در این مطلب آمده است: هوش مصنوعی که امروز توجه سراسر جهان را به خود جلب کرده است، با شتابی بی‌سابقه در تمامی حوزه‌ها در حال توسعه است. قاسم ژومارت توکایف، رئیس‌جمهور قزاقستان در پیام سالانه خود تأکید کرد که این حوزه باید در نظام آموزشی نیز به یکی از اولویت‌ها تبدیل شود. او خاطرنشان می‌کند که تربیت مهارت‌های کار با هوش مصنوعی باید بسیار زودتر آغاز شود، یعنی از نیمکت مدرسه.

در این راستا، لازم است مجموعه‌ای از ابتکارات به اجرا گذاشته شود. در گام نخست، باید برنامه و مواد آموزشی درباره مبانی هوش مصنوعی برای دانش‌آموزان تهیه شود. همچنین، ضروری است که معلمان نیز مهارت‌های کار با فناوری‌های هوش مصنوعی را کسب کنند.

بر اساس آموزش از راه دور و فناوری‌های هوش مصنوعی، لازم است مدلی برای مدارس کم‌جمعیت تحت عنوان “Qazaq Digital Mektebi” طراحی گردد. چنین بستری امکان فراهم‌سازی روش‌های آموزشی با کیفیت برای دانش‌آموزان مدارس روستایی را می‌دهد.

به همین مناسبت، ما متخصصانی را برای بحث و گفت‌وگو پیرامون ورود هوش مصنوعی به آموزش، ارتقای صلاحیت معلمان، آماده‌سازی نیروی انسانی و مسائل امنیتی دعوت کردیم.

در این گفت‌وگو، کانیبیک ژوماشِف، رئیس کمیته آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش، نازیپا آیوبایوا، مدیر آکادمی ملی آموزش به نام ی. آلتین‌سارین، بیبی‌گُل رازاخووا، رئیس گروه هوش مصنوعی دانشگاه ملی اوراسیا و انار تولئوبایوا، معاون رئیس انجمن توسعه هوش مصنوعی، دیدگاه‌های خود را مطرح کردند.

•              هوش مصنوعی چه تغییراتی در نظام آموزشی ایجاد خواهد کرد؟

کانیبیک ژوماشِف:

امروز هوش مصنوعی به همه عرصه‌ها وارد شده است. در حال حاضر معلمان ما آن را در فرآیند آموزشی به کار می‌گیرند. برای نمونه، در شش ماه نخست امسال،۱۶۰هزار معلم آموزش‌های لازم را گذرانده‌اند.

در حال حاضر نیز دوره‌های آنلاین رایگان را برای همه معلمان آغاز کرده‌ایم. اما می‌خواهم بر این نکته تأکید کنم: هوش مصنوعی جایگزین معلم نخواهد شد.

چنین نخواهد شد که فردا دانش‌آموزان وارد کلاس شوند و تنها هوش مصنوعی درس را تدریس کند. چنین سناریویی اساساً مطرح نیست. هوش مصنوعی صرفاً ابزاری کمکی است و مسئولیت اصلی فرآیند یادگیری همچنان بر عهده معلم خواهد بود.

بیبی‌گُل رازاخووا:

هوش مصنوعی تغییرات ساختاری در نظام آموزشی به وجود خواهد آورد. نوآوری‌ها همه چیز را در بر خواهد گرفت. از محتوای برنامه‌ها گرفته تا روش‌های تدریس و ارزیابی دانش. به طور مشخص، هوش مصنوعی کمک خواهد کرد تا مسیرهای فردی یادگیری تعریف شوند و برنامه‌های آموزشی متناسب با توانایی‌ها و علایق هر دانش‌آموز شکل گیرند. این امر از طریق سیستم‌های تطبیقی و پلتفرم‌های تشخیصی محقق خواهد شد.

برنامه‌های درسی، آزمون‌ها، تمرین‌ها و حتی نمونه‌حل‌ها می‌توانند به صورت خودکار طراحی شوند. این کار هم در زمان صرفه‌جویی خواهد کرد و هم کیفیت آموزش را ارتقا خواهد داد و ارزیابی دانش‌آموزان را دقیق‌تر و عادلانه‌تر خواهد ساخت.

افزون بر این، هوش مصنوعی قادر است به‌طور دقیق مشخص کند که دانش‌آموز در کجا دچار مشکل است و برای تثبیت مطالب به او یاری رساند. برای کودکان دارای محدودیت‌های بینایی، شنوایی یا گفتاری نیز می‌توان ابزارها و دستیارهای سمعی - بصری ویژه طراحی کرد. بدین ترتیب، هوش مصنوعی نه تنها یاور معلم خواهد بود، بلکه به دستیار شخصی آموزشی برای خود دانش‌آموز نیز بدل خواهد شد.

انار تولئوبایوا:

بی‌تردید هوش مصنوعی دگرگونی‌های مهمی در عرصه آموزش پدید خواهد آورد. اما در وهله نخست باید به استفاده درست و مسئولانه از آن اندیشید، زیرا موضوع تنها توسعه نیست، بلکه امنیت دانش‌آموزان و معلمان و نیز تضمین عدالت در کل فرآیند آموزشی مطرح است.

بزرگ‌ترین مزیت هوش مصنوعی امکان شخصی‌سازی آموزش است. علاوه بر این، به رفع مشکلی کمک خواهد کرد که بیشتر معلمان از آن شکایت دارند: حجم سنگین کارهای اداری، با هوش مصنوعی ثبت اسناد، سازماندهی طرح‌های درسی و حتی برقراری ارتباط با والدین آسان‌تر خواهد شد. این امر به معلمان اجازه خواهد داد وقت بیشتری را صرف مهم‌ترین موضوع یعنی آموزش کودکان کنند. با این حال، استفاده بیش از اندازه از هوش مصنوعی خطرهایی نیز دارد: ممکن است توانایی کودک در اندیشیدن مستقل را کاهش دهد و او را به پاسخ‌های آماده عادت دهد.

از این رو، نمی‌توان آن را ابزاری کامل به حساب آورد، بلکه تنها باید آن را کمکی و هدایت‌کننده دانست. در این زمینه، وجود مقررات ملی، چارچوب‌های قانونی و هنجارهای اخلاقی ضروری است. در غیر این صورت، در کنار مزایا، تهدیدهایی نیز به همراه خواهد داشت.

نازیپا آیوبایوا:

رئیس‌جمهور در پیام خود دستور داد که دستاوردهای هوش مصنوعی در آموزش به کار گرفته شوند. یکی از سازوکارهای کلیدی توسعه اقتصاد، استفاده از راه‌حل‌های هوش مصنوعی در علم و آموزش است. برای نظام آموزش متوسطه، این گامی بسیار مهم محسوب می‌شود.

پیش از هر چیز، هوش مصنوعی در تهیه تکالیف فردی برای هر کودک، متناسب با سطح، توانایی‌ها و علایق او، جایگزین‌ناپذیر است. علاوه بر آن، با کمک به آماده‌سازی درسها، بررسی تکالیف، نگارش متون، ثبت آمار و تحلیل پیشرفت تحصیلی، در زمان معلم نیز صرفه‌جویی می‌کند.

همه این‌ها به‌صورت خودکار با کمک هوش مصنوعی انجام می‌گیرد. در نتیجه، زمان بیشتری برای کار خلاقانه معلم با دانش‌آموزان باقی می‌ماند.مزیت دیگر، ایجاد فرصت‌های برابر برای آموزش از راه دور است. دانش‌آموزان مدارس روستایی می‌توانند از ابزارهای نوین بهره‌مند شوند و بدین ترتیب، به آموزش باکیفیت دسترسی یابند.

•              در چه سطحی مهارت‌های معلمان برای استفاده از هوش مصنوعی شکل می‌گیرد؟

 کانیبیک ژوماشِف:

 از آغاز سال تحصیلی جدید، حدود ۴۰۰ هزار معلم دوره‌های آموزشی کار با هوش مصنوعی را در نظام آموزش متوسطه خواهند گذراند. ما آن را در برنامه‌های درسی مدارس ادغام می‌کنیم. در دبستان، درسی به نام "سواد دیجیتال" وجود دارد و از پایه پنجم "انفورماتیک" تدریس می‌شود. در همین درس ها، موضوعات مربوط به هوش مصنوعی گنجانده می‌شوند.

برای بررسی کارآمدی این فرآیند، پروژه‌ای آزمایشی را در مدارس شهر آستانه، از جمله مدرسه شماره ۲۱۷ «Keleshek Mektebi» آغاز کردیم. در این پروژه بیش از ۳۸۰ هزار دانش‌آموز و بیش از ۲۲ هزار معلم مشارکت دارند. در نیم‌سال نخست سالجاری، تا ماه ژانویه، اجرای کامل آن برنامه‌ریزی شده است. سپس با توجه به نتایج اولیه، در ژانویه – فوریه تعداد شرکت‌کنندگان تدریجاً افزایش خواهد یافت.

امروزه کودکان به‌خوبی با فناوری آشنا هستند: شبکه‌های اجتماعی، تلفن‌ها و ابزارهای دیجیتال را به سرعت می‌آموزند. بنابراین، هوش مصنوعی را نیز به راحتی خواهند پذیرفت. با این حال، ما دارای استاندارد آموزشی دولتی هستیم و پیاده‌سازی هر ابزار جدید نیازمند آزمون‌های جامع است. (نخست – آزمایش)، (سپس – اجرای گسترده). اگر اطلاعات به شکل مناسب ارائه شود، این امر واقعاً کیفیت دانش را افزایش خواهد داد.

نازیپا آیوبایوا:

آکادمی ملی آموزش استانداردهای اخلاقی و اصول صداقت علمی در استفاده از هوش مصنوعی را تدوین کرده و همچنین توصیه‌های روش‌شناختی برای کاربرد اخلاقی آن ارائه داده است. این یک دستورالعمل فنی نیست، بلکه مجموعه‌ای از ارزش‌ها برای کار معلمان محسوب می‌شود. اصل کلیدی این است: "معلم باید شخصیت محوری باشد که دانش‌آموز را به استفاده درست از هوش مصنوعی هدایت کند".

در سال تحصیلی جاری، موضوعات مربوط به هوش مصنوعی در دوره‌های "سواد دیجیتال" و "انفورماتیک" گنجانده شده است. در این میان، هوش مصنوعی به‌عنوان درس جداگانه مطرح نمی‌شود، بلکه در محتوای رشته‌های: "علوم طبیعی"، "علوم ریاضی" و "علوم انسانی" ادغام می‌گردد.

در دوره ابتدایی، کودکان دانش‌های ساده‌ای درباره هوش مصنوعی، قواعد ایمنی و هنجارهای اخلاقی را در قالب "سواد دیجیتال" می‌آموزند. در دوره متوسطه و دبیرستان، آن‌ها با مبانی یادگیری «ماشین»، «الگوریتم‌ها» و «پردازش داده‌ها» در چارچوب "انفورماتیک" آشنا می‌شوند. افزون بر این، در مدارس بسته‌های روش‌شناختی باز مانند «Day of AI» با سناریوهای آماده، تمرین‌ها و پروژه‌ها معرفی می‌شوند. این مواد آموزشی به طور مستمر به‌روزرسانی خواهند شد.»

انار تولئوبایوا:

این یکی از مهم‌ترین مسائل امروز است. ما به همراه مؤسسه توسعه زودهنگام، دوره‌هایی را برای مربیان کودکستان، معلمان و روش‌شناسان در زمینه کار با ابزارهای هوش مصنوعی برگزار کردیم. نکته جالب این بود که بیشتر شرکت‌کنندگان زنان میان‌سال ۴۵ تا ۵۰ سال بودند. برخی حتی رمز عبور ایمیل خود را به خاطر نمی‌آوردند. اما ما آن‌ها را در ChatGPT ثبت‌نام کردیم و نوشتن درخواست‌ها را به آن‌ها آموختیم. در نهایت، آن‌ها اکنون قادرند با کمک هوش مصنوعی طرح‌های درسی و سناریوهای فعالیت‌ها را تدوین کنند.

این تجربه ثابت کرد: با حمایت درست، معلمان در هر سنی توانایی سازگاری با فناوری‌های نوین را دارند. معلمان جوان به سرعت هوش مصنوعی را می‌آموزند، نسل میانی با دقت آن را فرا می‌گیرد، و نسل مسن‌تر ابتدا محتاط است اما سپس مزایای آن را درک می‌کند. همه این‌ها سطح شایستگی حرفه‌ای معلمان را ارتقا می‌دهد. در آینده، مهارت کار با هوش مصنوعی به یکی از توانایی‌های الزامی معلمان تبدیل خواهد شد.

•              چگونه در دانشگاه‌ها متخصصان هوش مصنوعی آماده می‌شوند؟

بیبی‌گُل رازاخووا:

آماده‌سازی متخصصان هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها اهمیت راهبردی دارد. این روند نه تنها در حوزه فنی بلکه در ابعاد میان‌رشته‌ای نیز در حال اجراست. آموزش در "مقاطع کارشناسی"، "کارشناسی ارشد" و "دکتری" ارائه می‌شود. برنامه‌ها شامل ماژول‌هایی همچون: «یادگیری ماشین»، «بینایی ماشین»، «مدل‌های بازنمایی دانش»، «شبکه‌های عصبی»، «یادگیری عمیق» و «پردازش زبان طبیعی» است.

در عین حال، هوش مصنوعی فراتر از دانشکده‌های IT گسترش می‌یابد. دانشگاه‌ها شروع به معرفی دوره‌هایی در رشته‌های علوم انسانی، اجتماعی، اقتصادی و علوم طبیعی کرده‌اند. آزمایشگاه‌ها، پایگاه‌های داده آموزشی و دوره‌های ارتقای صلاحیت استادان ایجاد شده‌اند. در دانشگاه ملی اوراسیا (ل.ن. گومیلیوف)، در چارچوب همکاری با چین، «کارگاه لو بان» افتتاح شد که دانشجویان در آن دوره‌های عملی هوش مصنوعی را با تجهیزات مدرن می‌گذرانند. دانشجویان دکتری و گروه‌های پژوهشی پروژه‌هایی در زمینه هوش مصنوعی و فناوری‌های صنعتی را در چارچوب گرنت‌ها اجرا می‌کنند.

اما آغاز کار نباید تنها در دانشگاه‌ها باشد. باید زنجیره‌ای از مدرسه، کالج و دانشگاه ایجاد شود: آموزش مبانی هوش مصنوعی برای دانش‌آموزان، پیوند دادن برنامه‌های کالج‌ها و دانشگاه‌ها.

•              در اجرای هوش مصنوعی در آموزش، نخست باید به چه نکاتی توجه کرد؟

انار تولئوبایوا:

پیاده‌سازی هوش مصنوعی در مدارس یک ضرورت است. اما مهم آن است که چگونه از آن استفاده کنیم. باید تعادل حفظ شود: «هوش مصنوعی نباید صرفاً دانش آماده ارائه دهد، بلکه باید کنجکاوی کودکان را پرورش دهد». از همین رو، هر گام باید با مقررات و آیین‌نامه‌ها تثبیت شود.

ایجاد چارچوب حقوقی برای کاربرد هوش مصنوعی در آموزش اعتماد معلمان و والدین را افزایش خواهد داد. امنیت تنها از منظر فنی مهم نیست، بلکه از جنبه اخلاقی نیز اهمیت دارد: حفاظت از داده‌های شخصی، عدالت در انجام تکالیف و شفافیت در ارزیابی دانش.

در کنار این مسائل، لازم است در برنامه‌های درسی ماژول‌هایی در زمینه تفکر انتقادی و سواد دیجیتال گنجانده شود. کودکان باید درک کنند نه تنها «چگونه استفاده کنند»، بلکه «چرا نباید کاملاً اعتماد کنند» به هوش مصنوعی. او باید ابزاری باشد که به رشد اندیشه کمک کند، نه جایگزینی برای آن.

بیبی‌گُل رازاخووا:

باید به موضوعاتی چون محرمانگی داده‌ها، حقوق مالکیت فکری و جلوگیری از استفاده نادرست از هوش مصنوعی مولد توجه کرد. هوش مصنوعی نباید به جای انسان تصمیم بگیرد، او تنها یک ابزار کمکی است.

از نظر روش‌شناختی، ضروری است درس «مبانی هوش مصنوعی» به‌تدریج در مدارس معرفی شود، معلمان مهارت‌های کار با فناوری‌های هوش مصنوعی را فرا گیرند، قالب‌ها و منابع آموزشی تدوین شوند و آموزش‌های آنلاین و حضوری ترکیب گردند. افزون بر این، باید کتاب‌های درسی و راهنماهای آموزشی در زمینه هوش مصنوعی به زبان قزاقی تهیه شوند.

•              مزیت اصلی «Qazaq Digital Mektebi» در چیست؟

نازیپا آیوبایوا:

چنانکه رئیس‌جمهور در پیام خود تأکید کرد، «Qazaq Digital Mektebi» پروژه‌ای مبتنی بر آموزش از راه دور و فناوری‌های هوش مصنوعی است. هدف آن، تأمین آموزش باکیفیت برای دانش‌آموزان روستایی از طریق راهکارهای دیجیتال و هوش مصنوعی است.

مزیت اصلی در آن است که از همان دوران دبستان، سواد هوش مصنوعی در کودکان شکل خواهد گرفت، معلمان به شایستگی‌های دیجیتال و هوش مصنوعی مجهز خواهند شد، و منابع روش‌شناختی و آموزشی آنلاین برای همگان در دسترس قرار خواهد گرفت. مهم‌ترین نکته این است که این پروژه برابری آموزشی میان شهر و روستا را تضمین خواهد کرد.

نکته:

تحولات اخیر نشان می‌دهد که هوش مصنوعی به یکی از ابزارهای بنیادین توسعه در جهان معاصر تبدیل شده است و نظام آموزشی جمهوری قزاقستان نیز نمی‌تواند از این روند جهانی جدا بماند. گنجاندن فناوری‌های هوش مصنوعی در مدارس و دانشگاه‌ها نه تنها کیفیت آموزش را ارتقا می‌دهد، بلکه زمینه را برای پرورش نسلی آماده برای اقتصاد دیجیتال و جامعه دانش‌بنیان فراهم می‌سازد.

این روند، تضمینی برای آینده‌ای نوآورانه و رقابتی برای جمهوری قزاقستان خواهد بود؛ آینده‌ای که در آن آموزش برابر میان شهر و روستا، رشد علمی و عدالت اجتماعی جایگاهی محوری خواهند داشت.

در عین حال، توسعه هوش مصنوعی و استفاده از آن در آموزش، فرصتی است برای گسترش همکاری‌های بین‌المللی. در این میان، همکاری جمهوری قزاقستان و جمهوری اسلامی ایران می‌تواند نقش مهمی ایفا کند.

جمهوری اسلامی ایران با پشتوانه غنی در "علوم انسانی"، "زبان‌شناسی" و نیز تجربه‌های رو به رشد در حوزه فناوری‌های دیجیتال، می‌تواند شریک مؤثری برای جمهوری قزاقستان باشد. پیوند دانش فنی و نوآوری قزاقستان با میراث علمی و ظرفیت‌های پژوهشی ایران، نه تنها موجب ارتقای آموزش در دو کشور خواهد شد، بلکه به تقویت جایگاه منطقه‌ای آن‌ها در عرصه علم و فناوری نیز یاری خواهد رساند.

بنابراین، آینده جمهوری قزاقستان در گرو تلفیق هوشمندانه آموزش سنتی با فناوری‌های نوین، و همچنین در گرو همکاری‌های راهبردی با کشورهایی چون ایران است؛ همکاری‌هایی که می‌توانند بنیانی استوار برای نسل‌های آینده و افق‌های روشن‌تر در علم و فرهنگ فراهم آورند.

منبع:

https://pricom.kz/est-mnenie/qazaq-digital-mektebi-sistema-obrazovaniya-novoj-epohi.html

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی