حجت‌الاسلام محمدرضا برته مدیر بین‌الملل مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان اینکه مقوله حقوق بشر از یک ارزش گفتمانی گذر کرده و امروزه حتی صحبت درباره میزان الزام آوری اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز صحبتی درباره گذشته است، گفت: می‌توان ادعا کرد که مسئله حقوق بشر ابعاد امنیت ملی و بین المللی یافته که این خود زمینه‌ای برای اهمیت و خوانش دوباره حقوق بشر است.

وی افزود: حقوق بشری که قرار بود به خاطر تعالی و پاسداشت کرامت انسان مورد توجه فرهنگ‌ها و ملل قرار گیرد تا آنها بتوانند آرمان‌های خود را در آن بیابند، رفته رفته دچار تقلیل گرایی از ساحت راهبردی به استثمار ابزاری و سیاسی شد و در نتیجه به ابزاری برای تنبیه دیگر کشورها و عزلت خرده فرهنگ‌ها تبدیل شد.

فرصت‌های برای تفکر انتقادی درباره حقوق بشر

مدیر بین‌الملل مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) تصریح کرد: همه آنچه گفته شد فرصتی را فراهم آورد تا متفکران بتوانند مطالعه انتقادی جدیدی را نسبت به حقوق بشر سامان دهند و به این پرسش بپردازند که آیا آنچه به عنوان اعلامیه جهانی و اسناد تابعه آن می‌شناسیم، کماکان همان غایت القصوای حقوق بشر انسان آینده است یا نیاز به بازآفرینی و اصلاح و تکمیل دارد؟

وی ادامه داد: پاسخ این سوال البته از منظر بسیاری از فرهنگ‌ها و ادیانی  که مورد بی‌احترامی و بی‌توجهی قرائت غالب حقوق بشری بوده‌اند، روشن به نظر می‌رسد، آنها معتقدند که می‌توانند نظامات حقوق بشری دیگری را به فراخور زمینه و زمانه زندگی انسان معاصر به تناسب هر عصر و مصری ارائه دهند.

ارکان چهارگانه‌ای که حقوق بشر کنونی بر آن استوار است

در بخش دیگری، برته با بیان اینکه واقعیتی که نباید از چشم‌ها دور داشته شود اینکه نظام حقوق بشر رایج که خیزشگاه فرهنگ و تمدن غربی‌است، در بادی امر بر سه گانه ارزش‌ها و فرهنگ انسان سفید، آنگلوساکسون و پروتستان استقرار یافته، اظهار داشت: لازم است باز توجه شود که قتی حرف از حقوق بشر می‌زنیم می‌دانیم که چهارچوبه و ارکان اربعه آن عبارتند از اول اعلامیه جهانی، میثاقین، اسناد، کنوانسیون ها، مقاوله نامه‌ها و... دوم شامل ،نهادها، ساختارها و باشنده‌های حقوقی بین المللی،  منطقه‌ای و ملی برای اعمال و اجرایی سازی حقوق بشر تجسد یافته در هویت‌های سندی می‌شود.

وی ادامه داد: سومین رکن شامل فرایندها و نظامات دیوانی است که مسیر کنشگری و اقدامات نهادهای بین‌المللی و فعالان و کنشگران دولتی و آزاد حقوق بشر را تعریف و چرخه اعمال آن را صورتبندی می‌کند و بالاخره آخرین رکن هم شامل نظام نظارت و ارزیابی و چرخه شناسایی و گزارش دهی موارد اتهامی نقض حقوق بشر توسط متعهدان به اجرای آن می‌شود.

برته سپس با بیان اینکه با توجه به آنچه گفته شد باید درباره موضوع شفاف‌تر گفتگو کنیم، تاکید کرد: آیا ما واقعا نظام حقوق بشری غیر از گفتمان غالب داریم؛ به این معنا که ارکان اربعه آن شکل گرفته و نظامات آن مستقر شده باشند؟ روشن است که نه.

 به‌راستی حقوق بشر چیست؟!

مدیر بین‌الملل مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با طرح این سوال که‌ پس حقوق بشر شرقی چیست، افزود: به نظر می‌رسد ما با یک عنوان عام، اعتراضی و کمابیش مبهم مواجه هستیم که به طیفی از گفتمان‌های انتقادی نسبت به نظام حقوق بشری غربی اطلاق می‌گردد؛ اما آیا نظام حقوق بشر شرقی به واقع شکل گرفته است یا حتی قدمی برای شناسایی و هویت بخشی به آن برداشته شده است؛ به  نظر می‌رسد که می‌توانیم بدون لکنت زبان بگوییم خیر.

وی با طرح سوال دیگری مبنی بر اینکه اما آیا این کار شدنی‌است، تصریح کرد: باز به همان قاطعیت می‌گوییم آری؛ و اگر پرسیده شود چگونه خواهیم گفت که پاسخ به این سوال بسیار دشوار است و از خود گذشتگی‌های زائد الوصفی می‌طلبد که نقطه عزیمت آن می‌تواند بازگشت به انسان مسئول در برابر انسان محق باشد. یعنی آنچه لازم است در ابتدا به درستی فهم شود مسئولیت‌ها و تکالیف انسان در کنار حقوق آن است.

برته با اشاره به اینکه این خود یکی از وجوه امتیاز و تفاوت بین اندیشه‌های انسان شناسانه شرقی و غربی‌است، اظهار داشت: قرار نیست که نظام حقوق بشری به سازوکاری برای حمایت از هر نوع کژتابی و کج سلیقگی، دوری از ارزش‌های انسانی و لاانسان‌بودگی تبدیل شود و این همان دغدغه اصلی فرهنگ و اخلاق شرقی است که انسان را آحاده می‌خواهد و نه رها؛ این فرهنگ‌ها عموماً مرز دقیقی بین اطلاق و حریت با وادادگی و لاقیدی ترسیم می‌کنند.

انگاره‌های الگو بخش در حوزه حقوق بشر

مدیر بین‌الملل موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در بخش دیگری گفت: در چگونگی پیمودن این مسیر و رسیدن به وفاقی قابل توصیه برای همه اعضای خانواده فرهنگ‌های شرقی پرسش‌ها و صد البته ایده‌های متفاوتی وجود دارد.

با طرح چند انگاره در تکمیل بحث خود گفت: انگاره‌هایی چون آغاز سلسله گفتگوها و بحث‌های فلسفی و انسان شناسانه برای درنوردیدن بنیادی‌ترین پرسش‌های حقوق بشری مبتنی بر کرامت و مسئولیت انسان، تهیه سیاهه اولیه و راه‌اندازی مجلس خبرگان حقوق بشری با نمایندگی صاحبان آراء مکاتب شرقی جهت جرح و تعدیل آن سیاهه و تولید متنی متفق علیه و ایده دیگری که می‌گوید اساسا نظام حقوق بشر تولید کردنی نیست بلکه انعکاس باور داشت‌های درونی شده چند هزار ساله است و فقط کافیست با مراجعه دقیق به تلقیات عمیق فلسفی و ارزش‌های انسانی راه‌یافته به تفاسیر فرهنگ های شفاهی بفهمیم که انسان مطلوب و مورد انتظار این فرهنگ ها چیست و وجه جامع، مشترک و مورد وفاق آن کدام است.

وی افزود: در واقع به نظر می‌رسد که یک نظام حقوق بشری مقبول دقیقاً همان چیزی است که نه باید و نه می‌توان با الزام و آیین نامه و تحکم به خورد ملت‌ها داد، بلکه همان باور سلیم و فطری انسان‌هاست که در ادبیات، اسطوره‌ها و تماثیل،  قصه‌های دینی و فرهنگی آنها نمود یافته و در خلال هزاران سال سینه به سینه باز تولید شده و اسکلت فرهنگی جوامع را سامان داده است.

برته در پایان گفت: به نظر می‌رسد که نقطه آغازین نظام حقوق بشر شرقی کشف و تفاهم نخبگانی و عامه بر این ارزش‌های بنیادین خواهد بود. 

نخستین اجلاس بین‌المللی حقوق بشر در رهیافت شرقی به همت دانشگاه باقرالعلوم و با همکاری سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، با حضور 40 میهمان بین‌المللی از 22 کشور از 8 و 12 اردیبهشت ماه سال جاری در تهران، قم و اصفهان برگزار شد. 

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی