نعمت الله ایران زاده رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در چین با بیان اینکه قدرت نرم، بنابر تعریف شناخته شده، «توانایی شکل‌دهی به ترجیحات دیگران از راه قدرت جذب و اقناع» است، افزود: بر این اساس، فرهنگ، ارزش‌ها و مشروعیت سیاست خارجی، به ابزارهای راهبردی برای بازدارندگی غیرنظامی بدل می‌شوند.

وی با تاکید بر اینکه فعالیت‌های فرهنگی بین‌المللی، از جمله دیپلماسی فرهنگی، آموزش فرامرزی و تبادلات هنری، کارکردی دوگانه دارند، ادامه داد: نخست، تصویر صلح‌جویانه و مشروع از کشور ایجاد می‌کنند و دیگر اینکه در گفت‌و‌گو با نخبگان و رساندن پیام به افکار عمومی سایر کشورها، زمینۀ درک متقابل و همدلی را فراهم می‌آورند. به تعبیر دیگر، بازدارندگی فرهنگی در سطح ذهنی و اجتماعی عمل می‌کند؛ زیرا دشمنی با کشوری «با سابقۀ تمدنیِ ژرف و تاریخ فرهنگی گرانسنگ، و الهام‌بخش تمدن­‌ها و ملل دیگر»، به لحاظ اخلاقی و سیاسی، بسی دشوارتر و گاه حتی غیر ممکن خواهد بود.

ایران زاده درباره ارتقای امنیت و مصونیت کشور با کمک برندسازی ملی بیان کرد: ویژندسازی ملی به‌منزلۀ بازنمایی منسجم و مثبت از هویت و توانایی‌های کشور در عرصۀ جهانی، نقش مکمل قدرت نرم را ایفا می‌کند. ویژندی که بر عناصر فرهنگی، نوآوری و برپایۀ صلح و عدالت استوار باشد، سرمایه‌ای از «اعتماد بین‌المللی» ایجاد می‌کند و از کشور در برابر تهدیدهای شناختی و تبلیغاتی محافظت می‌کند.

رایزن فرهنگی ایران در چین همچنین گفت: در جهان امروز که میدان رقابت دولت‌ها از حوزۀ سخت‌افزار نظامی به عرصۀ معنا و ادراک گسترش یافته ­است، قدرت نرم و ویژندسازی ملی، به ستون‌های نوین امنیت و بازدارندگی شناختی مؤثری تبدیل شده‌اند. کشورهایی که روایت فرهنگی خود را آگاهانه و هوشمندانه سامان می‌دهند، نه‌تنها در برابر تهدیدات خارجی مصون‌ترند، بلکه در شکل‌دهی به نظم منطقه‌ای و جهانی نیز نقش فعال‌تری ایفا می‌کنند.

وی با تاکید بر اینکه استفاده از طرح‌­های مشترک، همکاری با هنرمندان محل مأموریت، بهره­‌مندی از گونه­‌های روایت ­پردازی بومی و طراحی تجربه­‌های فرهنگی و هم ­افزایی با ذی­نفعان، می­‌تواند در ممتاز ساختن ویژند فرهنگی مؤثر افتد، ادامه داد:  البته پیش­ شرط آن تحقیق فرهنگی، تعریف نقشۀ راه، طراحی روایت متناسب با ابزارهای کارآمد همچون هوش مصنوعی و سپهر رایانه و زیست‌­بوم‌­های فرهنگی ِ نوپدید است. ساخت تجربه‌­های معنادار برای مخاطبان با روایت­‌های فرهنگی و برقراری پیوند با هویت ملی و آیینی و خاطرۀ جمعی، به اعتمادسازی و جلب مشارکت می­انجامد. تصویر مثبت از آیندۀ کشور، موجب افزایش انگیزۀ بازگشتِ نخبگانِ ایرانیِ خارج از کشور، مهاجرت معکوس و جذب استعدادهای بین‌المللی برای همکاری علمی و فرهنگی خواهد شد.

ایران زاده در پاسخ به این سوال که شبکه‌های ارتباطات فرهنگی چگونه به تحکیم «انسجام داخلی» و خنثی‌سازی جنگ روانی کمک می‌کنند، توضیح داد: شبکه‌­های ارتباطات فرهنگی شامل رسانه‌ها، نهادهای هنری، مراکز آموزشی، فعالان فرهنگی با روایت‌سازی راهبردی، تقویت هویت  دینی - ملی و ایجاد انسجام اجتماعی، در خنثی‌سازی جنگ روانی، نقش ممتازی می‌­تواند ایفا ‌کند. روایت‌های فرهنگی مبتنی بر هویت، تاریخ، سنت و مقاومت، می‌توانند در برابر تحریف‌های رسانه‌ای و اغتشاش ذهنی ایستادگی­ کنند.

دیپلماسی عمومی هدفمند؛ از نخبگان تا پهلوانان، روایت همبستگی ملی

وی افزود: این روایت‌ها با بهره‌گیری از زبان تصویر، موسیقی، ادبیات و نمادهای بومی، تاب‌آوری روانی جامعه را افزایش می‌دهند. امروزه جنگ‌ها بیشتر در میدان روایت‌ها شکل می‌­گیرند. هدف اصلی جنگ روانی، ایجاد «گسست شناختی» میان تصویر ذهنی شهروند از خود و برداشت وی از کشور است.

رایزن فرهنگی ایران در چین با بیان اینکه شبکه‌های ارتباطات فرهنگی، نقش ترمیم‌کننده­ای دارند، ابراز کرد: آن‌ها با روایت‌سازی هدفمند، ذهن جامعه را به سوی تعادل سوق می‌دهند و انسجام ملی را تقویت می‌کنند. این شبکه‌ها با دو سازوکار عمل می‌کنند: نخست، «روایت‌درمانی» که روایت‌های خُرد قومی، مذهبی و نسلی را در چارچوب یک فراروایت ملی بازآرایی می‌کنند تا تفاوت‌ها نه تهدید، بلکه تنوعی سازنده باشند. دوم، «دیپلماسی عمومی هدفمند» که با فعال‌سازی شبکه‌های اجتماعی، سمن‌های فرهنگی و چهره‌های مرجع اعم از نخبگان و ورزشکاران و مدال­ آوران المپیادهای جهانی و پهلوانان و نام­آوران عرصۀ ایثار و قهرمانان ملی، پیام همبستگی را در لایه‌های مختلف جامعه منتشر می‌سازد.

وی همچنین، بیان کرد: انتشار روایت مشترک چندزبانه در پلتفرم‌های جهانی، پاسخ سریع به شایعات، برگزاری رویدادهای زنده و زبدۀ فرهنگی و پیوند اقتصاد فرهنگ با مقاومت اقتصادی، ابزارهای اجرایی مناسبی هستند. حاصل این فرایند، شکل‌گیری سرمایۀ اجتماعی مقاوم است؛ سرمایه‌ای که در برابر شایعه، روایت جایگزین دارد و در برابر نومیدی، روایت امید.

ایران زاده درباره ارائه روایت روشن و درست از ایران امروز به مردم سایر کشورها گفت: روایت ملی، اگر بر واقعیت و صداقت استوار نباشد، در عصر ارتباطات جهانی، دوام نمی‌آورد و دیری نمی­‌پاید. اوحدی شاعر بزرگ ایرانی سروده است: «راستی کن که راستان، رَستند/ در جهان، راستان، قوی­دستند». روایت درست و به هنجار از یک کشور، بیش و پیش از هر چیز، باید از درون جامعه برخیزد؛ از روایت پرخاطره و زیست تجربی هنرمندان، شاعران، دانشگاهیان و پدیدآورندگان آثار خلاقانه. آنچه خود مردم، هنرمندان، نویسندگان و دانشگاهیان، از کشور خود روایت می‌کنند، بسیار باورپذیرتر از هر بیانیه و تبلیغ رسمی و سیاسی است.

رایزن فرهنگی ایران در چین گفت: صداقت در بیان و پذیرش کاستی‌ها، اعتماد می‌آفریند و تصویر کشور را انسانی‌تر می‌سازد. در سطح ابزار، باید از ترکیب رسانه‌های سنتی و دیجیتال، برای بازنمایی تجربۀ زیستۀ ملت بهره گرفت. ویدئوهای کوتاه، مستندهای فرهنگی، ادبیات ترجمه‌شده، موسیقی و حتی غذا و معماری، می‌توانند حامل معنای فرهنگی و تصویری واقعی از کشور باشند.

وی با بیان اینکه روایت صادقانه از یک کشور، زمانی شکل می‌گیرد که بتواند از سطح بازنمایی رسمی عبور کند و به گفت‌وگویی بینافرهنگی برسد، ادامه داد: گفت‌وگویی که در آن، مخاطب جهانی نه صرفاً شنوندۀ پیام، بلکه شریک معناست. بر اساس روایت‌شناسی فرهنگی، هر ملت، زمانی در حافظۀ جهانی ماندگار می‌شود که داستان خود را صمیمانه و صادقانه در قالب تجربه­های انسانی و زیستۀ خود روایت کند. ایران با میراثی چندین هزار ساله در تکاپوی حقیقت، عدالت و در جست­وجوی آینده‌ای بهتر برای خود و بشریت است.

ایران زاده افزود: تصویر مصادیق «ایران روزمره» اعم از زندگی، دانش، بینش، هنر و خلاقیت مردم، از هزاران شعار اثرگذارتر است. این روایت باید پله‌پله پیش رود؛ آگاهی‌بخشی با محتوای کوتاه و صادق، برانگیختن علاقه از طریق مشارکت مخاطبان جهانی و سپس تبدیل کنجکاوی به کنش. در روایت بینافرهنگی، تأثیر واقعی زمانی پدید می‌آید که «دیگری» بتواند خود را در داستان ما بازیابد؛ به عبارت بهتر: «دیدن دگر آموزیم و شنیدن دگر آموزیم»

وی ادامه داد: اگر با زبان مشترک انسانیت، دوستی و خلاقیت، از ایران سخن بگوییم، روایت ما به تجربه‌ای انسانی- فرهنگی و ماندگار تبدیل می‌شود.

وقتی ادراک بر واقعیت پیشی می‌گیرد؛ دیپلماسی روایت‌ساز، نه تبلیغ‌گر 

ایران زاده درباره چالش‌های رایزنان فرهنگی در ارتباط با رسانه‌های معتبر سایر کشورها و حضور فعال در ارائۀ درست از پیشرفت‌ها و داشته‌های غنی فرهنگی کشورمان توضیح داد: از شعر علامه اقبال لاهوری بهره بجوییم که گفته­ است: «مانند صبا خیز و وزیدن دگرآموز/ در انجمن شوق، تپیدن دگر آموز/ با خون دل خویش، خریدن دگرآموز.» درکارِ فرهنگ و هنر، عشق، انگیزه و درک و دریافت ژرف از گسترۀ زمینه‌های هنری بایسته است و نگاه همدلانۀ انسانی، شایسته و زیبندۀ آن است. در روزگار سیطرۀ انکارناپذیرِ رسانه‌های جهانی، فرهنگ‌­ورزان، دیگر صرفاً انتقال‌دهندگان پیام رسمی نیستند، بلکه کنشگران میدان روایت و تصویرسازی ملی‌اند.

رایزن فرهنگی ایران در چین همچنین، ابراز کرد: در جهانی که «ادراک» جایگزین «واقعیت» شده، وظیفۀ اصلی دیپلماسی فرهنگی، نه تبلیغ، بلکه روایت‌سازی معتبر است. از منظر دیپلماسی علمی، مشارکت در طرح‌های پژوهشی مشترک و حضور در مجامع دانشگاهی، می‌تواند روایتی تازه و معتبر از توان علمی کشور ارائه کند.

وی با بیان اینکه هنر معاصر و میراث سنتی با هم می‌توانند پل‌های احساسی و شناخت عاطفی میان ملت‌ها بسازند، ادامه داد: برای گذار از رویکرد تبلیغاتی به روایت‌محور و ارتقای قدرت نرم ایران در عرصۀ جهانی از مسیر اعتماد، تعامل و تنوع فرهنگی، پیشنهاد می‌­شود؛ گروه روایت‌پردازی چندرسانه‌ای و چندزبانه در رایزنی‌ها تشکیل شود؛ همکاری میدانی با رسانه‌ها و مستندسازان بین‌المللی با رویکرد دیپلماسی رسانه‌ای و خبرگزاری‌های فرهنگی داخلی و خارجی ایجاد شود؛ بر روایت‌های انسانی، هنری و فنّاورانه از ایران معاصر تأکید شود؛ سکوهای مجازی مستقل برای روایت ایران با مشارکت نخبگان فرهنگی و هنری و سینمایی ایجاد شود.

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی