این نشست با حضور جمعی از پژوهشگران، فعالان فرهنگی، دانشجویان حوزه آفریقا و علاقه‌مندان به روابط بین‌الملل، در فضایی علمی و تحلیلی به بررسی ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی و تمدنی کشورهای آفریقایی و نقش این شناخت در توسعه دیپلماسی اقتصادی ایران پرداخت.

هدف اصلی جلسه، ایجاد تصویری دقیق، واقعی و مبتنی بر تجربه از قاره آفریقا بود؛ قاره‌ای که با بیش از 45 کشور مستقل، هزاران قومیت، زبان و ساختار اجتماعی، امروز یکی از مهم‌ترین افق‌های سیاست خارجی و اقتصادی ایران محسوب می‌شود.

قزلسفلی سخنان خود را با تبیین اهمیت شناخت فرهنگی در سیاست خارجی آغاز کرد و توضیح داد که بدون درک دقیق از هویت فرهنگی جوامع هدف، نه دیپلماسی فرهنگی به نتیجه می‌رسد و نه دیپلماسی اقتصادی قابلیت تحقق پایدار خواهد داشت. او با اشاره به تجربیات گسترده میدانی خود در کشورهای غرب و شرق آفریقا و ارتباط نزدیک با نخبگان، دانشگاهیان و رهبران اجتماعی این کشورها را پشتوانه‌ای ارزشمند برای تحلیل ساختارهای فرهنگی قاره آفریقا دانست.

وی تأکید کرد که تصویر رسانه‌ای از آفریقا آن‌سان که بسیاری تصور می‌کنند، با واقعیت‌های فرهنگی و اجتماعی این قاره فاصله زیادی دارد؛ رسانه‌ها غالباً تصویری تک‌بعدی و مبتنی بر مشکلات اقتصادی یا چالش‌های امنیتی ارائه می‌دهند، در حالی که آفریقا قاره فرصت‌ها، تنوع‌ها و فرهنگ‌های ریشه‌دار است.

در بخش نخست نشست، او به گستردگی جغرافیایی و فرهنگی آفریقا پرداخت و بیان کرد که هرگونه برنامه‌ریزی فرهنگی، آموزشی یا اقتصادی در این قاره، باید بر پایه شناخت دقیق از ساختارهای قومی، باورهای دینی، زبان‌ها، سنت‌ها و ارزش‌های اجتماعی باشد.

وی توضیح داد که در کشوری مانند غنا، با اکثریت قوم آکان و ریشه‌های قوی فرهنگی، تعاملات اجتماعی بر اساس احترام، اعتماد و ارتباطات چهره‌به‌چهره تعریف می‌شود. در سیرالئون نیز جامعه‌ای متکی بر ساختارهای محلی و روابط اجتماعی قوی وجود دارد که تعامل با آن نیازمند توجه به رهبران سنتی و خوانش دقیق فرهنگ شفاهی است. در اوگاندا، تنوع قومی و مذهبی، ساختار پیچیده‌تری ایجاد کرده که برای هرگونه ارتباط فرهنگی یا اقتصادی باید مورد توجه قرار گیرد.

رایزن فرهنگی اسبق ایران در غنا، در ادامه بر نقش کلیدی دین در جوامع آفریقایی تأکید کرد. او بیان کرد که اسلام و مسیحیت دو دین اصلی در بخش بزرگی از قاره هستند، اما باورهای بومی و سنتی نیز همچنان نقش پررنگی در رفتار اجتماعی مردم دارند. در بسیاری از مناطق، رهبران دینی هم‌زمان نقش‌های اجتماعی، آموزشی و حتی سیاسی را بر عهده دارند.

وی توضیح داد که «در غرب آفریقا، اسلام نه یک دین وارداتی، بلکه بخشی از هویت تاریخی مردم است و بسیاری از جوامع مسلمان در این منطقه پیوندهای عمیق فکری و فرهنگی با جهان اسلام دارند». این نکته، به اعتقاد او، می‌تواند فرصتی ارزشمند برای گسترش تعاملات فرهنگی ایران باشد و زمینه را برای تقویت همکاری‌های علمی، آموزشی و حتی اقتصادی هموار کند.

یکی از محورهای مهم نشست، بررسی نظام آموزشی و ظرفیت‌های علمی کشورهای آفریقایی بود. دکتر قزلسفلی با اشاره به حضور گسترده دانشگاه‌های معتبر و دانشجویان علاقه‌مند به مطالعات اسلامی، فرهنگی و تاریخی گفت که همکاری‌های علمی و دانشگاهی می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در توسعه دیپلماسی فرهنگی ایران ایفا کند.

وی بیان کرد که در دوران مأموریت خود، ارتباط با دانشگاه‌ها و اساتید محلی نتایج ارزشمندی به همراه داشته و بسیاری از دانشجویان آفریقایی، علاقه قابل توجهی به یادگیری زبان فارسی و آشنایی با فرهنگ و تمدن ایرانی نشان داده‌اند. او بر ضرورت افزایش بورسیه‌ها، اعزام استاد، برگزاری دوره‌های کوتاه‌مدت آموزشی و تقویت ارتباط دانشگاه‌های ایرانی با دانشگاه‌های آفریقایی تأکید کرد.

در بخش بعدی، رایزن فرهنگی اسبق ایران در اوگاندا، به اهمیت فرهنگ شفاهی در جوامع آفریقایی اشاره کرد. او گفت که در بسیاری از مناطق، سنت‌های شفاهی همچنان مهم‌ترین ابزار انتقال دانش، تاریخ، باورها و هویت جمعی هستند. به همین دلیل، ارتباط مؤثر با جوامع آفریقایی نیازمند درک سازوکارهای شفاهی و نقش رهبران محلی است.

وی افزود که «در آفریقا، قبل از هر پروژه اقتصادی یا فرهنگی، لازم است با رهبران محلی، بزرگان قبایل و شخصیت‌های مورد اعتماد جامعه رایزنی شود، زیرا این افراد پل ارتباطی میان مردم و نهادهای رسمی هستند». این نکته با محوریت تحلیل اهمیت دیپلماسی در آفریقا بیان شد و مورد توجه شرکت‌کنندگان قرار گرفت.

بخش مهمی از سخنان قزلسفلی به ارتباط میان شناخت فرهنگی و دیپلماسی اقتصادی اختصاص داشت. او توضیح داد که فعالیت اقتصادی در آفریقا بدون پشتوانه فرهنگی، نه پایدار است و نه قابل توسعه. شرکت‌ها و هیأت‌های اقتصادی که شناخت دقیق از فرهنگ کسب‌وکار، رفتار اجتماعی، زبان، دین و آداب تعاملی مردم ندارند، معمولاً با چالش‌های زیادی روبه‌رو می‌شوند و نمی‌توانند جایگاهی پایدار در بازارهای آفریقایی به دست آورند.

به اعتقاد او، «فرهنگ، زیرساخت دیپلماسی اقتصادی است». او افزود که در بسیاری از کشورهای آفریقایی، اعتماد مهم‌ترین رکن روابط اقتصادی است و این اعتماد تنها با حضور فرهنگی، ارتباط انسانی و تعامل طولانی‌مدت به وجود می‌آید.

قزلسفلی مثال‌هایی از تجربه شخصی خود ارائه کرد و گفت که در برخی کشورهای آفریقایی، فعالان اقتصادی خارجی که از پشتیبانی فرهنگی برخوردار بوده‌اند، موفقیت بیشتری به‌دست آورده‌اند؛ زیرا توانسته‌اند با جامعه محلی ارتباط برقرار کنند، ارزش‌های مردم را درک کنند و به اعتماد عمومی دست یابند. 

وی بیان کرد که «برای حضور اقتصادی ایران در آفریقا، ابتدا باید فضای فرهنگی را بشناسیم، فرهنگ عمومی را درک کنیم و سپس از این شناخت برای ایجاد روابط اقتصادی پایدار استفاده کنیم».

در ادامه نشست، قزلسفلی به ظرفیت‌های عظیم اقتصادی آفریقا اشاره کرد و گفت که آفریقا قاره منابع طبیعی، انرژی، معادن و بازارهای بزرگ مصرف است. جمعیت جوان و رو به رشد این قاره، بستری گسترده برای همکاری‌های اقتصادی، صنعتی و فناورانه ایجاد کرده است. اما به گفته او، تحقق این همکاری‌ها وابسته به شناخت دقیق فرهنگی و تقویت دیپلماسی عمومی ایران است. او توضیح داد که «اگر مردم آفریقا نسبت به فرهنگ و تمدن ایران شناخت پیدا کنند، همکاری‌های اقتصادی بسیار آسان‌تر خواهد شد».

وی اضافه کرد که در بسیاری از کشورهای آفریقایی، نگاه مثبتی نسبت به ایران وجود دارد و این نگاه می‌تواند به سرمایه‌ای برای توسعه تعاملات اقتصادی تبدیل شود.

قزلسفلی همچنین به تفاوت‌های مهم فرهنگی در حوزه‌های رفتاری، زمانی، سازمانی و ارتباطی اشاره کرد. او بیان کرد که «آفریقایی‌ها ارتباط چهره‌به‌چهره را بسیار ارزشمند می‌دانند و گفت‌وگو و حضور میدانی برای آن‌ها اهمیت بیشتری از مکاتبه و تعاملات رسمی دارد». به گفته او، درک این تفاوت‌ها به شرکت‌های ایرانی کمک می‌کند تا راهبردهای مؤثرتری برای تعامل با جوامع آفریقایی تدوین کنند.

این نشست در بخش پایانی خود به ارائه توصیه‌های کاربردی برای توسعه تعاملات فرهنگی و اقتصادی ایران با آفریقا اختصاص یافت. قزلسفلی تأکید کرد که لازم است دستگاه‌های فرهنگی، دانشگاه‌ها، مراکز مطالعاتی و نهادهای اقتصادی ایران، همکاری هماهنگ‌تری در حوزه آفریقا داشته باشند. او پیشنهاد کرد که ایران باید به‌طور هدفمند در حوزه آموزش زبان فارسی، توسعه مراکز فرهنگی، تربیت کارشناسان متخصص در حوزه مطالعات آفریقا، تولید محتوای رسانه‌ای متناسب با واقعیت‌های این قاره و برگزاری رویدادهای مشترک علمی و فرهنگی فعالیت کند.

رایزن فرهنگی اسبق ایران در سیرالئون افزود که «اگر شناخت تخصصی و برنامه‌ریزی فرهنگی در کنار سیاست‌های اقتصادی قرار گیرد، می‌توان آینده روشن و پایداری در روابط ایران و کشورهای آفریقایی شکل داد». او همچنین تأکید کرد که دیپلماسی اقتصادی بدون حمایت دیپلماسی فرهنگی، به‌ویژه در قاره‌ای به وسعت و تنوع آفریقا، ممکن نیست و آینده روابط ایران با آفریقا نیازمند وجود هم‌افزایی میان این دو حوزه است.

نشست «شناخت فرهنگی جوامع آفریقایی» در فضایی صمیمی و علمی با پرسش و پاسخ شرکت‌کنندگان پایان یافت. این نشست، فرصتی برای بازخوانی تجربه‌های میدانی یکی از کارشناسان برجسته ایرانی در حوزه آفریقا بود و نشان داد که شناخت فرهنگی، نه‌تنها بخشی از سیاست فرهنگی، بلکه ستون اصلی دیپلماسی اقتصادی ایران در قاره آفریقا است. مباحث مطرح‌شده در این جلسه نشان داد که آفریقا قاره‌ای با ظرفیت‌های فرهنگی و اقتصادی گسترده و زمینه‌ای مناسب برای توسعه روابط پایدار ایران است. با توجه به افزایش توجه جهانی به این قاره، ضروری است که ایران با برنامه‌ریزی دقیق، نگاه بلندمدت و بهره‌گیری از تجربه‌های عملی، حضور مؤثر و سازنده‌ای در مسیر توسعه همکاری‌های فرهنگی، علمی و اقتصادی در آفریقا داشته باشد.

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی