تارنمای سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی | تأثیر زبان و فرهنگ فارسی بر تایلند؛ مطالعه‌ای تاریخی، زبانی و فرهنگی

تأثیر زبان و فرهنگ فارسی بر تایلند؛ مطالعه‌ای تاریخی، زبانی و فرهنگی

روابط فرهنگی و زبانی میان ایران و تایلند قدمتی چندصدساله دارد و به رغم فاصله جغرافیایی قابل توجه به دلایل تاریخی، تجاری، سیاسی و مذهبی شکل و توسعه یافته و زبان فارسی، به عنوان زبان رسمی و فرهنگی یک امپراتوری بزرگ در دوران صفویه و پس از آن، نقشی فراتر از مرزهای جغرافیایی خود ایفا کرده است.

در این مطلب که توسط رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در تایلند تهیه شده، آمده است: روابط فرهنگی و زبانی میان ایران و تایلند از جمله نمونه‌های برجسته تعامل میان ملت‌ها و تمدن‌ها در تاریخ جهان است که قدمتی چندصدساله و به رغم فاصله جغرافیایی قابل توجه به دلایل تاریخی، تجاری، سیاسی و مذهبی شکل و توسعه یافته و زبان فارسی، به عنوان زبان رسمی و فرهنگی یک امپراتوری بزرگ در دوران صفویه و پس از آن، نقشی فراتر از مرزهای جغرافیایی خود ایفا و به عنوان زبان دیپلماسی، تجارت، علوم دینی و ادبیات، به بسیاری از مناطق جهان از جمله جنوب شرق آسیا نفوذ و در این میان، تایلند (سیام) به عنوان یکی از مراکز مهم فرهنگی و تجاری منطقه و یکی از کشورهایی بود که از این نفوذ بهره‌مند شد.

این ارتباطات فرهنگی و زبانی از طریق مهاجرت ایرانیان، به ویژه گروهی از علما، تاجران و دولتمردان ایرانی که به دربار آیوتایا راه یافت و برجسته‌ترین شخصیت در این روند تاریخی، شیخ احمد قمی است که در اوایل قرن هفدهم میلادی به تایلند مهاجرت و به یکی از مشاوران عالی و مقامات بلندپایه دربار تبدیل و خاندانش نقش سیاسی و مذهبی و به انتقال زبان، فرهنگ، آداب و رسوم ایرانی به جامعه تایلندی کمک کردند.

زبان فارسی در تایلند صرفاً به عنوان زبان یک گروه مهاجر باقی نماندو به مرور زمان در قالب واژگان و اصطلاحات وارد زبان محلی تایلندی و به زبان فرهنگ، ادبیات، مذهب و حتی سیاست تبدیل شد.

این زبان به عنوان پلی فرهنگی، موجب انتقال مفاهیم دینی، اخلاقی، ادبی و هنری ایران به تایلند و نقشی مهم در شکل‌گیری بخشی از هویت فرهنگی این کشور ایفا و تأثیرات زبان فارسی در موسیقی سنتی، هنرهای تجسمی، پوشاک و ادبیات تایلند قابل مشاهده که نمایانگر تعامل گسترده فرهنگی بین دو ملت است.

در عصر معاصر، میراث این روابط تاریخی همچنان زنده و در قالب مناسبت‌های فرهنگی، همکاری‌های دانشگاهی و پژوهشی و برنامه‌های تبادل فرهنگی میان ایران و تایلند به شکلی فعال حفظ و گسترش یافته و مطالعه این ارتباط تاریخی و فرهنگی، به درک عمیق‌تر فرایندهای تعامل بین‌فرهنگی و زبان‌پذیری کمک و نمونه‌ای ارزشمند از چگونگی نفوذ فرهنگ و زبان در ساختارهای اجتماعی و هویتی جوامع مختلف در جهان به شمار می‌رود.

در این پژوهش تلاش شده تا ابعاد مختلف تأثیر زبان و فرهنگ فارسی بر تایلند از جنبه‌های تاریخی، زبانی، فرهنگی، مذهبی و هنری بررسی و نقشی که این تعاملات فرهنگی در شکل‌گیری و تداوم روابط دو کشور ایفا کرده‌ به صورت جامع و مستند تحلیل گردد.

تأثیر زبان فارسی در واژگان تایلندی

یکی از شاخص‌ترین و قابل مشاهده‌ترین جلوه‌های تأثیر زبان فارسی در فرهنگ تایلند، نفوذ واژگان فارسی در زبان تایلندی که این نفوذ زبانی، نتیجه قرون متمادی تعاملات فرهنگی، تجاری و مذهبی میان ایران و تایلند است که به طور مستقیم از طریق مهاجرت ایرانیان، به ویژه گروه‌های مذهبی و تاجران فارسی‌زبان، وارد ساختار زبان تایلندی شده و واژگان فارسی در تایلندی عمدتاً در حوزه‌های مختلفی مانند کشاورزی، مواد غذایی، تجارت، پوشاک، علوم دینی و حتی اصطلاحات اجتماعی و سیاسی وارد شده‌اند و بسیاری از این واژه‌ها همچنان در گفتار روزمره و متون رسمی کاربرد دارند.

برای مثال، واژه‌ای مانند "กุหลาบ" (kulaap) که در زبان تایلندی به معنای گل سرخ است، ریشه در واژه فارسی «گلاب» دارد که خود به معنای عصاره یا آب گل سرخ و این واژه نه تنها به صورت لفظی وارد زبان تایلندی شده، بلکه از لحاظ فرهنگی نیز نمادی از زیبایی و عطردهی در فرهنگ تایلندی محسوب می‌‌شود.

واژه "องุ่น" (angun) که به معنی انگور و مستقیماً از واژه فارسی «انگور» گرفته شده و نشان‌دهنده انتقال واژگان مربوط به کشاورزی و مواد غذایی که بخشی از زندگی روزمره مردم هر دو کشور را تشکیل می‌دهند.

از دیگر واژگان مهم می‌توان به "คะลาม" (kalam) اشاره کرد که به معنی کلم است و از زبان فارسی وارد زبان تایلندی شده و این نمونه نشان‌دهنده انتقال واژگان مربوط به محصولات کشاورزی و خوراکی‌ها است که از طریق تجارت و تبادل فرهنگی وارد تایلند شده‌اند.

یکی از مشهورترین واژگان فارسی که در زبان تایلندی به کار می‌رود، واژه ฝรั่ง"farang است که معادل «فرنگ» فارسی بوده و به معنای اروپایی یا غربی و این واژه خود شاهدی بر نفوذ فرهنگی و زبانی فارسی در گستره وسیع‌تری از فرهنگ تایلندی زیرا علاوه بر واژگان کشاورزی، واژگان مربوط به هویت‌های اجتماعی و فرهنگی نیز از زبان فارسی قرض گرفته شده‌اند.

تحقیقات زبان‌شناسی نشان می‌دهد که این وام‌واژه‌ها به طور عمده از طریق تعاملات درباری، تجارت بین‌المللی، مهاجرت ایرانیان مسلمان و فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی به زبان تایلندی راه یافته‌اند به دلیل جایگاه زبان فارسی به عنوان زبان دیپلماسی، ادبیات و علوم دینی در منطقه، بسیاری از این واژگان به عنوان اصطلاحات رسمی و فنی پذیرفته شده و در طول قرن‌ها حفظ شده‌اند.

این واژگان فارسی در زبان تایلندی در گفتار روزمره مردم، ودر متون تاریخی، ادبیات و اسناد رسمی نیز ثبت شده و به عنوان مثال، در متون درباری آیوتایا، می‌توان ردپای واژگان فارسی را به وضوح مشاهده و برخی از این واژگان وارد نظام آموزشی سنتی تایلند نیز شده‌ و به عنوان بخشی از فرهنگ زبانی مردم این کشور پذیرفته شده‌است.

از منظر دیگر این نفوذ واژگانی نمایانگر یک فرایند گسترده زبان‌پذیری و فرهنگ‌پذیری که نشان می‌دهد چگونه زبان فارسی توانسته به عنوان زبان خارجی و به عنوان زبان فرهنگ و هویت، بخش مهمی از زبان و فرهنگ جامعه تایلندی را شکل و همچنین نمونه‌ای از تأثیر زبان‌های مهاجر و فرهنگ‌های خارجی در شکل‌گیری زبان‌های ملی و محلی محسوب می‌شود.

از دیگر کلماتی که از زبان فارسی به تایی وارد شده‌اند می‌توان به کلمات ذیل اشاره کرد :

สบู่ soap sa-bu صابون

มัสยิด mosque mát-sa-yít مسجد

โชเฟอร์ driver choh-fer شوفر

วาจา words wa-ca واژه

กระดาษ paper kga-dàt کاغذ

อารย Aryan, Iran aa-rá-yá آریا

ยาคูต Ruby ya-khút یاقوت

ตาชั่ง scale traa-châng ترازو

ฉัตร Umbrella chàt چتر تشریفاتی سلطنتی

۱. موسیقی و سازهای سنتی

یکی از شاخص‌ترین جلوه‌های تأثیر فرهنگ فارسی در تایلند، حضور سازهای موسیقی ایرانی در موسیقی درباری و سنتی تایلند است و سازهایی مانند Saw Sam Saiکه نوعی رباب سه‌تار و نمونه‌ای بارز از سازهای زهی است که مستقیماً از ایران وارد موسیقی تایلند شده و رباب، ساز زهی مشهور ایرانی، در قرون وسطی از طریق مسیرهای تجاری و مهاجرت فرهنگی به جنوب شرق آسیا راه یافته و توسط هنرمندان و نوازندگان ایرانی به تایلند منتقل شده است.

این ساز علاوه بر اجرای موسیقی درباری، به تدریج در موسیقی محلی و مراسم سنتی تایلند جای خود را باز و به یکی از نمادهای موسیقی کلاسیک تایلند تبدیل و همچنین سازهایی مانند Thap نوعی طبل که از سازهای کوبه‌ای ایرانی و عربی الهام گرفته شده در جشن‌ها و مراسم مذهبی و رسمی آیوتایا به کار می‌رفتند.

مطالعات انجام شده توسط یونسکو در قالب برنامه جاده ابریشم نشان می‌دهد که این سازها و سبک‌های موسیقی، نمونه‌ای از تأثیرات متقابل فرهنگی و انتقال دانش هنری از ایران به تایلند هستند که بخش مهمی از میراث فرهنگی هر دو کشور را تشکیل می‌دهند .

تأثیر سازها و شیوه‌های ایرانی در دوره آیوتایا به‌خوبی مشهود و سازهایی مانند نی، سه‌تار/تار و برخی انواع طبل الهام‌بخش یا مکمل سازهای بومی تایلند شدند در حالی که سازهای محلی همچون رانات (زیلوفون)، خونگ ونگ (دایره ناقوس‌ها) و پی (ساز بادی شبیه نی‌انبان یا ابوا) گاه با الگوهای ملودیک ایرانی نواخته و موسیقی درباری ایران که بر پایه مقام‌ها، دستگاه‌ها و تزیینات ملودیک غنی شکل می‌گرفت، در آیوتایا نیز نفوذ یافت و علاوه بر مراسم سلطنتی، در مهمانی‌های دیپلماتیک و اجراهای نمایشی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت به‌گونه‌ای که ملودی‌های ایرانی بخشی از رپرتوار موسیقی درباری و آیینی تایلند شدند.

در مجله وزارت فرهنگ این کشور به این موضوع عمیقا پرداخته شده و به تفصیل به تاثیر گیری موسیقی تایلند از موسیقی ایران در دوران ایوتایا پرداخته است.

۲. هنرهای تجسمی و منسوجات

در حوزه هنرهای تجسمی، تأثیر هنرهای ایرانی به خصوص در زمینه طراحی منسوجات، قالی‌ها، و نقوش تزیینی به وضوح قابل مشاهده و نقش‌های اسلیمی، گل‌وبوته‌ها و الگوهای هندسی که ویژگی بارز هنر اسلامی و ایرانی هستند ودر پارچه‌ها و لباس‌های اشرافی تایلند وارد و بخشی از زیبایی‌شناسی پوشاک درباری و آیینی تایلند را شکل داده‌اند.

این طرح‌ها و منسوجات از طریق تجار ایرانی و مهاجران به تایلند منتقل شده و در لباس‌های سنتی، پرچم‌ها، و پرده‌های تزئینی استفاده و همچنین صنایع دستی و هنرهای تزیینی آیوتایا به واسطه این نفوذ، دارای نقوش و الگوهای ایرانی شدند که گواهی بر میزان ارتباط فرهنگی عمیق میان دو ملت است.

۳. پوشاک و تزئینات درباری

تأثیر فرهنگ ایرانی در پوشاک رسمی و درباری تایلند نیز مشهود و پوشش‌های سنتی آیوتایا، به ویژه در دوره‌هایی که خاندان بونناگ نفوذ سیاسی و فرهنگی زیادی داشته و ترکیبی از طرح‌ها و رنگ‌های ایرانی و استفاده از پارچه‌های گران‌بها با نقش‌های گل‌وبوته، طرح‌های اسلیمی و رنگ‌های متنوع، نشانه‌ای از تأثیرات فرهنگی وارد شده از ایران است.

این پوشاک‌ها نه تنها برای طبقه اشراف، بلکه در مناسبت‌های مذهبی و جشن‌های درباری نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته و به نوعی نمایانگر هویت مشترک فرهنگی میان ایران و تایلند بودند.

کمربند سنتی تایلندی Pakaoma که دولت این کشوربرای ثبت بعنوان میراث فرهنگی به سازمان یونسکو معرفی نموده ریشه فارسی داشته و برگرفته از کمربند ایرانی که در زمان های گذشته از فرهنگ پوشش ایرانی به تایلند منتقل شده است .

۴. تأثیر در ادبیات و هنرهای نمایشی

تأثیر فرهنگ فارسی در ادبیات و هنرهای نمایشی تایلند نیز قابل توجه است و از جمله در نمایش‌های سنتی و داستان‌سرایی‌های آیوتایا، الگوهایی از داستان‌های ایرانی و حماسی مانند شاهنامه فردوسی وجود دارد که به صورت بومی‌سازی شده در فرهنگ تایلندی حضور یافته‌اند.

در خون (Khon) و لیکای (Likay)، برخی تم‌ها و نمادهای ایرانی مانند پادشاهان عادل، مشاوران خردمند، و جنگجویان اسطوره‌ای حضوردارند و هرچند با پوشش و سبک تایلندی. این تأثیرات در قالب نمایش‌های خیابانی، موسیقی و نمایش‌های آیینی متجلی شده و باعث غنای محتوایی و تنوع هنری در فرهنگ تایلند شده‌ و این روند بومی‌سازی و تلفیق فرهنگ‌ها، نمونه‌ای از تعامل زنده و پویا میان دو فرهنگ ایرانی و تایلندی است.

تأثیرات زبان و فرهنگ فارسی در ادبیات و تعلیمات مذهبی تایلند

تأثیرات فرهنگی و زبانی در ادبیات تایلند

ادبیات تایلند، به ویژه در دوره تاریخی آیوتایا (قرون ۱۴ تا ۱۸ میلادی)، تحت تأثیر عمیق فرهنگ و زبان فارسی قرار داشته و این تأثیرات به واسطه حضور ایرانیان و به ویژه شیخ احمد قمی و خاندان بونناگ در دربار آیوتایا گسترش و در این دوره، ادبیات فارسی به عنوان زبان رسمی درباری و دینی، موجب انتقال داستان‌ها، متون حماسی، شعرها و اساطیر ایرانی به فرهنگ تایلندی گردید.

یکی از مهم‌ترین آثار ادبی تایلند که به وضوح ریشه در ادبیات فارسی ، کتاب «Nithan Sibsawng Liam» یا «داستان دوازده فرشته» که این اثر در قرن هجدهم به دستور شاه Borommakot نوشته شده و بر پایه داستان‌های شاهنامه فردوسی بنا شده ونمونه‌ای از بومی‌سازی ادبی که مفاهیم حماسی، اخلاقی و فلسفی شاهنامه را با زبان و فرهنگ تایلندی تلفیق کرده و در قالبی جدید به جامعه تایلندی منتقل کرده است.

شعر فارسی و متون کلاسیک ایران، همچون دیوان حافظ و سعدی، نیز به عنوان منابع الهام در میان نخبگان و علما درباری تایلند شناخته شده و برخی اشعار و مفاهیم آن‌ها به زبان تایلندی ترجمه یا اقتباس شده و این جریان ادبی باعث شد که زبان فارسی به عنوان زبان ادب و علم در میان برخی اقشار تایلندی جایگاه ویژه‌ای پیدا کند.

تأثیر زبان فارسی در تعلیمات مذهبی

با ورود اسلام به تایلند، به ویژه در جمعیت مسلمان آیوتایا، زبان فارسی نقش کلیدی در تعلیمات دینی و علوم اسلامی ایفا و شیخ احمد قمی به عنوان یکی از علمای برجسته و رهبر جامعه مسلمانان تایلند، زبان فارسی را به عنوان زبان آموزشی و دینی معرفی نمود و فارسی به زبان اصلی در آموزش قرآن، فقه، حدیث و دیگر علوم اسلامی تبدیل و بسیاری از متون دینی به زبان فارسی در مدارس اسلامی و مراکز مذهبی تایلند مورد استفاده قرار گرفت.

استفاده از زبان فارسی در متون دینی و آموزش، موجب تداوم حفظ فرهنگ و هویت ایرانی-اسلامی در جامعه مسلمانان تایلند شد و زبان فارسی به عنوان یک زبان مقدس و علمی تلقی که نقش واسطه‌ای در انتقال معارف اسلامی بازی می‌کرد. این امر، باعث شد که نسل‌های مختلفی از علما و مبلغان دینی در تایلند با زبان فارسی آشنا و از آن برای تدریس و ترویج آموزه‌های اسلامی بهره ببرند.

نقش خاندان بونناگ در حفظ و گسترش زبان و فرهنگ فارسی

خاندان بونناگ، که از نسل شیخ احمد قمی بودند، نقش کلیدی در حفظ و ترویج زبان فارسی در تایلند داشتند واعضای این خاندان به عنوان مشاوران دربار و رهبران مذهبی، زبان فارسی را به عنوان زبان رسمی ارتباطات درباری و مذهبی به کار می‌بردند و مدارس و مراکز آموزش دینی را اداره و آنان همچنین در نگارش اسناد رسمی، متون اداری و دینی از زبان فارسی استفاده می‌کردند که این امر موجب ماندگاری و گسترش نفوذ زبان فارسی در ساختارهای حکومتی و مذهبی تایلند گردید.

تأثیرات معنوی و فرهنگی زبان فارسی در جامعه مسلمان تایلند

فراتر از نقش آموزشی، زبان فارسی در جامعه مسلمانان تایلند حامل هویت و معنویت بود واشعار، دعاها و متون فارسی، به ویژه در مناسبت‌های مذهبی و آیینی مورد استفاده و موجب تقویت حس تعلق به فرهنگ اسلامی ایرانی واستفاده از زبان فارسی در مراسم مذهبی مانند جشن‌های عید فطر، مراسم سوگواری و دعاهای جمعی، جایگاه این زبان را در زندگی مذهبی و فرهنگی مسلمانان تایلند تثبیت کرد.

ترجمه‌ها و متون دینی

متون دینی مهم اسلامی، از جمله قرآن و احادیث، به زبان فارسی ترجمه و شرح شده و این ترجمه‌ها به زبان تایلندی منتقل و علاوه بر این، متون فقهی و کتب عرفانی فارسی نیز توسط علما و مبلغان در تایلند ترجمه و ترویج و این روند به تقویت و تعمیق فهم دینی مسلمانان تایلندی کمک و زبان فارسی را به ابزاری کارآمد برای آموزش و ترویج دین اسلام تبدیل نمود.

مطالعه تأثیر زبان و فرهنگ فارسی در تایلند، نمونه‌ای روشن از تبادل فرهنگی و تاریخی میان دو ملت با فاصله جغرافیایی قابل توجه و این ارتباط، که ریشه در قرن هفدهم میلادی و ورود ایرانیان به دربار آیوتایا، به ویژه شیخ احمد قمی، دارد، نشان می‌دهد چگونه زبان و فرهنگ می‌توانند مرزهای جغرافیایی و زمانی را پشت سر گذاشته و اثرات پایدار اجتماعی، فرهنگی و سیاسی بر جوامع دیگر داشته باشند.

به طور کلی، نفوذ زبان و فرهنگ فارسی در تایلند، نمونه‌ای بارز از تأثیرات میان‌فرهنگی که در طول تاریخ شکل گرفته و هنوز آثار آن در زبان، هنر، موسیقی، ادبیات و مذهب قابل مشاهده و این میراث فرهنگی، بخشی از تاریخ مشترک ایران و تایلند و امروز می‌تواند به عنوان الگویی برای گسترش همکاری‌های علمی، فرهنگی و هنری میان دو کشور عمل و حفظ و ترویج این میراث، ضمن تقویت پیوندهای فرهنگی، به درک بهتر فرآیندهای تعامل میان فرهنگ‌ها و نقش زبان به عنوان عامل انتقال فرهنگ کمک و نشان می‌دهد که فرهنگ‌ها و زبان‌ها می‌توانند به شکلی پویا، فراتر از مرزهای جغرافیایی و زمانی، اثرگذاری خود را حفظ کنند.

منابع:

• https://www.iranicaonline.org/articles/thailand-iran-relations

• https://www.iranicaonline.org/articles/southeast-asia-i

• https://en.unesco.org/silkroad/content/cultural-selection-persian-and-arab-musical-influences-thai-courtly-life

• https://en.wikipedia.org/wiki/Sheikh_Ahmad_(nobleman_of_Siam)

• https://en.wikipedia.org/wiki/Iranians_in_Thailand

• https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_loanwords_in_Thai

• https://www.nationthailand.com/life/art-culture/40046184

• https://iqna.ir/en/news/3490816/thailand-sheikh-ahmad-qomi-remembered-as-a-pioneer-of-cultural-relations

• https://ecommons.cornell.edu/bitstreams/ef5b1c1e-bede-4d97-904c-45207d94b672/download

• https://en.wikipedia.org/wiki/Iranians_in_Thailand

• https://www.culi.chula.ac.th/Images/asset/pasaa_journal/file-57-699-1srzao668101.pdf