیل شده است.

به گفته چارلز تیلور یکی از فیلسوفان غربی، بشر حتی در شرایط «چارچوب درون‌ماندگار» (جهان‌بینی مادی‌گرایانه و بسته)، همچنان در جستجوی جهت‌گیری‌های معنوی است. دین امروز صرفاً آیینی سنتی نیست، بلکه ابزاری برای هویت‌یابی، فهم جهانی شتاب‌زده و توازنی در برابر مادی‌گرایی افراطی است.

 رنسانس دینی در قزاقستان: از نمادگرایی تا آگاهی

با وجود رفاه مادی در جامعه مدرن، اشتیاق به معنویت در حال افزایش است. مردم بیش از پیش به دین روی می‌آورند، نه صرفاً به عنوان سنتی فرهنگی، بلکه به عنوان منبع هویتی شخصی و عملی آگاهانه.

در قزاقستان شاهد تغییر کیفی هستیم: دین دیگر امری سطحی نیست. تعداد شهروندانی که به‌ طور عمیق در دین، به‌ویژه اسلام، مشارکت دارند، در حال افزایش است. این روند تمام اقشار سنی، قومی و حرفه‌ای را در بر می‌گیرد و چشم‌اندازی چندبعدی از فضای دینی پدید می‌آورد.

در سایه این گرایش‌ها، زیرساخت‌های دینی نیز توسعه یافته‌اند: از صنعت حلال و گردشگری اسلامی تا کافه‌ها، باشگاه‌ها و رسانه‌های مذهبی. این پدیده نه‌تنها پاسخ به تقاضاست، بلکه فضای فرهنگی نوینی ایجاد می‌کند که در آن دین بخشی از اقتصاد روزمره و زندگی اجتماعی می‌شود.

اما پرسش اساسی این است: چگونه می‌توان رستاخیز دینی را با اصول دولت سکولار هماهنگ کرد؟

سکولاریسم بی‌دینی: پارادایم جدید همزیستی

سکولاریسم که در بستر سنت غربی پدید آمده بود، امروز دگرگون شده است. دیگر جدایی سخت دین از دولت مطرح نیست، بلکه یافتن الگوهایی برای همکاری و همزیستی مسالمت‌آمیز اهمیت دارد. سکولاریسم مدرن اجازه می‌دهد دین در جامعه مدنی حضور فعال داشته باشد، مشروط به بی‌طرفی سیاسی حکومت.

با این حال، یکی از خطرات بزرگ این است که احیای دینی ممکن است توسط گروه‌های افراطی مصادره شود. این گروه‌ها می‌کوشند اشکال رادیکال و ضددموکراتیک دینداری را تحمیل کنند، سکولاریسم را انکار کرده، ایده «دولت دینی» را مطرح می‌کنند و ارزش‌های فرهنگی و تاریخی بومی را رد می‌نمایند.

این مسئله به‌ویژه در زمینه رادیکالیسم اسلامی صدق می‌کند، جایی که «عرب‌سازی دین» از طریق تحمیل اشکال بیگانه از دینداری به فرهنگ قزاقی دیده می‌شود.

مدل قزاقستان: میان سکولاریسم و هویت دینی

قزاقستان به عنوان کشوری سکولار، دین را از حکومت جدا می‌داند، اما آن را از جامعه منزوی نمی‌کند. در شرایط رشد دینداری، لازم است الگوهایی برای تعامل شکل گیرد که انسجام مدنی را تقویت کند، نه اینکه دین را در برابر هویت ملی و ارزش‌های دولتی قرار دهد.

تهدید خاص در این زمینه، «عرب‌سازی اسلام» در قزاقستان است که خود را در تضاد با هویت ملی و تاریخی می‌داند. گروه‌های افراطی نیازهای معنوی مردم را دستمایه قرار داده و ارزش‌های سنتی را با ایدئولوژی‌های تندرو جایگزین می‌کنند.

تجربه بین‌المللی: اسلام و مدرنیته در تضاد نیستند

تجربه کشورهایی نظیر ترکیه، اندونزی و مالزی نشان می‌دهد که اکثریت مسلمان، توسعه اقتصادی، پیشرفت فناورانه و تساهل دینی می‌توانند هم‌زمان وجود داشته باشند. در این کشورها افراط‌گرایی یک پدیده عمومی نیست، چرا که نهادهای دینی در فرآیند نوسازی و ایجاد هماهنگی میان سنت و مدرنیته مشارکت دارند.

برای قزاقستان، این تجربه دوچندان ارزشمند است؛ چرا که قزاقستان یک کشور چندقومیتی است و دین باید عامل تقویت‌کننده انسجام ملی باشد، نه تضعیف‌کننده آن.

دیندار بودن به‌معنای بسته بودن نیست

در عصر دیجیتال و بازگشت دین، قزاقستان باید اصول سکولار را به‌عنوان پایه‌ای برای گفت‌وگو حفظ کند. دیندار بودن به معنای انزوا از جهان مدرن نیست. بلکه بالعکس، تفکر انتقادی، بلوغ مدنی و عمق معنوی می‌تواند ستون‌های جامعه‌ای پایدار باشد.

مسئله امروز قزاقستان نه انتخاب میان دین و مدرنیته، بلکه طراحی مدلی برای همزیستی هماهنگ است. این هدف، تنها در صورتی محقق می‌شود که نهادهای دولتی، سازمان‌های دینی و جامعه مدنی با هم همکاری کنند و کرامت، آزادی و حقوق متقابل را محترم بشمارند.

در این راه، قزاقستان باید به سنت فرهنگی و فلسفی خود تکیه کند: جایی که احترام، صبوری و خرد – همان «сабыр» و «даналық» – همواره ارج نهاده شده‌اند.

تقویت دینداری روشن گرایانه، ترویج تفکر انتقادی و گسترش فرهنگ گفت‌وگو، آینده‌ای متوازن برای قزاقستان را رقم خواهد زد.

دین در قزاقستان مدرن تهدید نیست؛ بلکه فرصتی است – مشروط به آنکه در مسیر اصول اخلاقی، انسانی و شهروندی توسعه یابد.

ایران به عنوان الگو: تعادل میان دین و حاکمیت مدرن

تجربه جمهوری اسلامی ایران، با وجود چالش‌ها و پیچیدگی‌های خاص خود، نشان می‌دهد که دین می‌تواند نه تنها عامل هویت‌بخشی و همبستگی ملی باشد، بلکه نقشی کلیدی در هدایت فرهنگی و استقلال فکری ایفا کند. ایران با توسعه نهادهای دینی-فرهنگی، حمایت از علوم انسانی اسلامی، و ارائه الگوی مردم‌سالاری دینی، توانسته است نمونه‌ای منحصر به‌فرد از تعامل میان سنت دینی و ساختارهای حکمرانی معاصر ارائه دهد.

برای قزاقستان، که به دنبال یافتن توازن میان دین، مدرنیته و هویت ملی است، ایران می‌تواند نه صرفاً به عنوان شریک، بلکه به عنوان نقطه تأمل و الهام بخش در مسیر آینده فرهنگی-مدنی خود عمل کند.

نکته:

با افزایش گرایش به دین در قزاقستان، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند از این روند به‌عنوان بستری مؤثر برای دیپلماسی فرهنگی، رسانه‌ای و تمدنی استفاده کند. چند مسیر کلیدی برای بهره‌برداری هوشمندانه از این فرصت عبارتند از:

۱. تولید و توزیع محتوا در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های قزاقی

ایجاد و گسترش صفحات و کانال‌های فارسی-قزاقی در پلتفرم‌هایی نظیر Instagram، Telegram و TikTok با تمرکز بر معنویت اسلامی، سبک زندگی حلال ایرانی، نقش اهل‌بیت(ع) و سنت‌های معنوی ایرانی می‌تواند فضا را به‌نفع گفتمان ایرانی در مقابل گفتمان عربی تغییر دهد.

۲. تاکید بر قرابت فرهنگی و زبانی ایران و قزاقستان

برخلاف عرب‌سازی افراطی که با مقاومت فرهنگی در قزاقستان روبه‌روست، ایران می‌تواند بر اشتراکات تاریخی، عرفانی، زبان فارسی در تاریخ منطقه، و اسلام متعادل شیعی تاکید کند تا خود را به عنوان یک «فرهنگ آشنا» معرفی کند، نه یک فرهنگ بیگانه.

۳. حمایت از مطالعات ایرانی و اسلامی در دانشگاه‌های قزاقستان

راه‌اندازی کرسی‌های زبان و ادبیات فارسی، عرفان ایرانی، فلسفه اسلامی و همکاری‌های علمی با دانشگاه‌هایی نظیر دانشگاه ملی اوراسیا، باعث تقویت موقعیت تمدنی ایران و ایجاد نخبگان همدل در نسل جدید قزاقستان خواهد شد.

۴. برگزاری نشست‌ها و کنفرانس‌های مشترک دینی-فرهنگی

دعوت از اندیشمندان قزاقی به همایش‌های بین‌المللی در قم، تهران، مشهد، و نیز برگزاری برنامه‌های مشترک در آستانه با موضوعاتی چون «اسلام و مدرنیته»، «حکمت شرقی» و «عرفان و معنویت» می‌تواند گفتمان عقلانی اسلامی ایران را نهادینه کند.

۵. دیپلماسی عمومی از طریق هنر و رسانه

پخش فیلم‌ها و مستندهای فاخر ایرانی با زیرنویس قزاقی، معرفی موسیقی سنتی، صنایع دستی و ادبیات ایران، فضایی از قدرت نرم ایجاد می‌کند که ذهن و دل نسل جوان قزاقی را جذب می‌کند.

ایران با تأکید بر اعتدال دینی، قرابت فرهنگی و سابقه تمدنی مشترک، می‌تواند در فضای دینی نوظهور قزاقستان نقشی کلیدی ایفا کند و گفتمان معنوی و تمدنی خود را جایگزین افراط‌گرایی عرب‌زده سازد. این فرصت تاریخی نیازمند هماهنگی، هم افزایی و انسجام فعال میان نهادهای فرهنگی، دینی، دانشگاهی و رسانه‌ای جمهوری اسلامی ایران است.

منبع:

https://kazislam.kz/ru/2025/07/religiya-v-epohu-tehnologij-mezhdu-modernizaciej-i-tradiciej/

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی