شبی با «رودیگر لولکر»؛ سومین سمپوزیوم ایران‌شناسی به تجلیل از اسلام‌شناس و ایران‌شناس اتریشی گذشت
وین - اتریش: سومین سمپوزیوم ایران‌شناسی در اتریش با عنوان «شبی با پروفسور دکتر رودیگر لولکر، اسلام‌شناس و ایران‌شناس برجسته اتریشی»، به همت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اتریش برگزار شد.
این برنامه با حضور جمعی از استادان دانشگاه، پژوهشگران، ایران‌شناسان، علاقه‌مندان به فرهنگ و تمدن ایران در خیابان مشهور ماریا هیلفر وین همراه بود.
ستایش از معمار اسلام‌شناسی مدرن اتریش در دانشگاه وین
پروفسور هانس دی. گالتر، دانشیار شرق شناسی دانشگاه گراتس، به عنوان نخستین سخنران سمپوزیوم، پروفسور رودیگر لولکر را «معمار اسلام‌شناسی مستقل اتریش» نامید.
او گفت رشته اسلام شناسی، که پس از فاجعه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ از سایه زبان‌شناسی سنتی بیرون آمد، امروز با کاوش عمیق تحولات جهان اسلام، در فضای آلمانی‌زبان بی‌رقیب است.
گالتر ریشه‌های اسلام شناسی در اتریش را به مرحوم پروفسور جوزف فون هامر-پورگشتال، پدر شرق‌شناسی اتریش، رساند و افزود: ترجمه دیوان حافظ در ۱۸۱۴ میلادی که گوته را به خلق شاهکار «دیوان شرقی-غربی» ترغیب کرد، همچنین ترجمه منظوم قرآن با حفظ ریتم عربی، و تأسیس مؤسسه شرقی وین در ۱۸۸۶ پس از کنگره جهانی شرق‌شناسان، سنگ بنای اسلام شناسی و ایران شناسی در اتریش بود.
علاوه بر این، در شهر گراتس، کارل برنر با تشویق کلاوس شادل («کافی است کتاب مقدس‌شناس داریم!») رابطه اسلام و مسیحیت را کاوید، و زمینه تقویت اسلام شناسی در اتریش را فراهم کرد هرچند متاسفانه پس از بازنشستگی او در سال ۲۰۱۶، این رشته در گراتس نابود شد.
گالتر ادامه داد: رودیگر لولکر با رویارویی طوفانی فیلولوژیست‌های سنتی – که زبان‌شناسی را تنها پایه مطالعات آسیای غربی می‌دانستند – رشته‌ای بی‌طرفانه برای مطالعه اسلام بنا نهاد. او در وبلاگ پرخواننده «صندل‌های سنت» بی‌امان با کلیشه‌های رسانه‌ای مانند «اسلام سیاسی» و «رادیکال اسلامی» جنگید و بر اهمیت مطالعه علمی و بی‌طرفانه اسلام تاکید کرد.
وی افزود: علاوه بر اسلام شناسی، رودیگر لولکر به تاریخ باغ‌های ایرانی روی آورده است و در این زمینه مطالعاتی دارد که – دریچه‌ای تازه برای درک تمدن ایرانی اسلامی محسوب می‌شود.
در پایان، گالتر با نقل از هاینز نوسباومر (درگذشته اخیر) هشدار داد: «اتریش روزگاری پل‌های ابدی اروپا-شرق ساخت؛ امروز این میراث در خطر فراموشی است.» هرچند پروفسور لولکر، حتی در دوره بازنشستگی، پرچمدار حفظ این پل‌هاست.
پرچمدار اسلام‌شناسی چندبعدی، دقیق و غیرکلیشه‌ای در اتریش
کاتارینا آیوانی، استاد فلسفه اسلامی و زبان‌های شرقی دانشگاه وین، به عنوان سخنران دوم سمپوزیوم، رودیگر لولکر را «دانشمندی نادر» ستود که طی ۲۳ سال، اسلام‌شناسی را به تنهایی در اتریش بنیان نهاد و با وجود چالش‌های عظیم، آن را به رشته‌ای گسترده و پویا تبدیل کرد.
آیوانی ابراز کرد: لولکر اسلام‌شناسی را در دانشگاه وین مستقل کرد، نسل جوان را با انرژی پرورش داد، در مرکز تحقیقات «دین و تحول در جامعه معاصر» همکاری کرد و با مشاوره‌های ارزشمند، تأثیراتی ماندگار فراتر از وین آفرید.
وی افزود: دامنه پژوهش‌های لولکر شگفت‌انگیز است: از حقوق تجارت مالکی در صدر اسلام و ربا پیش از مدرنیته، تا سلفیسم، سنت‌های صوفی، الهیات زیست‌محیطی، اسلام اندونزی و آسیای جنوب شرقی، و جهان پارسی‌زبان.
پروفسور کاتارینا آیوانی گفت : ویژه‌ترین سهم او، رد «توضیح ساده اسلام» است. آیوانی نقل کرد: «در مقدمه کتاب تاریخ ایده‌های اسلام رودیگر لولکر می‌گوید: توضیح اسلام یک نسخه پیچی تک‌بعدی و ثابت از اسلام است و‌به مثابه یک رفتار سیاسی با اسلام، ناهمگونی ها و لایه های متن‌ع و عمیق اسلام را نادیده می گیرد. ما نباید بگوییم اسلام چیست یا باید باشد.»
ایوانی در همین ارتباط افزود: لولکر با آگاهی از پیچیدگی و تنوع اسلام، دانش را «تکه‌تکه اما منسجم» می‌بیند و تناقض‌ها را نه مانع، بلکه پیونددهنده می‌داند.
ایوانی افزود: حدیث نبوی درباره حکمت پارسیان، انگار برای رودیگر لولکر هم صدق می‌کند! چراکه او‌حقیقتا در عمر علمی خود همواره در پی دانش بوده و مسیر ایران را نیز برای این‌منظور مد نظر قرار داده است.
گفت‌وگو، نه داوری؛ علم به‌مثابه پل میان فرهنگ‌ها
سومین سخنران سمپوزیوم ایران‌شناسی در وین، غزاله فریدزاده استاد دانشگاه وین بود. ایشان در سخنانی اندیشه‌ورزانه به تحلیل شخصیت علمی و انسانی اسلام‌شناس برجسته اتریشی، پروفسور رودیگر لولکر پرداخت.
وی لولکر را نه‌تنها پژوهشگری بزرگ، بلکه اندیشمندی دانست که با روحیه‌ای انتقادی، گشوده و شجاع در برابر پیچیدگی‌ها، توانست میان شرق و غرب، و نیز میان شاخه‌های گوناگون اسلام‌شناسی و علوم انسانی، پل‌های ماندگار گفت‌وگو بسازد.
فریدزاده تأکید کرد که از نگاه لولکر، علم نه «مالک حقیقت»، بلکه «جست‌وجوی مشترک برای فهم» است. به باور او، پژوهش در حوزه اسلام و ایران باید نه از موضع داوری، بلکه در قالب گفت‌وگو با متن، اندیشه و انسان ایرانی-اسلامی صورت گیرد.
وی یادآور شد که لولکر با نگاه زنده و پویای خود به اسلام، این پدیده را نه امری ثابت و بسته، بلکه واقعیتی متحول و گفت‌وگومحور می‌دید.
فریدزاده افزود که آثار لولکر به‌ویژه در زمینه دیجیتال‌سازی فرهنگ اسلامی، ارتباطات دینی و جنبش‌های اجتماعی، مرزهای سنتی شرق‌شناسی را گشوده و آن را به قلمروی تازه‌ای از تفکر متقابل فرهنگی رسانده است.
این پژوهشگر ایرانی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به پیوند ناگسستنی ایران و اسلام، تأکید کرد: «اسلام‌شناسی بدون شناخت ایران ناقص است؛ زیرا ایران، چه از منظر جغرافیایی و چه از منظر فکری، در قلب جهان اسلام قرار دارد.»
او همچنین از نبود کرسی مستقل ایران‌شناسیِ اسلامی در دانشگاه وین انتقاد کرد و این خلأ را نه‌تنها سازمانی، بلکه فقدانی فکری دانست که موجب ناتمام ماندن تصویر شرق می‌شود.
امکان ارائه قرائت هشتگانه از اسلام
سخنران دیگر این مراسم، رضا غلامی رایزن فرهنگی ایران در اتریش سخنرانی خود را با عنوان «هشت قرائت از اسلام» به تبیین روشمند تنوع رویکردها در فهم دین اختصاص داد.
این استاد فلسفه سیاسی و مطالعات فرهنگی و تمدنی ایرانی، با اشاره به اینکه «قرائت از اسلام به معنای نگریستن به دین از درون یک جهان معرفتی خاص است»، تأکید کرد که هیچ تفسیر واحدی نمی‌تواند همه ابعاد اسلام را بازنمایی کند و پژوهشگر صادق باید موضع معرفتی خود را آشکارا بیان کند تا اعتبار علمی مطالعات اسلامی حفظ شود.
او در ادامه، هشت نوع خوانش از اسلام را معرفی کرد: کلامی (با محوریت ایمان و دفاع عقلانی از باورها)، فقهی (متمرکز بر احکام و تکالیف شرعی)، اخلاقی (با تأکید بر تربیت و معنویت اخلاقی)، فلسفی (بر پایه عقلانیت و پالایش دین از خرافات)، عرفانی (جست‌وجوی تجربه باطنی و شهودی از دین)، تاریخی (تحلیل تحولات اسلام در بستر زمان)، روان‌شناختی (با تمرکز بر نقش آرام‌بخش و معنا‌آفرین ایمان)، و در نهایت علمی (تلاش برای تبیین دین بر مبنای روش علمی).
غلامی با بررسی نقاط قوت و محدودیت‌های هر رویکرد، تأکید کرد که «مسئله اصلی، درست‌تر بودن یک قرائت نیست، بلکه میزان کارآمدی آن برای هدف پژوهش است.» او در پایان با قدردانی از جایگاه علمی پروفسور رودیگر لولکر، وی را نمونه‌ای برجسته از پژوهشگرانی دانست که با صداقت علمی، عمق نظری و ذهنی گشوده، مسیر مطالعات اسلامی را پویاتر و معتبرتر ساخته‌اند.
ادای احترام شاگردی به استاد؛ پیوندی از دانش، مهر و الهام
سخنران چهارم، مهشید صادقی، دانشجوی دکترای شرق‌شناسی دانشگاه وین و از شاگردان دیرینه پروفسور رودیگر لولکر، با بیانی پرشور و صمیمی از بیش از یک دهه شاگردی خود نزد این استاد برجسته اسلام شناسی سخن گفت.
او با قدردانی از رایزن فرهنگی ایران در اتریش به خاطر بسط و‌تعمیق ایران شناسی در اتریش، این فرصت را مغتنم شمرد تا از استاد خود نه‌تنها به‌عنوان یک معلم دانشگاهی، بلکه به‌عنوان «راهنما، الهام‌بخش و چراغ مسیر علمی» خود یاد کند.
از شرق شناسی تا ایران‌شناسی؛ روایت یک عمر پیوند با جهان ایرانی
در اختتامیه سمپوزیوم، رودریگر لولکر اسلام شناس و ایران شناس اتریشی به‌عنوان سخنران محوری در سومین سمپوزیوم ایران‌شناسی که با حضور استادان و پژوهشگران ایرانی و اتریشی در وین برگزار شد، با اشاره به پیشینه طولانی تعامل فکری و فرهنگی میان ایران و جهان غرب گفت که «ایران نه تنها در تاریخ تمدن بشری، بلکه در شکل‌دهی به مفاهیم جهانی از عقل، اخلاق و معنویت نقشی بی‌بدیل ایفا کرده است».
لولکر در ادامه، ضمن مرور دیدگاه‌های فیلسوفان ایرانی و متفکران مسلمان، تأکید کرد که گفت‌وگو میان شرق و غرب زمانی ثمربخش خواهد بود که بر پایه فهم متقابل، احترام فرهنگی، و پذیرش تفاوت‌های معرفتی بنا شود. او افزود: «شناخت واقعی، تنها در سایه گفت‌وگوی عمیق و خالی از پیش‌داوری میان سنت‌های فکری حاصل می‌شود؛ جایی که فلسفه اسلامی و فلسفه اروپایی بتوانند از یکدیگر بیاموزند.»
در بخش دیگری از سخنرانی، لولکر به نقش ایران‌شناسی معاصر در اروپا اشاره کرد و یادآور شد که این رشته باید از نگاه صرفاً تاریخی فاصله بگیرد و به ابعاد زنده و پویای فرهنگ ایرانی امروز نیز بپردازد. وی با ذکر نمونه‌هایی از مطالعات دانشگاه وین و پروژه‌های مشترک میان پژوهشگران ایرانی و اتریشی، بر ضرورت توسعه همکاری‌های علمی میان دو کشور تأکید کرد.
او در پایان سخنان خود، ضمن قدردانی از رایزنی فرهنگی ایران در اتریش به خاطر برگزاری این سمپوزیوم‌ها، بر این نکته تأکید نمود که ایران‌شناسی آینده، باید پلی میان معرفت، دیپلماسی فرهنگی و درک تمدنی بسازد - پلی که بر پایه احترام متقابل و علاقه به حقیقت استوار باشد.
این ایران شناس و اسلام شناس اتریشی همچنین به ضرورت شکل‌گیری رشته ایران‌شناسی در اتریش پرداخت و یادآور شد که در طول بیست سال گذشته دست‌کم دوازده بار تلاش برای تأسیس کرسی مستقل ایران‌شناسی در دانشگاه وین صورت گرفته، اما هیچ‌یک هنوز به نتیجه نرسیده است. به گفته او، این کمبود نه از سوی ایران، بلکه از ضعف سیاست علمی در اتریش ناشی شده است.
خانه حکمت ایرانیان وین، که با هدف ترویج تفکر فلسفی، علمی و فرهنگی ایرانی در اروپا فعالیت می‌کند، اعلام کرد این رویداد بخشی از مجموعه برنامه‌های مشترک ایران و اتریش در حوزه ایران‌شناسی است و چهارمین سمپوزیوم نیز در آینده‌ای نزدیک برگزار خواهد شد.
روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
