این همایش ادبی با حضور اساتید و دانشجویان زبان و ادبیات فارسی دانشگاه داکا و سایر علاقه‌مندان به موضوعات ادبی برگزار شد.

خانم حسنه آرا استاد زبان و ادبیات بنگالی دانشگاه داکا در این نشست، گفت: رابطه ایران و شبه قاره هند، به ویژه بنگال، بسیار عمیق و تاریخی است. اساساً ایرانیان و مردمان شبه قاره هند دو شاخه از یک نژاد بنام آریایی هستند. بنابراین، روح مردمان این دو سرزمین همیشه در هم تنیده است.

وی اضافه کرد: اگر حافظ شیرینی قند فارسی را در غزلی به مردم بنگال تقدیم می‌کند، در واقع کام همه مردم شبه قاره هند را شیرین می‌کند. در بیتی که می‌گوید: شکر شکن شوند همه طوطیان هند ـ زنی قند پارسی که به بنگاله می‌رود. بسیاری از شاعران و نویسندگان بنگال از شعر و ادبیات فارسی الهام گرفته‌اند. تأثیر زبان فارسی به ویژه در آثار ادبی شاعر ملی بنگلادش قاضی نذر الاسلام، قابل توجه است.

خانم حسنه آرا افزود: او نه تنها از کلمات فارسی در آثار ادبی خود استفاده می‌کرد، بلکه بسیاری از رباعیات فارسی حافظ و خیام را به زبان بنگالی ترجمه می‌کند آثار ادبی شاعر نذرل با ترکیب کلمات خارجی، به ویژه کلمات فارسی، بُعد جدیدی به ادبیات بنگالی بخشیده است.

وی اظهار داشت: نذرل چنان تحت تأثیر ادبیات فارسی قرار گرفت که برخی می‌گویند ایران وطن دوم این شاعر است. اگرچه حافظ نتوانست به دعوت سلطان غیاث‌الدین به بنگلا سفر کند، اما نذرل شاعر ملی بنگلادش با ترجمه اشعار حافظ به زبان بنگلا، حافظ را برای همیشه به بنگال آورد.

تأثیر شاعران فارسی‌زبان در اشعار نذرل

در ادامه، محمد صدیق الرحمان خان، رئیس دانشکده هنر و علوم انسانی دانشگاه داکا گفت: زمانی که قاضی نذرالاسلام به عنوان شاعر ظهور کرد، شاعر جهانی رابیندرانات تاگور تأثیر درخشانی بر دنیای ادبیات بنگالی گذاشته بود. نذرل خود را با شکوهی بی‌نظیر در دنیای ادبیات تثبیت کرد و در مدت کوتاهی، حضوری پر سر و صدا و فعال در تمام زمینه های ادبی یافت. نذرل ابتدا مقداری زبان فارسی را از خانواده‌اش آموخت. بعداً به عنوان سرباز به کراچی رفت و  آنجا زبان فارسی خود را تقویت کرد. تأثیر شاعران فارسی‌زبان، خصوصا حافظ و عمر خیام را می‌توان به خوبی در اشعار نذرل مشاهده کرد. نذرالاسلام در حیات ملی ما بسیار تاثیر گذار است.

وی ابراز داشت: در قیام توده‌ای اخیر ژوئیه، سخنان نذرل الاسلام الهام‌بخش و نیروبخش دانشجویان و مردم معترض بنگلاددش شد. ما در حال گذر از یک بحران عمیق هستیم. بحران جهانی بزرگی در غزه و خاورمیانه جاری است. جایی که غرب امپریالیست پشت سر آن است. ما در بنگلادش نیز خیلی راحت نیستیم. در این شرایط، ندای برابری و انسانیت نذرال می‌تواند جهت جدیدی در مسیر ما ایجاد کند.

محمد صدیق الرحمان خان گفت: خوشبختانه دولت ایران از گسترش زبان و ادبیات فارسی در بنگلادش حمایت می‌کند و از این جهت ما سپاسگزاریم. امید است برخی زبان دیگر خارجی نظیر عربی و اردو هم که از زبان‌های جهان اسلام هستند مورد حمایت قرار گیرند و رشد کنند.

کمال الدین، رئیس انجمن فارسی بنگلادش و استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه راجشاهی بیان داشت: رابطه ایران و بنگلادش تاریخی است و زبان فارسی با تاریخ،فرهنگ، زبان و ادبیات ما در هم تنیده شده است. ادبیات فارسی رابطه نزدیکی با ادبیات بنگالی دارد. ادبیات بنگالی با پذیرش غنای ادبیات فارسی، غنی شده است. شاعر ملی ما قاضی نذرالاسلام، تفکر و هنر موجود در ادبیات فارسی را در اشعار خود بازتاب داده است. در ادبیات نذرل، به ویژه در ترجمه‌های نذرل از اشعار فارسی، افکار شاعران فارسی نظیر حافظ و خیام در ادبیات بنگالی منعکس شده است.

وی مطرح کرد: استعداد شگفت‌انگیز نذرل در ترجمه اشعار فارسی بصورت منظوم بویژه رباعیات عمر خیام بُعد جدیدی به دنیای ادبی بنگالی افزوده است. می‌توان گفت که ارزش‌های انسانی نهفته در اشعار شاعران ایرانی ادبیات بنگالی را هم غنی می‌کند. اشعار نذرل و حافظ سرود ستایش انسانیت هستند.

رئیس انجمن فارسی بنگلادش گفت: نذرل شاعری انسانی، انتقادی و عاشق بود که جلوه‌ای از شاعران مشهور ایرانی همچون حافظ، عمر خیام، شیخ سعدی و مولانا جلال الدین را داشت.

سیدرضا میرمحمدی رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در بنگلادش در سخنان خود، گفت: ایران و بنگلادش زمینه ها و بسترهای تاریخی و فرهنگی گسترده و عمیقی برای توسعه همکاری‌های فی مابین دارند که یکی از آنها تاثیر و تاثر زبان و ادبیات فارسی و زبان بنگالی از همدیگر است.

وی افزود: وقتی 700 سال پیش غیاث الدین اعظم شاه، حاکم ادب دوست سرزمین بنگال، خواجه حافظ شیرازی را برای سفر به بنگال دعوت می‌کند و حافظ در پاسخ او ( به دلیل عدم فراهم شدن امکان سفر علی رغم میل دورنی اش) غزلی تقدیم به وی می‌کند و در بیتی از آن می‌گوید: شکر شکن شوند همه طوطیان هند - زین قند پارسی که به بنگاله می‌رود، نقش زبان و ادبیات فارسی در روابط دو تاریخی دو کشور، برجستگی و عمق خود را نشان می‌دهد.

میرمحمدی ادامه داد: وقتی شاعر ملی بنگلادش قاضی نذرل الاسلام با کشش و جادوی شعر و ادب فارسی آشنا  و مجذوب شاعران بزرگ فارسی سرا همچون حافظ، خیام، مولانا و سعدی می‌شود، تداوم این پیوند ادبی خود را نشان می‌دهد و معلوم می‌شود که ادبیات پلی است که دو کشور را طی قرن های متمادی به هم متصل کرده است.

رایزن فرهنگی کشورمان یادآور شد: نذرل الاسلام شاعر ملی بنگلادش شاعر شوریده و شورنده بود. از سویی عشق و شیفتگی به مضمون غزل عرفانی حافظ داشت و از سوی دیگر بسان یک مصلح اجتماعی، شورنده بود و مردم زمان خودش را علیه استعمارگر وقت آگاه و روشن می‌کرد. از این جهت، بنگلادش امروز هم به مرام و آرمان قاضی نذرل احتیاج دارد تا پاسدار استقلال خود باشد و از دست اندازی قدرت های وقت به استقلال خود جلوگیری کند.

وی خاطرنشان کرد: اگرچه مطالعات زیادی در گذشته پیرامون آثار ادبی نذرل و تاثیر پذیری او از اشعار شاعران بزرگ پارسی گو همچون حافظ و خیام  شده است ولی همچنان در این زمینه نیاز به کار و پژوهش بیشتر وجود دارد و امید است مدرسان و استادان زبان و ادبیات فارسی دانشگاه‌های بنگلادش در این عرصه پیشگام باشند و قدم‌های جدیدی بردارند. بدیهی است که رایزنی فرهنگی ایران هم در این مسیر همراه و همقدم این اساتید و پژوهشگران عزی خواهد بود.

رابطه عمیق میان زبان‌های بنگالی و فارسی

منصور چاوشی سفیر جمهوری اسلامی ایران در داکا سخنران دیگر همایش بود. وی اظهار داشت: رابطه میان زبان بنگالی و زبان فارسی بسیار نزدیک و عمیق است. نذرل شاعر ملی بنگلادش در آثار خود فقط زبان یا اصطلاحات فارسی را استفاده نکرد، بلکه سعی کرد جوهره و روح زبان فارسی را ترجمه کند. من فکر می‌کنم مؤسسه نذرل و انجمن فارسی بنگلادش می‌توانند ابتکار ترجمه متقابل آثار زبان‌های بنگالی و فارسی را به دست گیرند.

وی تأکید کرد که مؤسسه نذرل می‌تواند بر روی موسیقی موجود در غزلیات و اشعار حافظ کار کند.

لطیف الاسلام شبلی رئیس موسسه قاضی نذرل شاعر ملی بنگلادش گفت: وقتی زندگینامه نذرل را می‌خوانیم، می‌بینیم که محل ظهور ادبیات او و بیداری ادبی‌اش در کراچی بوده است. او در آنجا با شاعران و نویسندگان فارسی آشنا شد، تحت تأثیر نوشته‌های آنها قرار گرفت و در آنجا بود که زبان فارسی را به خوبی یاد گرفت.

وی تصریح کرد: زبان فارسی زمانی زبان رسمی شبه قاره هند بود. گذشتگان ما که ادبیات اسلامی، قرآن، حدیث و تفسیر می‌خواندند تحت تأثیر زبان فارسی قرار داشتند. انگلیسی‌ها با وجود اینکه قدرت حاکم در شبه قاره بودند، نتوانستند حیات زبان فارسی را متوقف کنند. زبان فارسی به عنوان زبان قانون، دادگاه، دولت و دیوان آنقدر قوی بود که نتوانستند به یکباره آن را از رسمیت بیندازند. سرانجام در سال ۱۸۳۷، آنها با وضع قانونی، زبان فارسی را ممنوع کردند. آنها نه تنها تجاوز نظامی و اقتصادی به سرزمین ما انجام دادند، بلکه تجاوز فرهنگی نیز در مقیاس وسیعی انجام دادند. متاسفانه زبان‌های فارسی و عربی بیشترین تأثیر منفی را از این تجاوز پذیرفتند.

لطیف الاسلام شبلی با توصیف زبان فارسی به عنوان اینکه زبان میراث ماست، گفت: ما باید این زبان را هر چه بیشتر با خودمان پیوند دهیم. همانطور که ما هنر ، زبان و ادبیات فارسی را از دریچه چشم نذرل می‌بینیم، می‌خواهیم نذرال شاعر ملی خود را به مردم فارس زبان ایران هم معرفی کنیم.

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی