در این گزارش که توسط رایزنی فرهنگی ایران در اندونزی تهیه شده، آمده است: سیستم حقوقی در اندونزی سکولار است، به این معنی که قانون نه تنها بر اساس مذهب، بلکه بر اساس اصول کلی حقوقی و قوانین جاری در کشوراست. اگرچه قرآن منبع مستقیم حقوق نیست، اما تأثیر آن در شکل گیری قانون در اندونزی، به ویژه در زمینه‌های حقوق خانواده و حقوق جزا، به شدت محسوس است. به عنوان مثال حقوق خانواده در اندونزی دارای اصول بسیاری است که مبتنی بر آموزه های اسلامی است، مانند قوانین ازدواج و طلاق. قوانین کشوری در اندونزی، تاکید بیشتری بر قوانین و مقرراتی دارد که توسط نهادهای قانونگذاری تصویب شده است.

قرآن مانند قوانین و مقررات از جایگاه حقوقی برخوردار نیست. می‌توان از قرآن به عنوان مبنایی برای تدوین قوانین استفاده کرد، اما این قوانین باید مراحل قانون گذاری و تصویب توسط نهادهای مربوطه را طی کنند. به عنوان مثال در حقوق جزا، مقررات متعددی در مورد مجازات‌های کیفری در آموزه‌های اسلامی مبنای قانونی دارد، مانند مقررات مربوط به مجازات متخلفان از قوانین دینی. در روند حقوقی در اندونزی، قرآن می‌تواند به عنوان مرجعی برای درک اصول حقوقی و ارزش‌های اخلاقی در اسلام مورد استفاده قرار گیرد.

خلاصه این است که قرآن منبع اصلی قانون در اسلام است، اما در زمینه قانون دولتی در اندونزی، قرآن منبع مستقیم قانون نیست. قرآن بیشتر به عنوان یک راهنمای اخلاقی و معنوی عمل می‌کند و زمینه را برای شکل گیری قانون در اندونزی به ویژه درحقوق خانواده و حقوق جزا فراهم می‌کند.

پژوهش اطلس قرآنی بنابر اهمیت موضوع و سفارش مرکز بین المللی قرآن و تبلیغ و با همکاری رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اندونزی و محققین قرآنی کشور میزبان به نگارش درآمده است. در اطلس قرآنی تلاش شده تاریخچه ترجمه، انواع مصحف قرآنی، مراکز آموزشی و ... گردآوری شود. هرچند این تحقیق کامل نبوده ولی مسیرآن هموار شده و می‌توان در آینده نیز با توجه به نیازمندی‌ها اقدام کرد.

فصل اول: تاریخچه قرآن در اندونزی

قرآن در اندونزی دارای سابقه طولانی است، با وجود نسخه خطی قرآنی که توسط علمای پالمبانگ چاپ شده است، مدتها قبل از رسیدن نسخه‌های خطی از خارج از کشور. قرآن از قرن نوزدهم در اندونزی چاپ شده است، حتی قبل از ورود قرآن‌های چاپ شده از سنگاپور، هند و ترکیه. مصحف قرآن در اندونزی ریشه تاریخی طولانی دارد؛ از قرآن‌های دست نویس که به طور گسترده در اندونزی توزیع شده و تعداد آنها به هزاران می‌رسد، قرآن‌های چاپی و چاپ سنگی گرفته تا مصحف‌های چاپی مدرن.

به نقل از محقق لجنه تصحیح قرآن وزارت دین، در قرن نوزدهم میلادی، یک روحانی پالمبانگ یک بار نسخه‌ای از قرآن را چاپ کرد، دقیقاً در سال 1848. این اقدام قبل از ورود قرآن چاپ سنگاپور، هند و ترکیه به اندونزی بود. در یادداشت‌های روی مصحف آمده است که آن قرآن در 20 آگوست 1848 چاپ شده است. کاتب (خطاط) این قرآن حاجی محمد ازهری بن کِماس حاجی عبدالله در روستای تیگا اولو پالمبانگ بود.

این قرآن پالمبانگ در سال 1854 تجدید چاپ شد، سپس در آن زمان در مناطق مسلمان مجمع الجزایر توزیع شد. حدس زده می‌شود این قرآن پالمبانگ قدیمی ترین قرآن چاپ شده در جنوب شرقی آسیا و حتی یکی از قدیمی ترین قرآن های چاپ شده در جهان باشد. این محقق تحقیقاتی بر روی چندین مصحف چاپی قرآن از قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیستم در اندونزی انجام داده است. این تحقیقات به این نتیجه رسید که قرآن‌های خارجی پس از قرآن پالمبانگ به اندونزی آمده‌اند.

قرآن چاپ سنگاپور یافت شده در اندونزی در سال 1868 چاپ شده است. قرآن ترکی استانبولی که در اندونزی موجود بود در سال 1881 چاپ شده است. نسخه‌های خطی قرآن هند در اندونزی در سال 1885 چاپ شده است. درآغاز قرن بیستم در اندونزی ناشران قرآن شروع به رشد کردند، از جمله: مکتبه المصریه عبدالله عفیف چیربون (1933)، مطبعه اسلامیه در بوکیت تینگی (1993)، ناشر Visser & Co (1934)، و تی بی اب سیتی شمسیه سولو. این چهار ناشر به دوران مصحف قبل از استقلال رنگ دادند.

قرآن چاپ شده توسط عفیف چیربون در سال 1951 تجدید چاپ شد. این مصحف سپس توسط تیم لجنه تصحیح مصحف قرآن در سال 1974 برای طراحی و تدوین مصحف استاندارد اندونزی مورد مراجعه قرار گرفت. علائم نگارشی و علائم وقف، حتی رسم مصحف منتشر شده توسط عفیف که در جامعه ریشه دار شده بود، مجدداً در مصحف استاندارد پذیرفته شد.[1] لجنه تصحیح مصحف قرآن وزارت دین، نسخه مصحف قرآن با خط عثمانی، مصحف با استاندارد بحریه و مصحف استانداردهای خط بریل را منتشر کرده است.

انتشار مصحف قرآن در اندونزی به سرعت در حال رشد است و ناشران مختلفی مصاحف قرآن و سایر کتاب‌های مذهبی را چاپ می‌کنند. اندونزی سالانه به حدود 6.16 میلیون نسخه قرآن نیاز دارد، اما تولید آن تنها حدود 1.7 میلیون نسخه است. مسلمانان اندونزی عادت دارند که قرآن را به طور منظم، چه فردی و چه با هم بخوانند. حفظ قرآن نیز یک فعالیت مهم برای مسلمانان در اندونزی است، با برنامه‌های آموزشی مختلف و فعالیت های مذهبی که از حفظ قرآن حمایت می‌کند. پژوهش درمورد قرآن نیز به طور فعال در موسسات آموزشی و پژوهشی مختلف در اندونزی انجام می‌شود.

نتیجه اینکه قرآن نقش بسیار مهمی در زندگی مسلمانان اندونزی دارد، هم به عنوان منبع قانون، راهنمای زندگی، منبع انگیزه، منبع دانش و اثبات عظمت خداوند. قرآن در اندونزی سابقه طولانی دارد، با توسعه نشر مصاحف و فعالیت های مختلف که از درک و کاربرد قرآن در زندگی روزمره حمایت می‌کند.

تعداد بیسوادی قرآن در اندونزی در سال 2024 بر اساس تحقیقات دانشگاه علوم قرآن جاکارتا (IIQ) به 72.25 درصد رسید. این تحقیقات نشان می دهد که از هر 10 مسلمان اندونزی حدود 6 نفر قادر به خواندن قرآن نیستند. این درحالی است که تحقیقات وزارت دین نیز رقم متفاوتی یعنی 38.49 درصد را نشان می دهد، اما همچنان نشان دهنده مشکل قابل توجه بی سوادی قرآن است.

با توجه به اینکه اندونزی بیشترین جمعیت مسلمان در جهان را دارد، بالا بودن میزان بی سوادی قرآن جای نگرانی دارد. عوامل متعددی که ممکن است در ایجاد این پدیده مؤثر باشد عبارتند از: عدم دسترسی به آموزش قرآن، کمبود معلمان قرآنی و عدم علاقه به یادگیری. برای غلبه بر این مشکل، تلاش های متعددی که می توان انجام داد شامل افزایش تعداد معلمان قرآن، ارائه آموزش گسترده تر قرآن، و تشویق مشارکت جامعه در نهضت سوادآموزی قرآن است.

فصل دوم: ترجمه قرآن در اندونزی

ترجمه قرآن در اندونزی سابقه طولانی دارد و همچنان درحال رشد است. اولین ترجمه توسط وزارت دین در سال 1965 انجام شد که تصحیح و اصلاح آن ادامه دارد. قرآن علاوه بر ترجمه به زبان اندونزیایی، به زبان‌های مختلف منطقه‌ای در اندونزی نیز ترجمه شده است تا فهم و درک قرآن را برای مردم به زبان مادری شان آسان ‌تر کند.

ترجمه قرآن به زبان اندونزیایی:

1.       ترجمه اول: ترجمه قرآن به زبان اندونزیایی اولین بار توسط وزارت دین در سال 1965 انجام شد، زمانی که پروفسور کیایی حاجی سیف الدین زهری وزیر دین بود.

2.       اصلاح و بازنگری: ترجمه قرآن همچنان به اصلاح و بازنگری برای انطباق با تحولات زبان، مواد و نیازهای جامعه ادامه داشته است .

3.       آخرین ویرایش: آخرین بازنگری ترجمه قرآن در سال 2019 انجام شد.

ترجمه قرآن به زبان‌های منطقه‌ای:

وزارت دین قرآن را به 26 زبان منطقه ای ترجمه کرده است. ترجمه قرآن به زبان های منطقه ای با هدف تسهیل فهم قرآن به زبان مادری برای مردم است.فرآیند ترجمه شامل تیمی ازمترجمان،تیمی از اعتبارسنجی‌ها و آزمایش عمومی قبل از انتشار است. ترجمه قرآن به زبان های منطقه ای نیز به صورت دیجیتالی از طریق اپلیکیشن های اندروید و iOS در دسترس است.

هدف ترجمه قرآن رساندن معنای قرآن به جوامع غیر عرب است تا بتوانند پیام های موجود در آن را درک کنند. ترجمه قرآن به زبان‌های دیگر هنوز درمیان دانشمندان بحث‌برانگیز است، زیرا قرآن به طور خاص در زبان عربی وحی تلقی می‌شود. برخی استدلال می‌کنند که ترجمه قرآن می‌تواند به مسلمانان در فهم قرآن کمک کند، اما برخی دیگر استدلال می کنند که ترجمه نمی‌تواند به طور کامل معنای اصلی قرآن را نشان دهد.

فصل سوم: انواع مصحف های قرآنی در اندونزی

•        قدیمی ترین قرآن اندونزی

فعالیت مصحف نویسی در اندونزی از اواخر قرن سیزدهم میلادی زمانی که پادشاهی سامودرا پاسای در قدرت بود، ادامه داشته است . متأسفانه آثاری از مصحف های آن دوران تا کنون یافت نشده است. تنها در سال 1519 م بود که یک نسخه خطی از قرآن توسط یک شخصیت مذهبی به نام الفقیه الصالح عفیف الدین عبدالباقی بن عبدالله العدنی در تِرناته در شمال مالوکو کشف شد. در سال‌های بعد نسخه‌های خطی بسیاری از قرآن در گوشه و کنار کشور یافت شد. گویی نمایانگرمراحل گسترش اسلام در اندونزی است. برخی از قرآن های قدیمی در اندونزی به شرح زیر است:

1.       لا لینو (La Lino)، 1815 م

جنس: کاغذ اروپا به ابعاد 35 × 22 سانتی متر (متن 15 در 12.5 سانتی متر) ضخامت 598 صفحه

مالک: موزه بیت القرآن و استقلال

نگهداری شده در: موزه بیت القرآن، تامان مینی اندونزی اینداه، جاکارتا.

توضیحات:

•        این قرآن وقفی است از حاجه سیتی مریم رحمت صلاح الدین، دختر هفتم آخرین سلطان بیما، سلطان محمود صلاح الدین. این مصحف یکی از قدیمی ترین نسخه های خطی قرآن در اندونزی است. این نسخه خطی قرآن توسط شیخ سوبور، امام مسجد سلطنت بیما و معلم سلطان علاءالدین که درسال های 1731-1748 م حکومت می کرد، نوشته شده است. علاوه بر این ردپای شیخ سوبور توسط پسرش به نام عبدالغنی بیما، استاد مدرسه حرمین مسجدالحرام در اواخر قرن نوزدهم ادامه یافت.

•        واژه «لینو» (Lino) در زبان بیما به معنای لبریز شدن، پرکردن و پوشش دادن است. لینو عبارتی است که به آب و وسعت وسیع اقیانوس اشاره دارد. در حالی که کلمه اولیه لا (La) بیشتر متوجه مردم است. نامی که به آب اطلاق می شود چارچوب شرع است. پس لا لینو نامی است که دیدگاه و بینش شرعی دارد. لا لینو همچنین بخشی از عبارات صوفیانه و تصوف است که در قرن هفدهم میلادی به سرعت در بیما توسعه یافت.

•        لا لینو با کنده کاری های تزئینی به سبک اسلامی، کاملاً دقیق و از نظر بیان غنی تزئین شده است. علامت گذاری ترکیبی از رنگ های طلایی، قرمز، سبز، آبی و زرد است. اکنون در موزه بیت القرآن تامان مینی اندونزی اینداه جاکارتا نگهداری می شود و یکی از دارایی های کشور اندونزی است. به گفته سوفرین کامبِرا (از مسؤولان تامان مینی از بیما)، لا لینو از کاغذ اروپایی ساخته شده است، با علامت متقابل "جان هیز (John Hayes) 1815". تذهیب معمول سبک نوسانتارا (مجمع الجزایر اندونزی) با رنگ های طلایی، قرمز، سبز، آبی و زرد، در صفحات اول - وسط و آخر قرآن بسیار خوب است، با دقت فوق العاده ای انجام شده است، کیفیت آن را می توان با هنر مصحف خاورمیانه مقایسه کرد.

2.       کانجِنگ کیایی القرآن (Kanjeng Kiai Al Qur'an)، 1797 م

جنس: چرم معمولی در ابعاد 40 در 28 سانتی متر (متن 32 در 20 سانتی متر) ضخامت 11 سانتی متر. 575 صفحه، 30 جزء کامل

مالک: همسر إر تی نوتودینینگرات (RT Notodiningrat)، دختر شاهزاده نوتوکوسومو

نگهداری شده در مصحف میراث کاخ جوگجاکارتا (Mushaf Pusaka Keraton Yogyakarta)

توضیحات:

•        این مصحف توسط یکی از کارمندان کاخ سوراکارتا به نام کی آتما پرویتا در مدت دو ماه و نیم در سال 1724 (جاوا) یا مصادف با 1212 هـ. ق و 1797 م نوشته شده است. این مصحف قرآن در اصل متعلق به کانجِنگ گوستی آیو رادن سِکار کِداتون، دختر سلطان هامِنگکوبوونو دوم (1772-1828) بود. استادش حاجی محمود به او آموخت. صاحب این دست نوشته متعلق به إر تی نوتودینیگرات، دختر شاهزاده نوتوکوسومو است.

•        روکش (جلد) چرم با تزئینات ساده است. خط مورد استفاده نسخی است. نوع رسم مخلوطی از رسم عثمانی و املائی است. از جوهر سیاه (برای حروف) و قرمز (برای حرکات کشیده) استفاده می شود. در نشانه‌گذاری آیات از دایره‌های زرد، بدون شماره آیه استفاده می‌شود. آخرین آیه که در جوار جزء قرار دارد با پنج دایره مشخص شده است. ابتدای هر سوره با مربع مشخص شده که نام سوره، تعداد آیات و محل نزول آن درج شده است.

•        با حروف عربی با تکنیک پیچش نوشته شده است. این مصحف می توان گفت پر از تزئین است. هر صفحه با ترکیبی از قرمز، طلایی، آبی، سیاه، صورتی و سبز روشن تزئین شده است. نقوش تزیینی در صفحات معمولی به صورت نقوش گل، نقوش ساتون و خطوط پررنگ است که متن را به رنگ طلایی و قرمز قاب می کند. درصفحه اول جز تزئینات بیشتری به شکل سه نیم دایره وجود دارد که هر کدام در وسط بالا، پایین و کنار صفحه قرار دارند. روی تزئینات نیم دایره کناری با جوهر طلایی، جزء نوشته شده است. تذهیب باشکوه تر بیشتری در ابتدای مصحف (سوره فاتحه و بقره)، وسط مصحف (سوره کهف) و انتهای مصحف (سوره فلق و ناس) یافت می شود.

3.       مصحف سلطنت سومباوا، 2 اکتبر 1785

جنس: کاغذ اروپا

مالک: خانواده سلطنت سومباوا

نگهداری شده در: خانه میراث سلطان سومباوا

توضیحات:

•        این مصحف در سال 1785 در زمان سلطان هارون الرشید (حکومت 1777-1791) نسخه برداری شده است. توسط یک نسخه نویس بوگیس به نام محمد بن عبدالله الجاوی البوگیسی - او نام خود را اینگونه نوشت (به «سه کولوفون قرآن سومباوا» در زیر مراجعه کنید)، نوشته شده است. جای تعجب نیست که این نسخه خطی که به زیبایی تذهیب شده، در ابتدا میانه و پایان، به ویژه در نگارش متن قرآن، تأثیر قوی بوگیسی دارد. در مورد نقوش تزئینی آن، به طور کلی با نقوش تزئینی بوگیسی متفاوت به نظر می رسد.

•        کلفون یادداشتی است روی یک نسخه خطی قدیمی که معمولاً حاوی اطلاعاتی درباره تاریخ نسخه برداری، نام نسخه نویس، پیشگام یا آغازگر و غیره است. معمولاً در انتهای نسخه خطی قرار دارد. اکثر نسخه های خطی باستانی مجمع الجزایر دارای کلفون نیستند، اما سه نسخه خطی از سومباوا وجود دارد که دارای یادداشت های کاملاً کامل هستند تا بتوانیم نام نویسنده و تاریخ نسخه برداری را دریابیم. این سه کلفون به زبان عربی نوشته شده اند که نشان می دهد مهارت های زبان عربی نسخه نویسان نسخه خطی بسیار خوب بوده است.

•        این قرآن با تذهیب زیبا اخیراً در کتابخانه ملی جاکارتا نگهداری شده است. حفاظت مورد بحث از طریق لمینیت است که با کاغذ مخصوصی پوشانده می شود تا از کاغذ اصلی که قبلاً شکننده است محافظت شود.در واقع سطح قرآن تا حدودی غیر واضح می شود، نه به اندازه اصلی آن. با این حال، با حفاظت، این مصحف درحال حاضر قوی تر شده است و می تواند آزادانه باز شود.

4.       قاری (Qari)، 18 فوریه 1585 م

جنس: کاغذ ضخیم از ترکیه، جلد ساخته شده از پوست حیوانات

مالک: سلطنت تِرناته

نگهداری شده در کاخ سلطنتی ترناته و سیگی لامو (مسجد سلطنتی)

توضیحات:

•        این نسخه های خطی قرآن زمانی در جشنواره استقلال در جاکارتا به نمایش درآمد و به عنوان قدیمی ترین نسخه های خطی مجمع الجزایر اندونزی به رسمیت شناخته شد. این نسخه خطی قرآن در ترناته توسط یک عالم یمنی به نام شیخ الفقیه الصالح عفیف الدین نوشته شده است. نگارش این مصحف در سال 1585 م و در زمان سلطنت بیست و ششمین سلطان سعید برکاتی به پایان رسید.

•        در نگارش این سه مصحف از قلمی با مرکب چینی آمیخته با طلا استفاده شده است. این جوهر چینی دوباره پخته شد و سپس با پوست درخت آهن و پوست چوب مانگوستان مخلوط شد. این جوهر بسیار بادوام است. تذهیب یا دایره دور ورق مصحف از گل های گامبیر استفاده می کند که با جوز هندی و میخک تنوع داده است. و در پایان هر آیه با آبکاری طلای ناب پاشیده شده است.

•        این قرآن به دلیل کهولت سن فقط در زمان های خاصی خوانده می شود. معمولاً در ماه رمضان در شب دهم تلاوت می شود. سنت تلاوت قرآن در سیگی لامو در ماه رمضان این است که باید قرآن را 3 بار ختم بشود. تلاوت آن نیز باید در مقابل منبر توسط امام و خطیب انجام شود. موذن ها مجاز به تلاوت آن نیستند. در شب بیست و نهم ماه مبارک رمضان، ختم قرآن در کاخ سلطنتی صورت می پذیرد.

5.       مصحف صالح پانگو گوگو (Mushaf Saleh Panggo Gogo)، 1519 م

جنس: پوست چوب با دست خط

مالک: صالح پانگو گوگو

نگهداری شده در: مسجد قدیمی در شهر آلور، نوسا تنگگارا شرقی

توضیحات:

•        بر اساس داستان، قرآن ساخته شده از پوست درخت با دست خط، میراث سلطنت ترناته است، زمانی که اسلام را در حدود سال 1519 م به شهر آلور آوردند. در حال حاضر، قرآن توسط صالح پانگو گوگو که از نسل سیزدهم ایانگ گوگو از سلطنت تارناته است، نگهداری می شود.

•        این قرآن باستانی در سال 1519 م توسط ایانگ گوگو که به همراه چهار برادرش با مأموریت گسترش اسلام به آلور سفر کردند، به آلور بزرگ آورده شد. در آن زمان این قرآن در زمان سلطنت باب الله آورده شد، پنج برادر با استفاده از یک قایق بادبانی از ترناته به راه افتادند که بنابر تاریخ به نام طمانینه به معنای توقف یک مدت است.

•        داستان منحصر به فردی در رابطه با این قرآن وجود دارد، در آن زمان آتش سوزی بزرگی به کلبه ای که این کتاب قدیمی در آن نگهداری می شد، رسید که تمام وسایل خانه از جمله تمام آثار ایانگ گوگو که از ترناته آورده شده بود، سوخت. اما عجیب است که این قدیمی ترین قرآن نسوخته است و تا کنون هنوز به خوبی نگهداری شده و دست نخورده است.[2]

•        هنر مصحف سازی نوسانتارا (مجمع الجزایر اندونزی) از دوره به دوره

مصحف قرآن با توجه به زمان و مکانی که در آن ساخته شده است نسخه برداری شده است یا به عبارتی با توجه به پیشینه فرهنگی و شرایط آن دوران. محل فرهنگی که قرآن در آن نسخه برداری شده است عاملی بود که به تعیین و تأثیرگذاری بر تغییرات شکل، نقش و رنگ تذهیب - و همچنین سبک خوشنویسی، تا حدی کمک کرد.

عنصر خلاقیت محلی در نتیجه جذب فرهنگ محلی در الگوهای بسیار متنوع تذهیب دیده می شود و هر منطقه ویژگی های خاص خود را دارد. تذهیب معمولاً با (1) الگوهای اساسی، (2) نقوش تزئینی و (3) رنگ مشخص می شود. تذهیب معمولاً سه قسمت قرآن یعنی ابتدا، میانه و انتهای قرآن را تزئین می کند. از نظر خطاطی منحصر به فرد بودن قرآن نوسانتارا (مجمع الجزایر) در شخصیت «خط تزیینی» یا «خط گلی» یعنی ترکیبات خوشنویسی با نقوش گیاهی دیده می شود. خلاقیت نوشته به ویژه در سر سوره ها ریخته می شود. عناصر خلاقیت محلی چه درتذهیب و چه در خوشنویسی بسیار آزادانه رشد می کنند و دارای شخصیت های متمایزی هستند، حتی در قالب موجودات «زومورفیک» مانند شیر علی به سبک منطقه چیرِبون.

مصحفی از منطقه سومِدانگ، جاوه غربی، با تصویری از شیر علی. (با اجازه جیمز بنت)

نسخه برداری دستی از قرآن تا پایان قرن نوزدهم یا آغاز قرن بیستم ادامه یافت که در گذشته در شهرهای مختلف یا مناطق مهم جامعه اسلامی مانند آچه، ریاو، پادانگ، پالمبانگ، بانتن، چیرِبون، جوگجاکارتا، سوراکارتا، مادورا، لومبوک، پونتیاناک، بانجرماسین، ساماریندا، ماکاسار، آمبون، تِرناته، انجام می شد. این میراث مهم گذشته اکنون در موزه ها، کتابخانه ها، مدارس شبانه روزی اسلامی، وارثان و گردآورندگان مختلف به تعداد بسیار زیاد نگهداری می شود. در قرن نوزدهم، با توسعه فناوری چاپ لیتوگرافی (چاپ سنگ)، نسخه برداری سنتی قرآن در مجمع الجزایر آرام آرام کنار گذاشته شد و به قرآن های چاپی روی آورد. قرآن های چاپ اولیه از اواسط قرن نوزدهم، علاوه بر ترکیه و مصر، از هند، سنگاپور و پالمبانگ آمده است. با این حال، از آنجا که توزیع قرآن‌های چاپی اولیه در آن زمان در سراسر مجمع‌الجزایر ناهموار بود، تخمین زده می‌شود که نسخه‌برداری دستی قرآن تا پایان قرن نوزدهم یا سال‌های اولیه قرن بیستم ادامه داشته باشد. از آن زمان، همزمان با پیشرفت سریع فناوری چاپ، نسخه برداری دستی قرآن کنار گذاشته شد و سنت هنر مصحف که قرن ها در مجمع الجزایر دوام داشت، می توان گفت متوقف شد. پس از تقریباً یک قرن توقف، از اواخر قرن نوزدهم، دوره جدیدی در خلاقیت هنر مصحف از زمان ایجاد مصحف استقلال در سال 1991 که توسط چندین متخصص از دانشگاه فناوری باندونگ، مانند محمود بخاری، پروفسور پیروس، مهندس احمد نعمان و چند تن دیگر از علما آغاز شد، دوباره رشد کرد.

ایجاد مصحف استقلال مصادف با برگزاری جشنواره استقلال در سال های 1991 و 1995 در جاکارتا بود. از آن زمان به نظر می رسد که اشتیاق به تهیه مصحف های زیبا دوباره افزایش یافته و تاکنون چندین مصحف به شکل نسخه های خطی و چاپی اصلی وجود داشته است که عبارتند از: مصحف سونداوی (به ابتکار استانداری جاوه غربی، 1997)، مصحف التین (به ابتکار خانواده رئیس جمهور سابق، سوهاراتو برای بزرگداشت همسرش خانم تین، 2000) مصحف جاکارتا (به ابتکار استانداری جاکارتا، 2002)، مصحف کالیمانتان غربی (به ابتکار استانداری کالیمانتان غربی، 2003)، و مصحف البانتنی (به ابتکار استانداری بانتن، 2010).

این شور و شوق همچنین باعث ایجاد ایده بازسازی و اصلاح مصحف های قدیمی مانند مصحف کاخ جوگجاکارتا هادینینگرات (2011) شد که بر اساس یک مصحف ارثیه قصر ایجاد شده است.

برخلاف هنر مصحف‌سازی در زمان‌های قدیم که همگی به صورت دستی ایجاد می‌شد، این «مصحف‌های معاصر» با استفاده از فناوری رایانه تهیه می‌شوند. با این حال، هر دو به یک اندازه زیبا هستند و غنای میراث فرهنگی ملت اندونزی را منعکس می کنند.[3]

برخی از مصحف های قرآن در اندونزی:

1.       مصحف استقلال، 1995 م

نگارش مصحف استقلال توسط رئیس جمهور سوهارتو در اولین جشنواره استقلال ، 15 اکتبر 1991 (7 محرم 1412 هـ. ق) افتتاح  و توسط رئیس جمهور سوهارتو در دومین جشنواره استقلال، 23 سپتامبر 1995 (27 ربیع الاخیر 1416 هـ. ق) راه اندازی شد. قبل از افتتاح این مصحف توسط لجنه تصحیح مصحف قرآن وزارت دین جمهوری اندونزی تأیید شده که در 6 ژوئن 1995 (7 محرم 1416 هـ.ق) تکمیل شد.

خطاط مصحف استقلال عبارت بودند از: عبدالرزاق مُحیلی (طراح الگو)، فایز (رئیس)، عبدالوصی، عمران اسماعیل، بیقونی یاسین، محمود ارحم، اصلاح الدین (اعضا)، و ادریس پیروس (دستیار).

صفحه سوره فاتحه و تذهیب آن

مصحف استقلال به رسم عثمانی با شیوه نگارش نسخی نوشته شده است. مرجع علائم وقف مصحف استاندارد اندونزی است که مورد توافق قرآن پژوهان اندونزیایی قرار گرفته است.[4] تکنیک نگارش و الگوی مصحف استقلال توسط تیمی متشکل از خطاط و کارشناسان طراحی گرافیک از دانشگاه فناوری باندونگ (ITB) طراحی شده است. مصحف استقلال جز از نظر فن کتابت و تذهیب هیچ تفاوتی با سایر قرآن های رایج در جهان اسلام ندارد. برخی از مشخصات مصحف استقلال عبارتند از:

1.       سوره فاتحه در دو صفحه مجاور (راست و چپ) نوشته شده است. تذهیب دو صفحه نمایانگر کل تنوع فرهنگ اندونزی (در آن زمان 27 استان، اکنون 38 استان) است که خط سوره فاتحه را به عنوان ام القرآن (مادر قرآن) تزئین می کند.

2.       تمام صفحات مصحف استقلال با تذهیب های مختلف با الهام از نقوش تزئینی همه استان ها تزئین شده و توسط 45 منطقه فرهنگی اندونزی پشتیبانی می شود. علاوه بر این، تذهیب سوره فاتحه (ام القرآن)، وسط مصحف (نصف القرآن) و انتهای مصحف (ختم القرآن) به طور ویژه طراحی شده است که از آن به عنوان «تذهیب نوسانتارا (مجمع الجزایر)» یاد می شود. هر 22 صفحه، تذهیب از یک منطقه فرهنگی به منطقه دیگر تغییر می کند.

3.       ابتدای هر سوره در ابتدای صفحه نوشته شده است.

4.       ابتدای هر جزئی با حروف درشت نوشته می شود که در موقعیت های مختلف یعنی در ابتدا یا وسط صفحه قرار دارد.

5.       تذهیب توسط کارشناسان طراحی گرافیک اندونزیایی طراحی شده است.

6.       هر صفحه شامل 13 سطر است، به جز صفحه آخر سوره که گاهی با تذهیب اضافی پر می شود.

7.       علامت وقف لازم (به رنگ قرمز) از سایر علائم وقف برجسته تر است.

8.       به نشانه های جزء، حزب، سجده و رکوع (ربع)، تذهیب خاصی داده می شود که با یکدیگر متفاوت است و در لبه صفحه قرار دارد.

9.       نظام نگارش مصحف استقلال به اصل «قطع طلایی» یعنی چیدمانی هماهنگ و زیبا و چشم خواننده را خسته نمی‌کند.

10.     تعداد صفحات 970، بیشتر از مصحف معمول است.

11.     ابزار تحریری (قلم) مورد استفاده، هندام (handam) نام دارد که در کشورهای گرمسیری مانند اندونزی و مالزی به طور گسترده کشت می شود. (گیاه هندام نوعی سرخس است.[5]

12.     جوهر مورد استفاده مارتین بلک استار هند (آمریکا) و کاغذ با نام تجاری Durex ex (آلمان) است.

ویژگی دیگر - که در جزوه مصحف استقلال (1995) ذکر نشده است - نوشتن آیات با استفاده از مدل متن مرکزی است. این مدل نوشتن متن قرآن در واقع در سنت کتابت قرآن در جهان اسلام - در طول زمان - غیر معمول است! قرآن دیگری که از الگوی متن مرکزی استفاده می‌کند، قرآن با سیمای شعر است که به ابتکار هانس باگو یاسین (HB Jassin) منتقد ادبی و رسم الخط آن توسط خطاط دیدین سراج الدین است. در دهه 1980، این مصحف منتشر شده توسط شرکت اینترماسا (PT Intermasa)، جاکارتا، بحث برانگیز شد. تفاوت دو قرآنی که از این مدل متن میانه استفاده می کنند در تقسیم آیه است.

به نظر می رسد تقسیم آیه در مصحف استقلال، فهم یا معنای آیه را در نظر نمی گیرد، در حالی که در قرآن با سیمای شعر، تقسیم آیه بر حسب فهم یا معنای آیه محاسبه شده است، به طوری که مانند شعر به نظر می رسد. در انتهای ردیف آیات اغلب علامت وقف وجود دارد. اگر در معنای آیه، به ویژه آیات کوتاهی که معنای کلی دارند، فکر بشود، خواندن این مصحف واقعاً "خوشایند" (لذت بخش) است.

با این حال، کتابت قرآن در الگوی متن میانی مانند این دو مصحف، در جهان اسلام رایج نیست و در واقع چندان آسان و نه کاملاً مورد پذیرش جامعه وسیع‌تر است. مصحف استقلال فقط یک بار چاپ شد (1995) و قرآن با سیمای شعر تا آنجا که نویسنده به یاد دارد دو بار چاپ شد.

به دلیل تذهیب زیبای آن، بسیاری از مردم مایلند صاحب مصحف استقلال شوند، اما این کار آسانی نیست، زیرا این مصحف هرگز به بازار عرضه نشده است.

منشور آغاز نگارش مصحف استقلال، 1991 (سمت چپ)، و اتمام نگارش، 1995 (سمت راست).

نقوش تزئینی آچه بزرگ. آیات در وسط نوشته شده است.

نقوش تزئینی مالایی جامبی.

نقوش تزئینی جاوا شرقی-1.

نقوش تزئینی بالی شمالی.

فضای خالی انتهای سوره تزئین شده است.

نقوش تزئینی کالیمانتان غربی.

نقوش تزئینی تیمور شرقی.

نقوش تزئینی گورونتالو.

نقوش تزئینی سولاوسی مرکزی.

نقوش تزئینی پریانگان.

نقوش تزئینی جوگجاکارتا-2.

آخرین صفحات تذهیب مصحف استقلال، سوره فلق (راست) و سوره ناس (سمت چپ).[6]

2.       مصحف سونداوی، 1997

سونداوی (Sundawi) که در قرآن مصحف سونداوی استفاده می‌شود، اصطلاحی است که با مفهوم طراحی و چیدمان تذهیب به کار رفته در هر صفحه از این مصحف مرتبط است. در اصل دو نوع منبع الهام یا مرجع طراحی استفاده می شود. اول آنکه منابع آنها از نقوش اسلامی جاوه غربی است، به عنوان مثال، گنبد مسجد، الگوی باتیک، نقوش منبر، محراب، و سایر آثار و مصنوعات، با توجه به این که این نقوش انسانی (از شکل انسان) یا زئومورفیک (از شکل حیوان) نیستند. نقوش نوع دوم طرحی است که بر اساس تعدادی فلور خاص که نمونه ای از جاوه غربی است، مانند گانداریا و پاتراکومالا است.

مصحف سونداوی.

ایجاد قرآن مصحف سونداوی توسط نوریانا، استاندار جاوه غربی در آن زمان آغاز شد که در 14 آگوست 1995 (17 ربیع الاول 1416 هـ.ق) به مناسبت میلاد پیامبر اسلام افتتاح شد. به همین مناسبت، استاندار «بسمله» را در صفحه اول مصحف به عنوان نمادی از آغاز نگارش مصحف سونداوی اضافه کرد.

برای ایجاد قرآنی که از نظر خط و زیبایی ظاهری معتبر باشد، تیم کاری متشکل از علما، خوشنویسان (خطاطان)، متخصصان زیبایی شناسی هنر اسلامی، طراحان متخصص تذهیب، محققین، تذهیب کاران، کارشناسان گرافیک کامپیوتری، عکاسان حامی تحقیقات طراحی و سایر متخصصان که در زمینه اجرای پژوهش کمک می کنند، تشکیل شد. قرآن مصحف سونداوی در ژانویه 1997 تکمیل شد. نسخه خطی در صندوقچه ای با طراحی ویژه نگهداری شده است.

مشخصات فنی: قرآن مصحف سونداوی بر روی کاغذ Conqueror Laid از نوع Ripple Art Special رنگ سفید چین 250 گرم ساخت کشور انگلستان ساخته شده است. با اصل تقسیم برش طلایی، یک میدان ترکیب به ارتفاع 77.4 سانتی متر و عرض 45.6 سانتی متر ساخته شده است. مساحت فضا برای خوشنویسی 38.2 در 54.55 سانتی متر است. تعداد صفحات 763 صفحه می باشد. جوهر استفاده شده از برند دکتر ب. مارتین (Dr. Ph. Martin's) با رنگ بلک استار (ساخت آمریکا) برای خوشنویسی و رنگ اکریلیک وینزور اند نیوتن (ساخت انگلستان) برای تذهیب است. در مورد طلای خالص دو نوع وجود دارد، پودر طلا و ورقه های طلا (پرادا) که هر کدام ساخت ژاپن و تایوان هستند.

مصحف سونداوی از 24.000 میلی‌لیتر جوهر رنگی و 5.000 میلی‌لیتر جوهر سیاه و همچنین 1.500 گرم ورق طلا و 1.000 گرم پودر طلای خالص، صدها قلم هندام، 750 قلم مو، 350 مداد و 25 جعبه پاک کن (12.5 کیلوگرم) استفاده می‌کرد. ترکیب طرح کلی موتیف تذهیب با کمک دو دستگاه گرافیکی کامپیوتری کامل انجام شد به طوری که موتیف به دست آمده صاف تر، منظم تر، دقیق تر و در زمان صرفه جویی شد.

نظام خوشنویسی: هر صفحه شامل 15 سطر نوشته است، به استثنای صفحات مخصوص ام القرآن (سوره فاتحه و ابتدای بقره)، نصف القرآن (آغاز سوره کهف) و ختم القرآن (سوره فلق و ناس) که به شکل و اندازه آن تنظیم شده است. هر جزء دارای 24 صفحه است، به غیر از جزء 1، 15، 19 و 30 که برای سهولت و راحتی خواندن و مطالعه، صفحات بیشتری دارند. نوع و رنگ متن خط نسخی با مرکب سیاه می باشد. عنوان سوره روی مربع خط کوفی با طلای ناب و طرح سیاه است. هر کلمه الله و وقف لازم با مرکب قرمز نوشته شده است. بسمله در ابتدای سوره کهف، ابتدای سوره فلق و ناس با خط ثلثی و با شکل منحنی میدان تنظیم شده است. برای سهولت یافتن آیات، نام سوره در هر صفحه به شماره سوره مجهز شده است، همانطور که نام جزء دارای شماره جزء است. هر دوی این موارد در پایین، خارج از قاب قرار می گیرند. ابتدای هر جزء همیشه در صفحه سمت راست (صفحات فرد) است. در نوشتن آیات از سیستم زاویه ای استفاده شده است، یعنی هر صفحه با یک شماره آیه ختم می شود (در ترکی به آن آیت برکنار می گویند). این چیدمان از یک سیستم تراز چپ به راست استفاده می کند، به جز صفحه دعای ختم القرآن و صفحه مرجع مصحف سونداوی که متقارن هستند و با توجه به صدای جمله، خواندن را آسان می کند و لحن درست را با توجه به لحن جمله تنظیم می کند.

هر آغاز سوره حداقل شامل یک سر سوره و به دنبال آن بسمله و سطر اول ابتدای سوره است. علائمی مانند وقف لازم، سجده، رکوع، حزب، مکیه/ مدنیه کامل و با اشکال و رنگ‌های برجسته تهیه شده است.

تصحیح آیات، علاوه بر این که توسط تیم داخلی نویسنده انجام شد، به طور رسمی توسط لجنه تصحیح مصحف قرآن وزارت دین جمهوری اندونزی، که مرتباً به باندونگ می آمدند، تأیید شده است.

نظام تذهیب: تذهیب (به معنای روشن کردن یا نور دادن) با هدف پشتیبانی از آیات شریفه قرآن است. ترکیب تذهیب مصحف سونداوی از بخش های زیر تشکیل شده است:

1.       تاج که ایده آن از شکل بالای سقف مساجد بانتن و چیرِبون یعنی تزئین بالای سقف مسجد گرفته شده است. مفهوم بالای سقف در الگوی مصحف سونداوی به کار رفته است زیرا موقعیت بالای سقف مسجد ارتباط نزدیکی با مفهوم ساختمان های معماری سنتی مسجد در جاوه غربی دارد.

2.       قاب، تنظیم فضایی به عنوان مکانی برای بیان نقوش تزئینی جاوه غربی است که در اطراف آیات شریفه قرآن با هدف حمایت از معنای آیات و در عین حال ارائه هویت جاوه غربی به کار رفته است.

3.       علائم نگارشی با هدف روشن شدن بیشتر نقش علائم نگارشی چیده شد و در عین حال می توان از آنها به عنوان عناصری استفاده کرد که مصحف سوندانی را به عنوان یک کل زیبا می کند.

4.       منبع نقوش تزئینی تذهیب، برگرفته از نقوش سنتی که توسعه یافته و با سایر منابع نقوش تزئینی ویژه جاوه غربی تکمیل شده است. منبع نقوش تزئینی می تواند نمایندگان مناطق فرهنگی جاوه غربی و همچنین مناطق استانی باشد. به طور کلی 17 طرح منطقه فرهنگی وجود دارد که هر کدام از آنها یک جزء متفاوت را به خود اختصاص داده است. علاوه بر این، سه طرح ویژه برای تزیین صفحات ام القرآن، نصف القرآن و ختم القرآن و همچنین چندین صفحه اضافی وجود دارد.[7]

جلد " مصحف سونداوی ".

صفحات تذهیب اولیه مصحف (سوره فاتحه و ابتدای سوره بقره).

صفحات تذهیب در آخر مصحف.[8]

3.       مصحف التین، جاکارتا، 1999 م

این مصحف چاپ فاکسی از نسخه خطی زیبای «مصحف القرآن حاج خانم فاطمه سیتی هارتیناه سوهارتو» (همسر رئیس جمهور اسبق سوهارتو) است. این مصحف در سه سایز بزرگ، متوسط و کوچک چاپ شده است. تعداد تذهیب ها 33 طرح است (از 93 طرح موجود در نسخه اصلی به ابعاد 102 در 73 سانتی متر).

جزوه مصحف التین حاوی توضیحاتی در مورد مفاهیم خط و تذهیب، منابع اندیشه های تذهیب، شرح نقطه گذاری، وقف، فهرست های جزء و سوره و نیز ساختار سازمانی اجرا و طرح های فنی کار در ایجاد مصحف التین را می توانید در اینجا مشاهده کنید:

 http://quran-nusantara.blogspot.com/2014/02/booklet-mushaf-at-tin.html

4.       مصحف جاکارتا، 2002 م

قرآن مصحف جاکارتا» رسماً در 22 رمضان 1420 هـ.ق (30 دسامبر 1999) آغاز به نوشتن شد و در 26 رمضان 1421 هـ.ق (22 دسامبر 2000) به پایان رسید. افتتاحیه توسط استاندار جاکارتا سوتیوسو امضا شد. نسخه چاپی مصحف تقریباً دو سال بعد، طبق علامت تصحیح صادر شده توسط لجنه تصحیح مصحف قرآن وزارت دین، یعنی 12 آگوست 2002 منتشر شد.

  5.       مصحف کالیمانتان غربی، 2002 م

پس از استانداری جاوه غربی که مصحف سونداوی  (1997) و استانداری جاکارتا که مصحف جاکارتا (2000) را ایجاد کرد، کالیمانتان غربی مصحفی با نقوش تزئینی ویژه کالیمانتان غربی ساخت. مصحف "کالیمانتان غربی" توسط استاندار کالیمانتان غربی حاج اصفر اسوین آغاز شد، در 4 ژوئن 2001 شروع به نگارش کرد و در 4 اکتبر 2002 به پایان رسید.

هر مصحف زیبای معاصر - مانند مصحف های قدیمی - ویژگی های خاص خود را در نقوش تزئینی خود دارد که منعکس کننده نقوش تزئینی غنی محلی است. نقوش تزئینی مصحف کالیمانتان غربی تمام سطح صفحه را با رنگ آبی ملایم پر می کند. بر خلاف سایر مصحف های زیبا، علائمی مانند جزء و رکوع در لبه صفحه در داخل یک قاب تذهیب قرار دارند که با خطوط عمودی از هم جدا شده اند.

 6.       مصحف البانتنی، 2010

به دنبال دیگر مصحف های زیبای معاصر،[12] استان بانتن در 2 فوریه 2008 رسماً شروع به نوشتن مصحف البانتنی کرد و در 28 آگوست 2010 (18 رمضان 1431 هـ.ق) آن را تکمیل کرد. این سند توسط استاندار بانتن، حاج خانم راتو آتوت خاشیه به عنوان آغازگر نگارش این مصحف، امضا شد.

این مصحف چاپی در ابعاد 25 در 17.5 سانتی متر، «بازتولیدی» از نسخه اصلی «مصحف البانتنی» است که ابعاد آن 70 در 50 سانتی‌متر است. تنوع تذهیب استفاده شده در مصحف البانتنی بر اساس نتایج تحقیقات است. سی جزء این مصحف دارای تنوعات تذهیب شامل تذهیب پایه و تذهیب ابزاری است. منبع تذهیب پایه مصنوعات و دست نوشته های بانتن است، در حالی که تذهیب ابزاری که از تذهیب پایه پشتیبانی می کند توسعه و مهندسی گرافیک است.

این مصحف سه بار چاپ شده است. چاپ اول 3.000 نسخه و چاپ دوم و سوم هر کدام 100.000 نسخه بود. چاپ سوم همراه با ترجمه است. چاپ توسط مؤسسه چاپ القرآن، چیآوی، جاوه غربی انجام شد. این قرآن مخصوص اهالی بانتن توزیع شده است و در بازار به فروش نمی رسد.

معمولاً، مصحف‌های زیبای معاصر مانند این توسط استانداری یا شهرداری منتشر می‌شوند، بنابراین به فروش نمی‌رسند، و تهیه آنها برای عموم آسان نیست. مصحف‌های تذهیب شده مانند این که در بازار فروخته می‌شوند، به معنای موجود در کتابفروشی‌ها، «مصحف کاخ جوگجاکارتا هادینینگرات» هستند[13] با قیمت 140 هزار روپیه - و "مصحف التین"[14] در اندازه‌های بزرگ، متوسط، کوچک و هر جزء، در مسجد التین و موزه پورنا باکتی پِرتیوی، تامان مینی اندونزی اینداه موجود است‌

کتاب راهنمای تذهیب و خوشنویسی. در چاپ اول به طور جداگانه ایجاد شد، در حالی که در چاپ های بعدی در یک جلد از مصحف ادغام شد.[15]

7.       مصحف کاخ جوگجاکارتا، 2011 م

حفظ سنت نسخه برداری قرآن

برای حفظ سنت نسخه برداری از قرآن در کاخ، کاخ جوگجاکارتا در سال 2011 "مصحف کاخ جوگجاکارتا هادینینگرات" را منتشر کرد که به طور رسمی توسط سلطان هامِنکوبوونوی ده در تاریخ 20 مه 2011 امضا شد. می توان گفت که قصر سلطنتی جوگجاکارتا در این مورد پیشگام است، زیرا به نظر می رسد که هیچ سلطنتی دیگری به سنت نسخه برداری از قرآن در کاخ ادامه نداده است. رسم الخط متن آیه از مصحف مدینه توسط عثمان طه اصلاح شده است. این مصحف توسط مؤسسه چاپ قرآن وزارت دین جمهوری اندونزی چاپ شده است.

تذهیب اوایل مصحف: سوره فاتحه و آغاز سوره بقره.

مدل تذهیب این مصحف عمدتاً از «کانجِنگ کیایی قرآن» که میراث سلطنتی است[16] گرفته شده است. برای غنای بیشتر آن، چندین تذهیب از نسخه های خطی کاخ نیز به عنوان مرجع تزیین این قرآن استفاده شده است. لذا قرآنی که درکتابفروشی ها به قیمت 140 هزار روپیه فروخته می شود، پیوندی در سنت نسخه برداری از قرآن در محیط قصر سلطنت مجمع الجزایر نوسانتارا است. سلطان هامنکوبوونوی ده در سخنان خوشامدگویی خود اظهار داشت:

"این افتخاری ارزشمند برای من شخصاً و همه بستگان کاخ هادینینگرات جوگجاکارتا است، زیرا ما برکات، رحمت و خشنودی خدا را دریافت کرده ایم تا بتوانیم عزم خود را برای حفظ، حراست و محافظت میراث فرهنگی قصر هادینینگرات جوگجاکارتا در قالب مصحف قرآن که برای زندگی انسان ارزشی غیر قابل ارزیابی دارد و بیش از 200 سال قدمت دارد، محقق کنیم."

 8.       مصحف آچه

خوشنویسی گل

آچه یکی از نمونه های خوب خوشنویسی گل است که به طور گسترده توسط هنرمندان دست نویس مجمع الجزایر نوسانتارا نوشته شده (یا نقاشی شده است). در این مصحف آچه که در حدود قرن نوزدهم نوشته شده است، خط گلی لا اله الا الله در هر گوشه از تذهیب مصحف نوشته شده است. در اینجا به نظر می رسد که این جمله با نقوش گل اطراف خود ترکیب شده است. نه تنها در نسخه های خطی، در آچه این نوع خوشنویسی در کنده کاری های چوبی نیز دیده می شود. خوشنویسی های سبک گل مانند این بخشی از گنجینه خوشنویسی نوسانتارا است که منحصر به فرد خود را دارد.

 9.       کوچکترین و بزرگترین قرآن در اندونزی

•        کوچکترین قرآن در اندونزی

کوچکترین قرآن در اندونزی که ادعا می شود کوچکترین قرآن جهان نیز هست، در مسجد جامع دارالسلام، روستای پاسیر، جامبو، منطقه بوگور واقع شده است. ابعاد این قرآن 10 میلی متر در 10 میلی متر است و قدمت آن حدود 500 سال است. حروف آن با استفاده از جوهر طلایی روی یک صفحه پوست دست نوشته شده اند.

جزئیات بیشتری در مورد کوچکترین قرآن در اندونزی:

مکان: مسجد جامع دارالسلام، روستای پاسیر، جامبو، منطقه بوگور.

اندازه: 10 میلی متر در 10 میلی متر.

قدمت: 500 سال تخمین زده می شود.

مشخصات: تمام حروف با جوهر طلا روی یک صفحه پوست دست نوشته می شوند.

مالک: حاج توباگوس محمد تمییز

از اشیای تاریخی: گمان می رود که یادگار شاهزاده ویجایاکوسوما، یکی از قهرمانانی که در دوران استعمار هلند و پسر سونان گونونگ جاتی می جنگید، باشد.

جذابیت آن: این قرآن هنوز کامل است و با وجود 500 سال قدمت با ذره بین قابل خواندن است.

•        بزرگترین قرآن در اندونزی

بزرگترین قرآن در اندونزی که به عنوان قرآن غول پیکر شناخته می شود، در پالمبانگ، سوماترای جنوبی قرار دارد. موزه القرآن الاکبر، جایی که قرآن غول پیکر در آن نگهداری می شود، یک مکان گردشگری مذهبی محبوب است. این قرآن غول پیکر از چوب تِمبِسو ساخته شده است و اندازه آن بسیار بزرگ است و ارتفاع آن به 15 متر می رسد و ابعاد هر ورق 177 در 140 در 2.5 سانتی متر است.

جزئیات قرآن غول پیکر:

مکان: مدرسه شبانه روزی اسلامی الاحسانیه گاندوس، خیابان محمد امین، ناحیه گاندوس، پالمبانگ.

اندازه: ارتفاع 15 متر، هر ورق 177 در 140 در 2.5 سانتی متر

جنس: چوب تِمبِسو

موزه: بیت القرآن الاکبر (موزه غول پیکر قرآن).

رکورد: توسط موزه رکورد اندونزی (MURI) به عنوان بزرگترین و سنگین ترین قرآن در جهان شناخته شده است.

این قرآن غول پیکر یکی از جاذبه های گردشگری مذهبی جالب در پالمبانگ است و اغلب گردشگران داخلی و بین المللی از آن بازدید می کنند.

فصل چهارم : مراکز قرآنی در اندونزی

•        مراکز آموزش قرآن در اندونزی

مراکز آموزش قرآن در اندونزی بسیار متنوع هستند، از موسسات آموزشی رسمی گرفته تا جوامع و سازمان هایی که بر علم قرآن و قرائت تمرکز دارند. برخی از نمونه‌های مراکز مشهور آموزش قرآن در اندونزی عبارتند از: مرکز قرآن اندونزی (Indonesian Al-Quran Center)، آموزش عالی علوم قرآنی الرحمن، پارک‌های آموزش قرآن (TPA/TPQ)، و بنیادهای مختلفی که بر توسعه قرآن و قرائت تمرکز دارند.

چند نمونه از مراکز آموزش قرآن در اندونزی به شرح زیر است:

1. مرکز قرآن اندونزی (Indonesian Al-Quran Center):

•        مرکزی که بر آموزش قرآن تمرکز دارد و حافظ و حافظه متقن تولید می کند.

•        دارای برنامه قرنطینه تحفیظ قرآن.

•        شعار: «مرکز پیشگام توسعه قرآن و قرائت دارای سند».

2. LPTQ (مرکز توسعه تلاوت قرآن) یک مرکز رسمی است که بر توسعه و تربیت قرائت قرآن، به ویژه در مناطق خاص (به عنوان مثال استان ها، شهرستان ها یا بخش ها) تمرکز دارد. این مرکز با هدف ارتقای درک، فهم و عمل به قرآن در جامعه فعالیت می کند.

LPTQ به عنوان مرکزی عمل می کند که توسعه تلاوت قرآن را در منطقه خود هماهنگ می کند، چه از طریق فعالیت های آموزشی، مسابقات، سمینارها یا سایر فعالیت هایی که با هدف بهبود درک و عمل به قرآن انجام می شود.

LPTQ معمولاً به عنوان یک نهاد دستگاه غیرمنطقه ای تنظیم می شود، اما در برابر شهرداری یا استانداری مسئول است.

LPTQ اغلب سازمان دهنده فعالیت های مسابقات قرآن کریم، هم در سطح محلی و هم در سطح منطقه ای و همچنین تسهیل کننده در سایر فعالیت های مذهبی مرتبط با قرآن است.

LPTQ همچنین به عنوان شریک وزارت دین در تلاش برای بهبود درک، فهم و عمل به قرآن در جامعه نقش دارد.

3. پارک های آموزش القرآن (TPA/TPQ):

•        مؤسسه غیر رسمی که خواندن قرآن و مبانی اسلام را از سنین پایین آموزش می دهد.

•        از مهدکودک تا دبستان به کودکان می رسد.

پارک های آموزش قرآن (TPQ) مؤسسات آموزشی غیررسمی اسلامی هستند که در سراسر اندونزی گسترده هستند. TPQ نقش مهمی در آموزش مبانی اسلام به ویژه خواندن و نوشتن قرآن به کودکان دارد. اجرای آن معمولاً توسط جامعه و با هدف افزایش سواد قرآنی و نزدیک کردن کودکان به کتاب مقدس اسلام انجام می شود.

نقش و عملکرد TPQ:

•        آموزش دینی: TPQ آموزش های اولیه درباره اسلام، از جمله آموزه هایی در مورد قرآن و روش های عبادت را ارائه می دهد.

•        سواد قرآنی: TPQ به کودکان کمک می کند تا خواندن و نوشتن قرآن را بیاموزند تا بتوانند مطالب کتاب آسمانی را فهم و درک کنند.

•        افزایش محبت به قرآن: TPQ عشق و غرور کودکان را نسبت به قرآن به عنوان راهنمای زندگی پرورش می دهد.

شخصیت سازی: TPQ همچنین در شکل دادن به شخصیت کودکانی که دارای اخلاق اصیل و بینش دینی گسترده هستند، نقش دارد.

4. دارالقرآن اندونزی:

•        از طریق پلتفرم زوم، راهنمایی آنلاین آموزش قرآن را ارائه می دهد.

•        از روش التقی (ATTAQI) برای کمک به دانش آموزان برای روانخوانی قرآن استفاده می کند.

5. بنیاد امی (Ummi):

•        تمرکز بر ارتقای کیفیت معلمان قرآن و موسسات آموزشی.

•        دارای روش قرآن آموزی موثر که در مدارس مختلف اجرا شده است.

6. Quran.com:

•        یک پلتفرم آنلاین که ترجمه، تفسیر، قرائت، و ابزارهایی را برای مطالعه عمیق تر قرآن فراهم می کند.

•        برای هر کسی، از جمله کسانی که می خواهند قرآن را از ابتدا یاد بگیرند، قابل دسترسی است.

7. غیره:

•        مؤسسات، بنیادها و جوامع مختلف که بر تحسین، حفظ و قرائت قرآن تمرکز دارند.

•        مدارس شبانه روزی اسلامی که برنامه های حفظ قرآن دارند.

•        مؤسسات آموزشی قرآن که بر توسعه توانایی خواندن، نوشتن و حفظ قرآن تمرکز دارند.

تعداد مدارس شبانه روزی اسلامی در اندونزی بسیار زیاد است و تعداد مشخص تر مدارس شبانه روزی قرآن (مانند مدارس شبانه روزی حفظ قرآن) می تواند متفاوت باشد. بر اساس داده های وزارت دین، 12.841 مدرسه شبانه روزی اسلامی و 33.199 مدرسه دینی تکمیلی و همچنین بیش از 25.340 موسسه آموزش قرآن وجود دارد. داده های وزارت دین نشان می دهد که 190.000 مؤسسه آموزش قرآن (LPQ) ثبت شده وجود دارد.

•        مدارس شبانه روزی اسلامی: مؤسسات آموزشی اسلامی هستند که بر آموزش عمومی دینی و اسلامی از جمله یادگیری قرآن تمرکز دارند.

•        مدرسه دینی تکمیلی: یک موسسه آموزش دینی اسلامی است که مبانی معارف دینی از جمله خواندن قرآن را آموزش می دهد.

•        مؤسسه آموزش قرآن (LPQ): یک موسسه آموزشی است که بر یادگیری و حفظ قرآن تمرکز دارد.

مدرسه شبانه روزی اسلامی حفظ قرآن: مدرسه شبانه روزی اسلامی حفظ قرآن نوعی مدرسه شبانه روزی اسلامی است که به طور خاص بر حفظ قرآن تمرکز دارد.

•        مراکز مطالعات قرآن در اندونزی

مراکز مطالعه قرآن در اندونزی در موسسات و سازمان‌های آموزشی مختلفی مانند مرکز مطالعات قرآن (PSQ)، دانشگاه علوم قرآن (IIQ) جاکارتا، لجنه تصحیح مصحف قرآن (LPMQ) وزارت دین اندونزی، دانشگاه اسلامی دولتی سید علی رحمت الله تولونگ آگونگ و دانشگاه اسلامی دولتی سلطان طاها سیف الدین جامبی، گسترش یافته‌اند. تمرکز این مؤسسات بر مطالعه تفسیر، علوم قرآن و تصحیح مصحف قرآن است.

چند نمونه از مراکز مطالعات قرآنی در اندونزی به شرح زیر است:

•        مرکز مطالعات قرآنی (PSQ):

این مرکز که توسط پروفسور دکتر محمد قریش شهاب تأسیس شد، بر رویکرد تفسیری میانه رو، آکادمیک و متنی تمرکز دارد. PSQ همچنین در فعالیت های مختلفی از جمله نمایشگاه های هنرهای معاصر با موضوعات قرآنی فعال است.

•        دانشگاه علوم قرآن (IIQ) جاکارتا: مرکزی است که بر توسعه علوم قرآنی تمرکز دارد.

IIQ، مخفف مؤسسه علوم القرآن، مؤسسه آموزش عالی است که بر مطالعه قرآن و علوم مرتبط تمرکز دارد. به طور خاص، IIQ جاکارتا، یک دانشگاه خصوصی است که ترکیبی از سیستم آموزشی و آموزش عالی است، با هدف تولید دانش پژوهان زن حافظ قرآن، دارای بینش گسترده و متخصص در زمینه اولوم القرآن.

IIQ یک موسسه آموزش عالی دانشگاهی است که آموزش رسمی مانند برنامه های مطالعاتی علوم قرآن و تفسیر ارائه می دهد.

IIQ سیستم آموزشی pesantren را با آموزش عالی ترکیب می کند. سیستم pesantren بر حفظ قرآن و درک دین تمرکز دارد، در حالی که سیستم آموزش عالی دانش گسترده تر و عمیق تری را ارائه می دهد.

هدف IIQ تولید دانش پژوهان زن با توانایی های علمی قوی، توانایی حفظ قرآن و بینش گسترده در زمینه علم القرآن است.

•        لجنه تصحیح مصحف قرآن (LPMQ) وزارت دین اندونزی: مسئول تصحیح مصحف قرآن، نظارت بر انتشار، چاپ و توزیع مصحف و همچنین مدیریت موزه بیت قرآن و استقلال است.

•        دانشگاه اسلامی دولتی سید علی رحمت الله تولونگ آگونگ: دارای مرکز مطالعات قرآن و تفسیر است که بر مطالعه تفسیر توسط علمای اندونزی و پدیده قرآن در عصر مدرن تمرکز دارد.

•        دانشگاه اسلامی دولتی سلطان طاها سیف الدین جامبی: دارای یک مرکز مطالعه و حفظ قرآن است که در مطالعه قرآن پیشگام است.

•        مرکز قرآن اندونزی (Indonesian Al-Quran Center) در Amalsholeh.com: سازمانی است که بر آموزش قرآن و قرائت با سند و نیز تولید کادرهای حفاظ تمرکز دارد.

این نهادها نقش مهمی در توسعه و پرورش ارزش‌های قرآنی در اندونزی ایفا می‌ کنند.

•        سازمان‌های قرآنی در اندونزی

1.       جمعیت قرّاء و حفّاظ اندونزی (JQH)

جمعیت قرّاء و حفّاظ نهضت العلماء

جمعیت قرّاء و حفّاظ (اتحادیه قاریان و حافظان، اعم از آقایان و خانمان) یک سازمان حرفه ای و مستقل زیر نظر سازمان اسلامی نهضت العلماء برای قرآن دوستان است. قبل از تاسیس آن، در هر منطقه در اندونزی سازمان ها یا اتحادیه های مختلف قاریان و حافظان قرآن تاسیس شده بودند. این سازمان ها یا اتحادیه ها اهداف مشابهی داشتند که عبارت بودند از گرد هم آوردن قاریان قرآن، حفظ تقدس قرآن، آموزش تلاوت و احکام تجوید و قرائت، یادگیری محتوای قرآن به عنوان دستور العمل هر مسلمان در اندونزی و همچنین ترویج هنر تلاوت قرآن بر اساس احکام تجوید و قرائت.

برخی از سازمان ها یا اتحادیه های قاریان و حافظان قرآن در مناطق مختلف عبارت بودند از: جمعیت الحفّاظ در استان جاوه میانی، نهضت القرّاء در استان جاوه شرقی، وحدت القرّاء در استان سولاوسی جنوبی، انجمن طلاب علوم قرائت قرآن در شهر بنجرماسین، مدرسه قرآن در شهر پالمبنگ، جمعیت القرّاء در شهر مدان – سوماترای شمالی و...

تأسیس جمعیت القرّاء و الحفّاظ

ایده تاسیس سازمانی به نام جمعیت القرّاء و الحفّاظ که قاریان و حافظان قرآن را گرد هم می آورد، توسط کیایی حاجی احمد وحید هاشم، یک حافظ قرآن و سومین وزیر دین اندونزی، در 17 رمضان 1370 هـ برابر با سال 1950 در محل اقامت خود جاکارتا در برنامه افطاری مطرح شد.

سپس در روز جمعه 12 ربیع الاول 1371 هـ برابر با 15 ژانویه 1951 در مراسم جشن میلاد پیامبر اکرم (ص) آقای احمد وحید هاشم تاسیس آن را رسماً اعلام کرد.

این سازمان به انجام امور اجتماعی و آموزشی و به دور از وابستگی به احزاب سیاسی خاص می پردازد.

فعال کردن قاریان برای شرکت در تدریس علوم تلاوت و قرائت به زندانیان، ساکنان موسسات اجتماعی، نابینایان و غیره یکی از وظایف این سازمان محسوب می شود.

چشم انداز

•        تحقق ارزش های قرآنی در جامعه و نسل آینده

•        به سازمان حرفه ای در زمینه قرآن، قابل اعتماد در تربیت و توسعه علاقه به هنر تلاوت، حفظ و سایر علوم مربوط به قرآن تبدیل می شود

اهداف

1.       حفظ تقدس و عظمت قرآن کریم

2.       بهبود کیفیت آموزش و تعلیم قرآن کریم

3.       حفظ وحدت قاریان و حافظان اهل سنت و جماعت

برنامه ها

1.       آموزش تلاوت و قرائت قرآن

2.       آموزش تحفیظ قرآن

3.       آموزش تفسیر قرآن

4.       آموزش قرائات سبعه

5.       آموزش هنر خوشنویسی قرآن

6.       آموزش حوزه های قرآنی و دار القرآن ها

7.       تالیف و نشر

8.       پژوهش و توسعه

9.       کسب و کار و جمع آوری کمک های مالی

اسم رئیس: کیایی حاجی سیف الله معصوم (2018 – 2023 م) (رئیس جدید انتخاب نشده است)

1.      

2.       اتحادیه قاریان و حافظان (IPQOH)

این یک سازمان حرفه ای است که هدف آن توسعه و زمینی سازی قرآن در اندونزی است.

هدف ارتقای کیفیت و توانایی‌های قاریان و حافظان قرآن در اندونزی و ترویج قرآن و تبدیل قرآن به درس اعتلای کرامت انسانی است.

این اتحادیه بر فعالیت های مرتبط با قرآن مانند تلاوت، حفظ و درک مطالب و محتوای قرآنی تمرکز دارد.

اتحادیه قاریان و حافظان دارای ساختار سازمانی ساختاریافته ای است که از سطح ملی شروع می شود تا سطح شهر/منطقه.

اتحادیه به عنوان شریک و مجری برنامه های کاری مرکز توسعه تلاوت قرآن (LPTQ) در سراسر اندونزی عمل می کند.

همچنین با سایر سازمان های مذهبی دیگر برای بهبود کیفیت قاریان و حافظان همکاری می کند.

وجود اتحادیه به عنوان یک انجمن برای قاریان و حافظان برای بهبود و توسعه توانایی های خود بسیار مهم است.پ

نام رئیس اتحادیه قاریان و حافظان قرآن: پروفسور دکتر سعید عقیل منوَّر

•        موزه های قرآن در اندونزی

1.       موزه قرآن دانشگاه علوم قرآن (PTIQ)

موزه قرآن «PTIQ» بخشی از واحد در دانشگاه علوم قرآن جاکارتا است. این موزه در 24 جولای 1971 م / 29 رجب 1391 هـ. ق تأسیس شد. مدیریت این موزه قرآن در ابتدا مستقیماً با هماهنگی هیئت اجرایی مؤسسه آموزش قرآن (YPA) اداره می شد و از سال 1988 به دانشگاه علوم قرآن PTIQ جاکارتا واگذار شد.

تأسیس اولیه این موزه قرآن به صورت مرحله ای انجام شد و با مجموعه شخصی مسؤولان و بنیانگذاران مؤسسه آموزش قرآن (YPA) آغاز شد. به طور رسمی، موزه قرآن "PTIQ" همراه با وجود کتابخانه دانشگاه پس از اشغال ساختمانی با کمک استانداری جاکارتا که توسط معاون رئیس جمهور حاج آدم ملک در روز شنبه 19 فوریه 1983 افتتاح شد.

مجموعه موزه قرآن «PTIQ» با هدف ارائه تلاش به جامعه، در نتیجه کار، خلاقیت و قدردانی مسلمانان در مجمع الجزایر و خارج از کشور است. مجموعه متعلق به این موزه قرآن 129 کلکسیون قرآن متشکل از مصحف قدیم قرآن (دست نویس) و مصحف قرآن مدرن (چاپ) است.

قرآن قدیم این موزه 33 نسخه مشتمل بر 20 نسخه دست نویس اصلی و 11 نسخه کپی دست نویس از اندونزی و 2 نسخه از خارج از کشور است. قدمت قرآن قدیم به طور متوسط 200 تا 300 سال است. مجموعه قرآن نوین (چاپ) 95 شامل 32 نسخه از مجمع الجزایر و 63 نسخه از خارج از کشور است.

این موزه قرآن علاوه بر مصاحف فوق دارای 1 مصحف قرآنی پرافتخار به نام مصحف قرآن «ابن سوتوو» است که این مصحف قرآنی به صورت برگه و دست خط اصلی کامل 30 جزء می باشد.[1]

2.       بیت قرآن و موزه استقلال

بیت قرآن و موزه استقلال دو موزه هستند که به عنوان یک واحد مرتبط به هم ادغام شده اند. بیت قرآن، قرآن را به عنوان کتاب مقدس و منبع هدایت بشر به تصویر می کشد، در حالی که موزه استقلال تجسم اجرای ارزش های قرآنی در زندگی و فرهنگ مسلمانان مجمع الجزایر اندونزی را نشان می دهد.

این دو موزه که توسط رئیس جمهور سوهارتو در 20 آوریل 1997 افتتاح شد، در تلاش برای افزایش عشق، درک و عمل به قرآن در جامعه حضور دارند. این دو می‌خواهند معنا و تصویر آموزه‌های اسلامی و فرهنگ ملت اندونزی را به نمایش بگذارد که باز، پویا و بردبار است و گنجینه‌های فرهنگی اسلامی جهان را غنی می‌سازد.

بیت قرآن گنجینه‌های مختلفی از قرآن را ذخیره و به نمایش می‌گذارد، از مصاحف قرآن خطی (نسخه‌های خطی)، مصاحف قرآن چاپی، مصاحف قرآن بریل، قرآن اشاره ای، ترجمه‌های مختلف قرآن به زبان‌های منطقه‌ای و خارجی، نسخ مختلف قرآنی، و سایر گنجینه های فرهنگی قرآنی. این شامل مصاحف زیبای مختلف (مصحف استقلال، مصحف سونداوی، مصحف جاکارتا و غیره)، قرآن های «نماد دیپلماسی استقلال» (مصحف ارثی)، قرآن های غول پیکر (مصحف وونوسوبو) و قرآن های کوچک (مصحف استانبول) است.

بازدیدکنندگان اکنون می‌توانند از رسانه‌های دیجیتال تعاملی مصحف استقلال نیز لذت ببرند که با تکان دادن دست باز می‌شود.

کلکسیون موزه استقلال بیشتر از اشیای جمع آوری شده از نخستین جشنواره استقلال (1991) و دومین جشنواره استقلال (1995) تهیه شده است.

موزه استقلال نسخ خطی مختلف دینی (نسخه خطی فقهی، ترجمه ها، تفاسیر، داستان های دینی و غیره)، ماکت سنگ قبرها از چندین مکان باستان شناسی، اسناد مساجد باستانی، گنجینه های خوشنویسی، کلکسیون پارچه، آثار هنری و غیره را در خود ذخیره می کند.

با یک ساختمان بزرگ چهار طبقه، این دو موزه همچنین دارای امکاناتی مانند مسجد، سالن اصلی، سینما، گوشه بچه ها، سالن اجتماعات، اتاق جلسات و کلاس های درس است. علاوه بر بازدید، این دو موزه به عنوان مکانی برای برگزاری سمینارها، نمایشگاه های موقت، مسابقات، مجمع های علمی و فعالیت های اجتماعی به همراه لذت بردن از غنای گنجینه های فرهنگی اندونزی، مناسب است.[2]

موزه بیت قرآن تامان مینی اندونزی اینداه، پیشکشی باشکوه که ترکیبی از فرهنگ، هنر و دین است، مقصدی جذاب برای دوستداران تاریخ و فرهنگ است. این موزه که در مساحتی به وسعت 20.013 متر مربع قرار دارد، نه تنها مطالب نمایشی در مورد قرآن را ارائه می دهد، بلکه تجربه ای غنی از میراث اسلامی در اندونزی را به نمایش می گذارد.

فضای اصلی نمایشگاهی موزه، مصاحف مختلف و خیره کننده را از داخل و خارج از کشور به نمایش می گذارد. از مصحف استقلال که در جشنواره استقلال 1995 توجه را به خود جلب کرد تا مصحف وونوسوبو، اثری باشکوه از دو طلبه از مدرسه شبانه روزی اسلامی الاشعریه وونوسوبو، جاوه میانی، هر یک از این آثار هنری زیبایی و غنای هنر اسلامی را به تصویر می کشد.

همچنین آثار ممتاز علما و روشنفکران مسلمان دوره های مختلف تاریخ به بازدیدکنندگان ارائه می شود. از قرن هفدهم تا قرن بیستم، این موزه آثار تاریخی با ارزش بی انتها را به نمایش می‌گذارد و ما را به سفری فراگیر در عصر طلایی فرهنگ اسلامی در اندونزی می‌برد.

سایر غرفه های نمایشگاه در موزه، اشیای فرهنگی باستانی را نشان می‌دهند که در تمدن قبایل، زبان‌ها و آداب و رسوم اندونزی نفوذ کرده‌اند. از آثار باستانی چند صد ساله تا افتخارات تاریخی گذشته، بازدیدکنندگان احساس ورود به تونل زمانی را خواهند داشت که آنها را به ماجراجویی برای کشف ریشه‌های فرهنگ کشور می‌برد.[3]

3.       موزه مسجد جامع جاوه مرکزی

کلکسیون "موزه توسعه اسلامی جاوه مرکزی" در مسجد جامع جاوه مرکزی، سمارنگ

موزه توسعه اسلامی جاوه مرکزی در طبقات دوم و سوم برج الحسنی -برج مسجد- در جلوی ضلع جنوبی مسجد قرار دارد. این موزه نسبتاً جدید است که در 28 سپتامبر 2007 توسط حاج مردیانتو، استاندار جاوه مرکزی افتتاح شد و البته همزمان با ساخت این مسجد باشکوه ساخته شد.

این موزه 9 مصحف باستانی از استان جاوه مرکزی را جمع آوری می کند. 9 مصحف در طبقه دوم این موزه قرار دارد. با توجه به زیرنویس هر مصحف، چهار کلکسیون از شهر قدوس آمده است (مصحف 1، 3، 5، 9). سه تا از مصحف ها یادگار کیایی (عالم دینی) در سِمارنگ، تِمانگونگ و تِگالساری هستند (مصحف 6، 7، 8)، که نشان می دهد این مصحف ها در واقع توسط علمای دینی در مدارس شبانه روزی اسلامی استفاده می شده است. در ضمن دو مصحف دیگر شرح ندارند (مصحف 2 و 4).

بیشتر مصحف ها دیگر کامل نیستند و اکثر آنها دیگر جلد ندارند. 9 مصحف متأسفانه در یک ویترین دربسته قرار می گیرند، بنابراین به راحتی باز نمی شوند. بنابراین، مطالعه بیشتر مصحف ها آسان نیست، زیرا بازدیدکنندگان یا علاقه مندان به مطالعه مصحف فقط می توانند صفحات نمایش داده شده را ببینند و صفحات دیگر را نمی توانند ببینند.

موزه ای که در پایین برج مسجد قرار دارد، علاوه بر مصحف، تعدادی نسخه خطی دیگر حاوی علوم تفسیر، فقه و غیره را نیز در خود جای داده است. این موزه علاوه بر نسخ خطی، اشیای فرهنگی دیگر از چوب، سفال، عکس‌های مساجد باستانی، شخصیت‌های مذهبی و غیره را نیز جمع‌آوری می‌کند.[4]

4.       موزه تاریخ قرآن سوماترای شمالی

موزه تاریخ قرآن سوماترای شمالی در 22 سپتامبر 2019 افتتاح شد. این موزه به عنوان مکانی برای نگهداری، محافظت، مراقبت، دیجیتالی کردن و نمایش مصاحف قرآن تاسیس شد. علاوه بر این، محلی برای تحقیقات دانشگاهی و فعالیت های هنری و فرهنگی اسلامی است.

این موزه دارای کلکسیونی از 50 مصحف قرآن و تفسیر است. آنچه منحصر به فرد است این است که قدیمی ترین آن 371 سال بر اساس کلفون 1070 / 1074 هـ.ق (1659 م/1663 م) قدمت دارد. همچنین یک مصحف سیمالونگون وجود دارد که قدمت آن 200 سال تخمین زده شده است.[5]

5.       موزه بیت قرآن اکبر پالمبانگ

موزه بیت قرآن اکبر به خاطر زیبایی قرآن 30 جزئی که بر روی صفحات چوب تِمبِسو (tembesu) حک شده است، مشهور است. برای ساخت این حکاکی ها از حدود 40 متر مکعب چوب استفاده شده است. ابعاد هر ورق 177 در 140 در 2.5 سانتی متر با ضخامت کل با احتساب پوشش به 9 متر می رسد.

بر روی چوب 630 صفحه آیات شریفه حک شده است. طبیعی است که به عنوان بزرگ ترین هنر منبت کاری خوشنویسی اسلامی در جهان در قالب 30 جزء ذکر شده است. این نیز از سوی موزه ثبت رکورد جهانی اندونزی (MURI) و مجالس کشورهای اسلامی به رسمیت شناخته شده است.

این موزه علاوه بر مجموعه قرآنی، به تعدادی امکانات حمایتی نسبتاً کامل نیز مجهز است. یک سینمای کوچک، جاهای عکس برداری با قابلیت اینستاگرام، ماکت تاج و تخت پادشاهی سریویجایا، و مکانی برای خواندن قرآن وجود دارد. همچنین مجهز به امکانات بازی و آموزش کودکان، گالری‌ها، بوتیک‌ها، تورهای آشپزی، مساجد، سرویس‌های بهداشتی و استراحتگاه است.[6]

فصل پنچم : قرآنیان دراندونزی

•        معلمان قرآن در اندونزی

معلم قرآن کسی است که خواندن و فهم قرآن را معمولاً در یک محیط اجتماعی یا مؤسسه دینی مانند مرکز آموزش قرآن آموزش می دهد. معلمان قرآن نقش حیاتی در تربیت نسل جوان مسلمانان و اطمینان از درک صحیح قرآن دارند. آنها نقش بسزایی در حفظ معارف اسلامی به ویژه در زمینه خواندن و فهم قرآن دارند. آنها نه تنها به کودکان خواندن حروف الفبا را آموزش می دهند، بلکه به آنها کمک می کنند تا معنی و آموزه های قرآن را بفهمند.

آنها اغلب در مؤسسات دینی مانند مرکز آموزش قران کار می کنند. این مؤسسات به عنوان مکان های آموزشی برای کودکان و بزرگسالانی که مایل به یادگیری قرآن هستند، خدمت می کنند.

اگرچه نقش معلمان قرآن بسیار مهم است، اما بسیاری از آنها از سوی دولت مورد توجه کافی قرار نگرفته اند. برخی از معلمان قرآن حتی حق الزحمه یا حقوق مناسبی دریافت نمی کنند.

بسیاری از معلمان قرآن از روش های نوآورانه یادگیری استفاده می کنند، مانند روش إقرا که توسط کیایی حاجی اسعد همام توسعه یافته است. این روش به میلیون ها کودک در اندونزی و کشورهای مختلف کمک کرده است تا خواندن قرآن را آسان و سریع بیاموزند.

معلمان قرآن نیز در شکل گیری اخلاق و منش نسل جوان نقش دارند. ارزش‌های دینی و اخلاقی را به کودکان آموزش می‌دهند تا امید است با اخلاقیات عالی و پایه‌های دینی قوی، نسل آینده را تشکیل دهند.

دولت و جامعه باید توجه بیشتری به معلمان قرآن از جمله تشویق و تقدیر برای خدمات آنها داشته باشند. چندین منطقه برای معلمان قرآن مشوق ها و یا جوایزی در نظر گرفته اند تا به آنها در انجام وظایفشان کمک کنند.

بر اساس داده های آژانس ارتباطات جوانان مساجد اندونزی (BKPRMI) تخمین زده می شود که تعداد معلمان قرآن در اندونزی به حدود 928.000 نفر برسد. این داده ها شامل معلمان قرآنی است که در پارک آموزش قرآن و مهدکودک قرآن ثبت شده اند. علاوه بر این، هنوز صدها هزار معلم قرآن وجود دارند که توسط دولت ثبت نشده اند.

تعداد معلمان موجود قرآن در مقایسه با تعداد مسلمانان اندونزی که تخمین زده می شود به 284.4 میلیون نفر برسد، نسبتاً کم است.

اکثر معلمان قرآن، به ویژه در مناطق روستایی، حقوق بسیار کمی دارند، حتی برخی از آنها فقط 100.000 روپیه در ماه دریافت می کنند.

تعداد کم معلمان قرآن، رفاه پایین و مشکل دسترسی به آموزش با کیفیت برای معلمان قرآن از جمله چالش های پیش روی است.

•        حافظان قرآن در اندونزی

تخمین زده می شود که تعداد حافظان قرآن در اندونزی در سال 2024 به صدها هزار و حتی میلیون ها برسد، بسته به این که تعریف خود "حافظ" چگونه باشد (مثلاً آیا فقط کسانی هستند که کل قرآن را حفظ کرده اند یا حتی کسانی که بخشی از آن را حفظ کرده اند). یک منبع می گوید که اندونزی با حدود 30 هزار نفر بیشترین تعداد حافظ قرآن را در جهان دارد. اما منابعی نیز وجود دارند که هدف تولید 23 میلیون حافظ قرآن در اندونزی را ذکر کرده اند.

به سختی می توان آمار دقیقی از تعداد حافظان اندونزی در سطح ملی به دست آورد. داده های موجود معمولاً بیشتر بر تعداد حافظان قرآن ثبت شده در برخی برنامه ها یا مؤسسات آموزشی متمرکز است.

برنامه ها و مؤسسات آموزشی زیادی مانند مدارس شبانه روزی اسلامی و مدارس حفظ قرآن وجود دارد که در تولید حافظ فعال هستند. به عنوان مثال، مدرسه شبانه روزی اسلامی دارالسلمی در بینتان، 91 دانش آموز حافظ قرآن (پسران و دختران) را در سال 2024 فارغ التحصیل کرده است.

برنامه تلویزیونی «حافظ اندونزی» نیز یکی از راه های افزایش آگاهی و قدردانی از حفظ قرآن در جامعه است. در سال 2024، این برنامه با حضور 24 شرکت کننده برگزار شد که برای قهرمان شدن به رقابت پرداختند.

چندین جنبش اجتماعی نیز هدف دارند میلیون ها حافظ قرآن را در اندونزی تولید کنند. به عنوان مثال، جنبش SIDAQ (بهشت سازی اندونزی با قرآن) هدف تولید 23 میلیون حافظ قرآن را دارد.

•        قاریان قرآن در اندونزی

قاری در اندونزی شخصی است که توانایی های ویژه ای در تلاوت آهنگین و دقیق قرآن دارد. قاریان اغلب در فعالیت های مذهبی، به ویژه در مسابقات قرآن الگو هستند. قاریان معروف زیادی در اندونزی وجود دارند، از جمله:

1.       معمر زین العاشقین

محل و تاریخ تولد: شهر پِمالانگ، جاوه مرکزی، اندونزی، 14 ژوئن 1954

عنوان: کیای حاجی، استاد، حافظ

پدر: حاج زین العاشقین

یوتیوب: https://www.youtube.com/c/KHMUAMMARZAOFFICIAL

اینستاگرام: https://www.instagram.com/kh_muammar_za.official/#

معمر زین العاشقین قاری و حافظ ارشد اندونزیایی است که در سطح ملی و بین المللی شناخته شده است. او برنده مسابقات قرائت قرآن موسوم به "مسابقات تلاوت القرآن" (MTQ) در دهه 1980 در اندونزی و خارج از کشور بود. نام پدر معمر، زین العاشقین یک شخصیت مذهبی است. استعداد او از همان کودکی آشکار بود که در سال 1962 در مسابقات قرائت قرآن پمالانگ شرکت کرد و در سن 7 سالگی برنده شد. معمر، در سطح بین المللی به دلیل توانایی تنفس طولانی خود (طولانی ترین در جهان) شناخته شده است.

او به داشتن دستاوردهای بی شماری در ارتباط با جهان تلاوت قرآن مشهور است. از جمله، او یک بار برنده مسابقات استانی قرآن کریم جوگجاکارتا در سال 1967 بود. علاوه بر این، برای سه بار متوالی (1967، 1972، 1973) او برنده مسابقات ملی قرآن به نمایندگی از استان جوگجاکارتا شد. در سال های 1979 و 1986 در مسابقات بین المللی قرآن برنده شد.

به دلیل موفقیت های مختلف او اغلب برای سفر به سراسر جهان دعوت می شد. از جمله، او برای تلاوت قرآن در کاخ شاه حسن ابولکیاه (برونئی)، کاخ یانگ دیپرتوان آگونگ مالزی و شبه جزیره عربستان دعوت شد.

او یک بار در سال 2009 برای تلاوت آیات قرآن در پاکستان به پاکستان دعوت شد. او همچنین در سال 2004 برای تلاوت آیاتی از قرآن کریم در ترکیه دعوت شد.

تحصیلات

معمر در دانشگاه تربیت معلم جوگجاکارتا تحصیل کرد. او همچنین در دانشگاه اسلامی دولتی سونان کالیجاگا، جوگجاکارتا مشغول به تحصیل بود. در دوران دانشگاه همچنان درگیر دنیای قرائت بود. او با شرکت در مسابقات استانی قرآن کریم جوگجاکارتا در سال 1967 موفق به کسب مقام اول در سطح جوانان شد. پس از آن، او عضو ثابت گروه جوگجاکارتا در مسابقات ملی بود. معمر از جوگجاکارتا به جاکارتا نقل مکان کرد تا تحصیلات خود را در دانشگاه علوم قرآنی (PTIQ)، ادامه دهد.

یکی از افسانه‌ها، ضبط دونوازی قرآن است که او به همراه حاج حُمیدی انجام داده است که امروزه نیز از محبوبیت بالایی برخوردار است و پیشرفتی در راه ارائه تلاوت به شمار می‌رود.

در سال 2002، او مدرسه شبانه روزی اسلامی «أم القری» را در تانگرانگ تأسیس کرد تا قاریان جوان در سطح بین‌المللی را از سنین پایین ایجاد کند.[7]

2.       مؤمن عین المبارک

از ویکی پدیا، دانشنامه آزاد

محل و تاریخ تولد: تاسیکمالایا، جاوه غربی، اندونزی، 10 فوریه 1971 (54 سالگی)

ملیت: اندونزی

شغل: قاری

معروف به دلیل: قاری بین المللی

مؤمن عین المبارک قاری اندونزیایی و حافظ اهل تاسیکمالایا، جاوه غربی است. او قاری بین المللی است که به کشورهای مختلف مانند ایران، مالزی، پاکستان، کانادا، هنگ کنگ، سنگاپور و هند سفر کرده است. او در سال 2008 در مالزی و در سال 2009 در ایران موفق به کسب مقام و جایزه مسابقات بین المللی قرآن کریم شد. وی در داخل کشور برنده مسابقات استانی قرآن کریم جاوه غربی در سال 2008 بود و مقام اول را کسب کرد و از آن زمان تاکنون به عنوان بهترین قاری قرآن در اندونزی نیز معرفی شده است.

او در سال 2010 معهد مرتل قرآن مؤمن عین المبارک را در تاسیکمالایا تاسیس کرد تا از سنین کودکی استاندارد بین المللی قاریان را تشکیل دهد.

سفر به کشورهای مختلف

مؤمن برای شرکت در مسابقات یا رویدادهای تلاوت آیات قرآن به خارج از کشور سفر کرده و از چندین کشور دیدن کرده است. در سال 2009، وی برای شرکت در محفل حسن قرائت جامعه بینوریا برای تلاوت آیات قرآن به پاکستان دعوت شد و همچنین در فوریه 2009 در مسجد فیصل، اسلام آباد، پاکستان، آیات قرآن را تلاوت کرد. او همچنین در نهمین دوره مسابقات سالانه حفظ، ناظره و قرائۀ القرآن که توسط بنیاد اسلامی تورنتو، کانادا برگزار شد، شرکت کرد و در سال 2014 جایزه مهمان ویژه را در آنجا دریافت کرد.[8]

3.       ماریا الفَی (Maria Ulfa)

از ویکی پدیا زبان اندونزی،

محل و تاریخ تولد: شهر لامونگان، جاوه شرقی، اندونزی، 21 دسامبر 1955 (سن 69)

ملیت: اندونزی

دکتر حاجه ماریا الفی قاری (زن) اندونزیایی و رئیس مرکز توسعه قرائت قرآن است. او نفر دوم مسابقات قرآن اندونزی بود و در سطح بین المللی به عنوان یکی از بهترین قاری زن و معلم قرآن در جهان شناخته شده است. او همچنین مدرس دانشگاه علوم قرآن (IIQ) و دانشگاه اسلامی دولتی شریف هدایت الله است، و اولین زنی است که در سال 1980 برنده جایزه مسابقات بین المللی قرآن کریم در مالزی شد. او یک شخصیت بین المللی و قاری زن در جنوب شرقی آسیا محسوب می شود.

حاجه ماریا الفی زمانی رئیس مرکز توسعه تلاوت قرآن (LPTQ) بود. توانایی او در تلاوت آیات قرآن در سطح بین المللی شناخته شده است. وی از جمله 22 چهره اندونزیایی در فهرست 500 مسلمان تأثیرگذار جهان در سال 2021 قرار داشته است.

در سال 2001، ماریا الفی مدرسه شبانه روزی اسلامی بیت القرّاء و مرکز توسعه تلاوت قرآن را در جاکارتا تأسیس کرد. او علاوه بر ریاست مرکز توسعه تلاوت قرآن، یک مدرس است و به عنوان رئیس دانشکده اصول الدین در دانشگاه علوم قرآن جاکارتا (IIQ) خدمت کرده است.[9]

•        علمای معاصر قرآن در اندونزی

علمای معاصر قرآن در اندونزی متخصصان دینی اسلامی هستند که در فهم و تفسیر قرآن تخصص عمیقی دارند. برخی از علمای مشهور قرآن در اندونزی عبارتند از کیایی حاجی بهاءالدین نورسلیم (گوس بهاء)، سعید عقیل حسین المنور و محمد قریش شهاب.

1.       کیایی حاجی بهاءالدین نورسلیم (گوس بهاء به خاطر سبک توضیحی آسان و الهام بخش آن مشهور است.

2.       سعید عقیل حسین المنور: استاد تمام وقت دانشگاه شریف هدایت الله جاکارتا و همچنین یک عالم فعال قرآنی است.

3.       محمد قریش شهاب: مفسر معروفی که اثرش «تفسیر المصباح» مرجع مهمی در تفسیر قرآن است.

4.       محمد عفیف الدین دمیاطی: عالم قرآن است که در امور مختلف دینی فعالیت دارد.

5.       سرکار خانم مفتوحه منان: یک عالم زن که در توسعه آموزش قرآن نیز فعال است.

6.       کیایی حاجی منوِّر کراپیاک: عالمی است که در فهم و حفظ قرآن مهارت دارد.

7.       کیایی حاجی منوَّر گرسیک: عالمی است که در فهم و حفظ قرآن مهارت دارد.

8.       کیایی حاجی سعید اسماعیل سامپانگ: عالمی است که در فهم و حفظ قرآن مهارت دارد.

9.       شیخ نووی البانتنی: عالمی است که اثر او «تفسیر مراح لبید» مرجع تفسیر قرآن است.

10.     بویا حامکا: عالمی است که به اثر «تفسیر الازهر» نیز شهرت دارد.

11.     صالح دارات: عالمی است که اثرش «تفسیر فیض الرحمن» مرجع تفسیر قرآن است.

•        نقش علمای قرآن

علمای قرآن نقش مهمی در زندگی جامعه دارند از جمله:

•        آموزش و تفسیر قرآن: به جامعه کمک می کنند تا معنا و آموزه های قرآن را درک کنند.

•        ایجاد انگیزه و الهام بخشی: علمای قرآن می توانند جامعه را به زندگی بر اساس آموزه های اسلامی ترغیب کنند.

•        حفظ و نگهداری قرآن: در حفظ اصالت و ماندگاری متن قرآن نقش دارند.

•        کمک به حل مشکلات دینی: علمای قرآن می توانند برای مشکلات دینی جامعه راه حل ارائه دهند.

علمای قرآن در انجام مطالعات و پژوهش های مرتبط با قرآن نیز فعال هستند. آنها از روش های علمی و مهارت های زبان عربی برای درک عمیق معنای قرآن استفاده می کنند.

کاربرد قرآن در زندگی روزمره همچنان در اندونزی رو به رشد است. فعالیت های دینی مختلفی وجود دارد که شامل فعالیت قرآنی می شود، مانند موعظه دینی، مدارس شبانه روزی اسلامی و فعالیت های دیگر.

اندونزی یکی از کشورهایی است که بیشترین جمعیت مسلمان را در جهان دارد. از قبل از استقلال سنت حفظ قرآن توسط علما انجام می شد. بنابراین جای تعجب نیست که بسیاری از علما و متخصصان قرآن در این کشور متولد شده اند. علمای اندونزیایی شبکه گسترده ای با علمای خاورمیانه داشته اند. آنها از طریق این شبکه به حفظ قرآن، مطالعه و درک مطالب آن می پرداخته اند. شبکه به شبکه در چهارچوب سند بر اساس تلقی و مشافهه (شفاهی) بافته می شود تا اصالت قرآن حفظ شود. از دانش آموزان یا طلاب به اساتید تبدیل می شوند سپس به دانش آموزان آموزش می دهند. بنابراین، روند انتقال دانش قرآن، هم در ماهیت فردی شخصی و هم به صورت نهادی در قالب مؤسسات/ مدارس شبانه روزی اسلامی برای حفظ قرآن ادامه دارد.

چند تن از علما مانند کیایی حاجی منوِّر کراپیاک، کیایی حاجی منوَّر گرسیک، و کیایی حاجی سعید اسماعیل سامپانگ از علمای قرآن هستند که در این کشور به دنیا آمده اند. از طریق مجلس قرآنی که آنها پیشگام بودند، بعدها به مدارس شبانه روزی اسلامی تبدیل شد، قرآن به دانش آموزان آموزش داده شد. از آنها حافظانی به جامعه به ارمغان آورده شدند که در سراسر مجمع الجزایر اندونزی پراکنده شدند.

در زمینه اجتماعی-دینی، وجود علما دارایی بسیار مهمی است. آنها نه تنها به طور فعال در تلاش برای آموزش فرزندان کشور مشارکت دارند، بلکه به حفظ هماهنگی بین جوامع دینی و موفقیت توسعه ملی نیز کمک زیادی کرده اند.

علمای قرآن حافظان قرآن هستند. در اندونزی، علمای زیادی وجود دارند که از قرآن در سراسر کشور محافظت می کنند، از جمله:     

1.       کیایی حاجی منوِّر کراپیاک (1870-1941): استاد بزرگ مدرسه شبانه روزی قرآن

2.       کیایی حاجی منوَّر (1884-1944): پیشگام مدرسه شبانه روزی حفظ قرآن در گرسیک، جاوه شرقی

3.       کیایی حاجی سعید اسماعیل (1891-1954) سامپانگ، مادورا، جاوه شرقی

4.       کیایی حاجی منتها: مدرسه شبانه روزی اسلامی اشعریه، وونوسوبو، جاوه میانی

5.       کیایی حاجی احمد عمر عبدالمنان (1916-1980): سرپرست مدرسه شبانه روزی اسلامی المؤیَّد، سوراکارتا، جاوه میانی.

6.       ابویا کیایی حاجی محمد دمیاطی: چیداهو، جاوه غربی

7.       کیایی حاجی یوسف جنیدی: پیشگام حفظ قرآن در بوگور

8.       کیایی حاجی عبدالمنان شکور: پیشگام آموزش حفظ قرآن در مالانگ، جاوه شرقی

9.       کیایی حاجی ابوبکر صفوان: پیشگام اولین مدرسه شبانه روزی حفظ قرآن در جاوه غربی.

10.     کیایی حاجی عمر صالح، چیربون

11.     تنگکو حاجی احمد حسب الله ایندراپوری: حافظ قرآن، مبارزی برای آموزش مدرن در آچه.

12.     تنگکو حاجی محیی الدین جوسف (1918-1994): آموزش قرآن با شعر.

13.     شیخ جعفر عبدالقادر المندیلی: پیشگام حفظ قرآن در مندیلینگ ناتال، سوماترای غربی

14.     شیخ عزرائی عبدالرئوف: محقق سند و روش تدریس حفظ قرآن

15.     شیخ عبدالرحمن (1777-1899): پیشگام آموزش قرآن در سوماترای غربی

16.     شیخ احمد خطیب المینانگ کاباوی

17.     بویا زین الدین حمیدی: حافظ قرآن و عالم حدیث

18.     شیخ محمد ازهری الفالمبانی (1811-1874م): حافظ و نویسنده چاپ اولیه قرآن در مجمع الجزایر اندونزی

19.     کیایی حاجی  کِماس محمد یونس (1900-1971): استفاده روزانه از قرآن.

20.     کیایی حاجی اسعد بن کیایی حاجی عبدالرشید البوقیسی: پیشگام حفاظ علما در سولاوسی جنوبی

21.     کیایی حاجی عمر کِلایو، لومبوک شرقی

و بسیاری از دانشمندان دیگر هستند که از قرآن در این مجمع الجزایر محافظت می کنند.[10]

•        محققان قرآن در اندونزی

تحقیق در مورد قرآن در اندونزی شامل زمینه های مختلفی است، از متن و زبان قرآن، تفسیر، تاریخ قرآن تا کاربرد آن در جنبه های مختلف زندگی. تعدادی از مؤسسات و افراد هستند که به طور فعال در حال انجام تحقیقات و مطالعات مرتبط با قرآن در اندونزی هستند.

موسسات و افراد:

•        اتحادیه علوم قرآن و تفسیر (Asosiasi Ilmu Alquran dan Tafsir):

این اتحادیه برنامه های مختلفی را برای مطالعات قرآنی و تفسیری از جمله پژوهش و توسعه علمی، تحقیق در جامعه، انتشار گلچین و توسعه منابع انسانی انجام می دهد.

•        وزارت دین:

وزارت دین دارای تیمی است که کار تصحیح مصحف قرآن و همچنین تحقیقات مختلف مرتبط با قرآن از جمله تدوین دستورالعمل های قرائت قرآن برای ناشنوایان را انجام می دهد.

•        دانشگاه های دولتی اسلامی (UIN):

چندین دانشگاه اسلامی دولتی برنامه های مطالعاتی علوم قرآن و تفسیر دارند که در آن اساتید و دانشجویان تحقیقات مرتبط با قرآن را انجام می دهند.

•        دانشگاه علوم قرآنی جاکارتا (IIQ):

این دانشگاه تحقیقاتی را در مورد میزان بی سوادی قرآن در اندونزی و جنبه های مختلف دیگر مرتبط با قرآن انجام می دهد.

•        موزه بیت قرآن و استقلال:

این موزه تحقیقات و مطالعاتی در زمینه تاریخ و توسعه قرآن انجام می دهد.

•        محققان فردی:

افراد زیادی هستند که در زمینه مطالعات قرآنی تخصص دارند، مانند دکتر احمد بدرالدین، امام متقین و غیره که به طور مستقل در مورد قرآن تحقیق می کنند.

زمینه های تحقیق:

•        متن و زبان قرآن: تحقیق در مورد زبان عربی، سبک زبان قرآنی و تحلیل متون قرآنی.

•        تفسیر قرآن: مطالعه و تفسیر آیات قرآن به لحاظ لغوی و متنی.

•        تاریخ قرآن: تحقیق در مورد تاریخ تدوین، توزیع و توسعه قرآن.

•        کاربرد قرآن در زندگی: بررسی کاربرد آموزه های قرآن در ابعاد مختلف زندگی از جمله حقوق، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی.

•        علم اصول تفسیر: بررسی روش شناسی تفسیر قرآن.

•        دانش زبان قرآن: تحقیق در مورد زبان عربی به کار رفته در قرآن اعم از صرف و نحو، صرف شناسی و واج شناسی.

•        علم تفسیر موضوعی یا اجتماعی: بررسی تفسیر قرآن با محوریت مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و حقوقی.

•        مفسران قرآن در اندونزی

به نظر می رسد که مفسران اندونزیایی در خارج از کشور شناخته شده اند. مفسران در زمینه تفسیر آیات قرآن کریم مهارت دارند.

نادرشاه حسین در کتاب تفسیر قرآن در رسانه های اجتماعی از چند مفسر اندونزیایی نام می برد که در اینجا به توضیح مختصری در مورد آنها می پردازیم.

•        شیخ عبدالرئوف السینکیلی

عالم بزرگ اهل آچه، شیخ عبدالرئوف السینکیلی (1615-1693) از پیشگامان تفسیر در مجمع الجزایر بود. وی یک عالم مجمع الجزایر است که شهرت بین المللی دارد. مشهورترین اثر وی ترجمان المستفید است که یک کتاب تفسیر به زبان مالایی-جاوی یا عربی پگون (عربی جاوی) است. در آن زمان از زبان مالایی در بوروکراسی دولتی، روشنفکران، روابط دیپلماتیک بین کشورها و تجارت استفاده می شد.

•        کیایی حاجی محمد صالح بن عمر السامارانی

در دوران مدرن تر، کیایی حاجی محمد صالح بن عمر السامارانی نیز وجود داشت. او در پایان قرن نوزدهم معلم علما بود. کیایی صالح به تشویق رادن  آجنگ کارتینی (مبارز زن در دوره استقلال اندونزی و قهرمان ملی) که شاگرد او هم بود. کیایی صالح در ابتدا تمایلی به تفسیر قرآن نداشت. او فهمید که شرایط لازم برای مفسر شدن بسیار دشوار است. اما کیایی صالح پس از متقاعد شدن از سوی شاگردش، سرانجام تسلیم شد و حاضر شد کتاب تفسیری به زبان جاوه ای بنویسد. این کتاب اولین بار در سال 1894 در سنگاپور چاپ شد. کیایی صالح دارات که استاد کیایی هاشم اشعری (بنیانگذار سازمان نهضت العلماء) و کیایی حاجی احمد دهلان (بنیانگذار سازمان محمدیه) مرحله ای از توسعه تفسیر قرآن را در مجمع الجزایر مشخص کرده است.

•        کیایی حاجی عبدالسانوسی

در دهه 1930، یک عالم اهل سوکابومی، جاوه غربی کیایی حاجی عبدالسانوسی همچنین یک کتاب تفسیر کامل 30 جزء با عنوان رؤضة العرفان فی معرفت القرآن نوشت. کتاب تفسیر به زبان سوندا نوشته شده است. کیایی سانوسی 75 کتاب با دیدگاه های مختلف علمی نوشت.

•        بویا حامکا

شخصیت بویا حامکا به عنوان یک مفسر اندونزیایی در دوران پس از استقلال اندونزی ظاهر شد. بویا حامکا چندین کتاب تفسیری نوشت. یکی از معروف ترین آنها تفسیر الازهر است. او نوشتن آن را از طریق جلسه نماز صبح در مسجد الازهر، جاکارتا در سال 1958 آغاز کرد. او اثر تاریخی خود را در سال 1967 منتشر کرد.

•        کایی حاجی بیسری مصطفی

کیایی حاجی بیسری مصطفی پدر کیایی حاجی مصطفی بیسری نیز توسعه تفسیر مجمع الجزایر را مشخص کرد. بیسری مصطفی، مفسر از منطقه رِمبانگ، جاوه میانی، در واقع نام واقعی او نیست. نام اصلی او مشهدی بود، تنها در سال 1923م پس از بازگشت از مکه برای انجام مراسم حج، نام خود را به بیسری مصطفی تغییر داد.

مهم ترین اثر او «الابریز لمعرفت تفسیر القرآن العزیز» است که مشتمل بر 30 جزء است. کار بر روی کتاب تفسیر از سال 1957 تا 1960 تقریباً چهار سال به طول انجامید. این کتاب جاوه ای همچنین به زبان های مختلفی مانند سوندانی، اندونزیایی، حتی هلندی، انگلیسی و آلمانی ترجمه شده است.

این کتاب همچنین از سوی علمای متعددی مانند حبشی الصدیقی، خدیجه ناسوتیون و محقق هلندی، مارتین ون بروینسن، مورد تحسین قرار گرفته است. پروفسور جوان تفسیر و حدیث هندی تبار به نام محمد شهاب احمد نیز علاقه مند به مطالعه تفسیر الابریز بود. او حتی این کتاب را به عنوان یکی از مجموعه های موجود در کتابخانه دانشگاه هاروارد توصیه کرد.

•        محمد قریش شهاب

در حال حاضر اندونزی یک عالم با شهرت بین المللی به نام محمد قریش شهاب دارد. او به عنوان یک متخصص معاصر در تفسیر و فارغ التحصیل از دانشگاه الازهر مصر شناخته می شود. از آثار متعدد او در زمینه تفسیر، تفسیر المصباح که مشتمل بر 15 جلد است، می توان گفت که به یاد ماندنی ترین اثر اوست. در تفسیر نمودن قرآن، قریش شهاب همیشه نظرات یک مفسر را با دیگری مقایسه می کند. برخی از مفسران که اغلب توسط قریش شهاب در تفسیر نمودن قرآن مورد رجوع اند، عبارتند از ابن فارس، طباطبایی و چند تن از شیوخ الازهر.

اینها برخی از مفسران اندونزیایی در کتاب "تفسیر قرآن در رسانه های اجتماعی" هستند. در واقع، بسیاری از چهره های دیگر نیز هستند که سهم بزرگی دارند. به عنوان مثال، در مینانگ کابائو، پنج عالم وجود دارند که کتاب های تفسیر زبان محلی نوشته اند. این یک جهت گیری عمل گرایانه را در میان آنها نشان می دهد، یعنی به طوری که درک تفسیر برای جامعه محلی آسان تر است. برخی دیگر از مفسران معروف مجمع الجزایر عبارتند از: شیخ محمد نووی البانتنی از بانتن، شیخ محمد یونس، استاد احمد حلیم حسن، زین العارفین عباس، عبدالرحیم هیتمی، کیایی حاجی عبدالمعین یوسف، انرِگورُتّا داود اسماعیل، حسبی الصدیقی و پروفسور دیدین حفیظ الدین.[11]

•        برخی از شخصیت های تفسیری جهان اسلام از اندونزی

پویایی توسعه تفسیر در اندونزی بسیار متنوع است. این می تواند اتفاق بیفتد زیرا تفسیر نتیجه ایده ها، مفاهیم، آثار و خلاقیت های انسانی است که از عصری به عصر دیگر ادامه می یابد.

تفسیر آیات قرآن به عنوان تلاشی برای درک پیام خداوند، هم در قالب ارزش‌های اخلاقی و هم ارزش‌های اخلاقی اسلامی برای اجرای آن در زندگی روزمره انجام می‌شود.

علمای اندونزی نیز برای خلق آثار تفسیری تلاش می کنند. نتایج تفاسیر آنها متفاوت است، برخی از زبان ملی (زبان اندونزی) و برخی از زبان های منطقه ای مانند مالایی، جاوه، سوندانی و غیره استفاده می کنند.

نه تنها زبان، بلکه هر اثر تفسیری ویژگی های تفسیری متمایز خود را دارد. با این حال، در این دوران مدرن، بسیاری از مردم هنوز با کتاب های تفسیری ناآشنا هستند.

از این رو، برای افزایش بینش در تفسیر قرآن، دانشمندان مسلمان اندونزی در عصر جدید را به همراه آثار تفسیری خود به شرح زیر می آوریم:

1. صالح دارات (تفسیر فیض الرحمن)

 

نام کامل او محمد صالح بن عمر السامارانی است یا اغلب به او کیایی حاجی صالح دارات می گویند. او دانشمندی (عالمی) بود که در اواخر قرن نوزدهم می زیست.

در سال 1235 هـ. ق / 1820 میلادی در شهر جِپارا، جاوه میانی متولد شد و در 28 رمضان 1321 هـ. ق / 18 دسامبر 1903 میلادی درگذشت و در گورستان عمومی شهر سمارانگ به خاک سپرده شد.

او به تحصیل معارف دینی از کودکی به راهنمایی پدرش کیایی عمر بن تسمین پرداخت. صالح دارات نیز با تعدادی پیش کیایی ها (علما) در ساحل شمالی جاوه شاگردی می کرد، حتی تا حد به تحصیل در حرمین رفت. او با توانایی های خود به گسترش اسلام در ساحل شمالی جاوه کمک کرده است. او با تبلیغ اعم از سخنرانی و قلم خود بسیار فعال در جامعه بوده است.

یکی از آثار او، تفسیر فیض الرحمن است. او در نگارش تفسیر خود از خط پگون استفاده کرد. پگون یک متن جاوه ای است که با حروف یا خط عربی (الفبای عربی) نوشته شده است. با استفاده از زبان جاوه ای که هر روز استفاده می شود، این تفسیر به راحتی قابل درک و پذیرفته شده توسط جامعه، به ویژه جاوه است. سبک تفسیری که او به کار می برد، سبک فقه و تصوف است.

2. نووی البانتنی (تفسیر مراح لبید)

 نووی بن عمر بن عربی نام اصلی شیخ نووی البانتنی الجاوی است. در سال 1230 هـ. ق / 1813 م در بانتن متولد شد. شیخ نووی در 15 سالگی در مکه شروع به تحصیل کرد.

شیخ نووی پس از گذراندن دهه ها تحصیل در مکه، به بانتن بازگشت. او در حین تحصیل در مکه تخصص خود را در محافل مختلف با مردم جاوه در میان گذاشت.

وی در تبلیغ خود با موانع زیادی روبرو شد که یکی از آنها این بود که شیخ نووی همواره تحت نظر استعمارگران هلندی بود و موانع بزرگی برای او پیش می آمد. این البته باعث شد که شیخ نووی از حضور در اندونزی احساس ناراحتی کند. چندی نگذشت که شیخ نووی تصمیم گرفت برای تحصیل به مکه بازگردد.

از آثار شیخ نووی در زمینه تفسیر، تفسیر مراح لبید لکشف معنی القرآن المجید است که به زبان عربی نوشته شده است. این تفسیر از سیستم نوشتاری مدرن تری برای بازتاب توسعه تفسیر در جهان اسلام در قرن نوزدهم استفاده می کند. سبک به کار رفته در تفسیر مراح لبید، تفسیر فقه و تصوف است.

3. بویا حامکا (تفسیر الازهر)

 حاجی عبدالملک بن عبدالکریم امرالله یا معروف به حامکا در 16 فوریه 1908 م / 14 محرم 1326 هـ. ق در سوماترای غربی به دنیا آمد. او به عنوان یک شخصیت اسلامی، رهبر، شاعر، نویسنده، مورخ و مربی اندونزیایی شناخته می شود که در توسعه گنجینه های علمی، به ویژه جهان اسلام در اندونزی کمک های زیادی داشته است.

برخی از جوایز ملی و بین المللی که حامکا دریافت کرده است عبارتند از: جایزه افتخاری دکتر افتخاری از دانشگاه الازهر (1958)، به افتخار مبارزه او برای تبلیغ و شعار اسلامی و از دانشگاه ملی مالزی در سال 1974، در چارچوب خدمات او برای توسعه ادبیات، و همچنین جوایز دیگر.

اثر او در زمینه تفسیر، تفسیر الازهر است. به این دلیل الازهر نامیده می شود که شبیه به نام مسجدی است که در زمین خانه او، کبایوران بارو، جاکارتای جنوبی ساخته شده است. این نام ایده شیخ محمود شلتوت بود با این امید که بذر دانش و نفوذ فکری در اندونزی رشد کند. این تفسیر بزرگترین دستاورد و سهم حامکا در ساختن اندیشه و تمدن علمی است که می تواند تاریخ مهمی را برای توسعه تفسیر در مجمع الجزایر اندونزی به وجود آورد.

اسلوب غالب در تفسیر الازهر ادب اجتماعی است. زیبایی زبان مالایی بر اساس بافت اجتماعی جامعه در آن زمان ارائه شده است. این کار به گونه ای انجام شد که خواندن و درک آن برای مردم اندونزی آسان باشد.

4. قریش شهاب (تفسیر المصباح)

 پروفسور قریش شهاب در 16 فوریه 1944 در سولاوسی جنوبی با نام کامل محمد قریش شهاب متولد شد. او از خانواده ای عرب (سادات) تحصیل کرده بود. بذر عشق او به قرآن از اوایل شروع به رشد کرد.

در سال 1958 برای ادامه تحصیل به قاهره مصر رفت. او اولین فردی در جنوب شرقی آسیا بود که در دانشگاه الازهر مدرک دکترا را در رشته علوم قرآنی گرفت.

پس از بازگشت به اندونزی، به وی برای تصدی سمت‌های مختلفی از جمله ریاست مجلس علمای اندونزی (MUI) (از سال 1984)، وزیر دین در سال 1998 و غیره اعتماد شد.

یکی از مشهورترین آثار او امروزه تفسیر المصباح است. زمینه تالیف این تفسیر، زمینه سازی قرآن به عنوان راهنمای زندگی است. برای قریش شهاب، قرآن فقط قرائت یا تلاوت نیست، بلکه قرائت و تلاوت باید با آگاهی از عظمت، درک و فهم همراه باشد که می تواند نگرش تذکری و تدبری را به وجود آورد.

در این تفسیر از زبان اندونزیایی سرراست استفاده شده است تا برای جامعه به راحتی قابل درک باشد. سبک تفسیری که در تفسیر المصباح به کار رفته، لغوی و ادب اجتماعی است.

5. محمد إمون هاشم (تفسیر آیات شریفه Lenyepaneun)

 محمد إمون هاشم در 15 آگوست 1916 در چیامیس، جاوه غربی به دنیا آمد. وی به عنوان معلم، نویسنده تفسیر و شخصیت خوب و خردمند شناخته شده است.

حاصل دوران تحصیل خود از آموزش رسمی و غیررسمی موفق به تولید آثار متعددی شد که یکی از آنها این تفسیر است.

این تفسیر از زبان سوندانی استفاده می کند تا برای مردم سوندا به راحتی قابل درک و پذیرش باشد. زمینه تالیف این تفسیر، تمایل او به حفظ زبان سوندانی، اشتیاق به مطالعه عمیق تر معارف دینی و رساندن پیام قرآنی به جامعه است.

هاشم با استفاده از الگوی ادب اجتماعی در تفسیر خود، تصاویری از وقایع جامعه را ارائه می دهد که مرتبط با آیات است تا در زمان خود احساس فعلیت و محبوبیت بیشتری داشته باشند.[12]

6. سعید عقیل حسین منوَّر

پروفسور دکتر سعید عقیل حسین منوَّر (عالم دینی و اهل قرآن در حوزه علوم قرآن، قاری و هیئت داوران مسابقات ملی و بین المللی قرآن کریم)

وی به عنوان عالمی در زمینه های علوم حدیث، فقه-اصول فقه و مقامات در تلاوت قرآن محبوب است.

اطلاعات شخصی

•        بیست و یکمین وزیر امور دین اندونزی (10 آگوست 2001 تا 20 اکتبر 2004)

•        متولد 26 ژانویه 1954 (سن 71) در پالمبانگ، سوماترای جنوبی، اندونزی

•        ملیت اندونزیایی

•        آلما ماتر:

•        دانشگاه اسلامی مدینه

•        دانشگاه ام القری

•        شغل: مدرس

سعید عقیل حسین مُنوَّر یک پسر مالایی-عرب است که از لحاظ رتبه و افتخار به عنوان استاد تمام وقت یا پروفسور (در زمینه‌های تفسیر، حدیث، اصول فقه، فلسفه احکام اسلامی و جامعه‌شناسی)، عالم تاثیرگذار و شاگرد اصلی شیخ یاسین الفدانی الحسنی معروف است، جایی که وی کسی بود که عالم بزرگ قرن بیستم حجاز را در دوران پیری خود تا زمان مرگ همراهی کرد.

اکنون سعید عقیل به عنوان استاد تمام وقت در دانشگاه اسلامی دولتی شریف هدایت الله جاکارتا، دانشگاه مشهور جهانی در زمینه مطالعات اسلامی میان رشته ای، زاییده افکار هارون ناسوتیون و شاگردانش آزیومردی عذرا، سوویتو، فواد جبلی و یوسف رحمان خدمت می کند. تأثیر هارون ناسوتیون و همکاران حرفه‌ای او در این دانشگاه چیزی است که سعید عقیل را مانند قریش شهاب به عنوان یک مفسر طبقه‌بندی می‌کند که بررسی‌های علمی موجود در داده‌های پشتیبانی برای تفسیر قرآن و حدیث را می‌پذیرد. رویکردهای علمی در تفاسیر او نشانه ای از سبک تفسیری است که او مطرح کرده است، یعنی تفسیر مدرن.

دستاوردها

•        در چهار سالگی قرآن را ختم کرده بود و یک سال بعد قاری کوچکی شده بود که اغلب او را به همه جا برای تلاوت قرآن می بردند.

•        بدون آزمون وارد دانشگاه شد.

•        پنج بورسیه تحصیلی در پنج کشور کویت، قطر، ایران، مصر و عربستان سعودی دریافت کرد.

•        وی در سال 1979 از دانشکده شریعت دانشگاه اسلامی مدینه عربستان فارغ التحصیل شد و مدرک LML را برای فارغ التحصیلان حقوق اسلامی با نمره ممتاز دریافت کرد و یک هزار ریال جایزه نقدی از پادشاه عربستان دریافت کرد.

آثار

•        اعجاز قرآن و روش تفسیری،

•        انتقال آموزش قرآن در عربستان سعودی و اندونزی.

•        توسعه علم و فناوری و مهندسی ژنتیک از دیدگاه اسلام.

•        تعلیم و تربیت عبادت از دیدگاه قرآن.

•        تفسیر حروف مقطعه قرآن از منظر بینامتنی.

•        مفهوم آزادی دینی در قرآن (بررسی تطبیقی تفسیر امام قرطبی و وهبه الزهیلی)

•        آموزش عبادت نماز در اوایل کودکی از نگاه قرآن در عصر جدید.

•        ارزش های تربیتی در نماز: مطالعه متن در تفسیر المصباح.

•        مقدس سازی در مقابل تقدس زدایی قانون خانواده اسلامی در اندونزی.

•        مشکلات حقوق خانواده اسلامی معاصر.

•        اندیشه های زمخشری در احکام اسلامی (بررسی تفسیر آیات احکام در تفسیر الکشاف).

•        فقه در روابط بین ادیان.

•        اسلام اومانیستی: اسلام و مسائل رهبری، کثرت، محیط زیست، حاکمیت قانون، و جوامع حاشیه ای.

•        حقوق اسلامی و کثرت اجتماعی.

•        رهبری زنان در اسلام.

•        بررسی حقوق اسلامی و حقوق اثباتی

•        قرآن سنت تقوا را می سازد.

•        رسمی شدن قوانین اسلامی در اندونزی: مبارزه ای که هرگز پایانی نخواهد داشت.

•        اسلام در منظر فرهنگی-اجتماعی

•        مفهوم رهبری از نظر اسلام.

•        الگوی فهم فقه اسلامی توسط رازی (بررسی تفسیر آیات فقهی در تفسیر الکبیر).

•        زندگی پر از برکت از طریق ساده ترین عبادت (ایسرالعباده).[13]

7. احسِن سخا محمد

دکتر کیایی حاجی احسِن سخا محمد متخصص در رشته قرائات و علوم قرآن است. وی در 21 فوریه 1956 م در شهر چیربون به دنیا آمد. از کودکی استعداد خود را در علوم قرآن نشان داد. زمانی که هنوز کلاس چهارم ابتدایی بود و هنوز ختنه نشده بود، سه جز از قرآن (28، 29 و 30) را حفظ کرده بود.

او به مدت سه سال از سال 1970 در مدرسه شبانه روزی اسلامی لیربویو، شهر کِدیری تحصیلات خود را در حالی که در دبیرستان تحصیل می کرد، ادامه داد. در آن مدرسه شبانه روزی برجسته اسلامی به فراگیری فقه و علوم ابزاری مانند نحو، صرف و غیره پرداخت. او در تعطیلات طولانی در مدارس شبانه روزی اسلامی درس می خواند، از جمله نزد کیایی حاجی عمر عبدالمنان (شهر سولو) با ارائه حفظ قرآن خود. با این که مدت زیادی، کمتر از دو ماه نزد او درس نخواند، بسیار خوش شانس بود، زیرا توانست «گواهی سند» را از استادش بگیرد.

میل شدید او به مطالعه عمیق قرآن باعث شد تا در مدرسه شبانه روزی اسلامی المنوِّر، کراپیاک، جوگجاکارتا (1973-1976 م) به تحصیل ادامه دهد. احسن سخا محمد نیز این فرصت را داشت تا نزد کیاییحاجی اروانی امین در شهر قدوس درس بخواند. اما پس از تنها دو ماه، از او خواسته شد که به چیربون بازگردد تا برای عزیمت به مکه آماده شود.

حدود یک سال، 1976-1977 م، احسن سخا محمد در مسجد الحرام زیر نظر شیخ عبدالله العربی، مصری که توسط جماعت تحفیظ القرآن آورده شده بود، به فراگیری قرآن پرداخت. او بعد از ظهر در مرکز تعلیم اللغه العربیه تحصیل کرد.

در پایان سال در امتحان شرکت کرد و قبول شد و شهادتی دریافت کرد که در آن ذکر شده بود که فرد مورد نظر می تواند قرآن را از ابتدا تا انتها از روی حفظ بخواند.

در سال 1977 احسن سخا محمد برای شرکت در کلاس دانشکده کلیات القرآن و دراسات اسلامیه از جامعه اسلامیه عازم مدینه المنوره شد. سرانجام او در سال 1989 با درجه ممتاز دکترا گرفت. عملاً به مدت 12 سال، از سال 1977، دوران جوانی خود را در جامعة اسلامیه مدینه گذراند.

تسلط عمیق او بر علوم قرآن مورد توجه بسیاری از مردم قرار گرفت. در آن سال او همچنین در دانشگاه علوم القرآن (PTIQ) و در دانشگاه اسلامی دولتی شریف هدایت الله جاکارتا تدریس می کرد.

وی علاوه بر سرپرست تیم بازنگری ترجمه و تفسیر قرآن وزارت دین، رئیس دانشگاه علوم قرآن (IIQ) جاکارتا (2005-2014 م) شد. اکنون سرپرست مدرسه شبانه روزی دارالقرآن و هیئت مشورتی مدرسه شبانه روزی دارالتوحید در چیربون برای تولید حافظان قرآن و نسل قرآنی است.

از جمله کتاب‌های تألیف احسن سخا محمد که به چاپ رسیده است عبارتند از: منبع البرکات فی سبع القرائات، واحه قرآن گوارا کننده زندگی، حفظ قرآن: فوائد، فضایل، برکات و رهنمودهای عملی، تفسیر سعادت، زمینی سازی علوم قرآن، تأملی در کلام الهی، برکات قرآن، زن و قرآن و غیره.[14]

منابع:

https://www.nu.or.id/

https://www.muhammadiyah.or.id/

https://www.thejakartapost.com/

https://www.kompas.id/

https://en.tempo.co/

www.kemlu.go.id

www.kemendag.go.id

http://www.bkpm.go.id

http://www.bps.go.id

www.antaranews.com

http://www.lipi.or.id

www.kadin-indonesia.or.id

www.detik.com

https://quran-nusantara.blogspot.com/2017/08/kaligrafi-floral.html#more

https://quran-nusantara.blogspot.com/2012/09/mushaf-karaton-ngayogyakarta-hadiningrat.html#more

http://quran-nusantara.blogspot.com/2012/09/quran-pusaka-keraton-yogyakarta

[1] https://kemenag.go.id/nasional/sejarah-panjang-mushaf-al-quran-indonesia-zdir8f#:~:text=mushaf%20cetakan%20modern.-,Peneliti%20Lajnah%20Pentashihan%20Msuhaf%20Al%2DQur'an%20(LPMQ),dan%20Turki%20masuk%20ke%20Indonesia.

[2] https://yangter.kontan.co.id/news/5-al-quran-tertua-di-indonesia

[3] https://quran-nusantara.blogspot.com/2013/03/seni-mushaf-nusantara.html#more

[4] http://quran-nusantara.blogspot.com/2012/08/normal-0-false-false-false-in-x-none-ar_26.html

[5] رجوع شود به:

https://www.facebook.com/media/set/?set=a.180694865319589.57343.151131894942553&type=1&comment_id=2863455&offset=0&total_com

[6] https://quran-nusantara.blogspot.com/2012/05/mushaf-istiqlal-1995.html

[7] جزوه کتابت قرآن مصحف سونداوی جاوه غربی، 1997

[8] https://quran-nusantara.blogspot.com/2012/05/mushaf-sundawi-1997-data-teknis-al.html

[9] https://quran-nusantara.blogspot.com/2012/08/mushaf-at-tin-1999-mushaf-ini-adalah.html

[10] https://quran-nusantara.blogspot.com/2012/09/blog-post.html#more

[11] https://quran-nusantara.blogspot.com/2013/01/mushaf-kalimantan-barat.html#more

[12] رجوع شود به:

http://quran-nusantara.blogspot.com/search/label/%28f%29%20Mushaf%20Indah%20Kontemporer

[13] رجوع شود به:

http://quran-nusantara.blogspot.com/2012/09/mushaf-karaton-ngayogyakarta-hadiningrat.html

[14] http://quran-nusantara.blogspot.com/2012/08/mushafyakarta-9-9-html

[15] https://quran-nusantara.blogspot.com/2013/01/mushaf-al-bantani.html#more

[16] رجوع شود به:

http://quran-nusantara.blogspot.com/2012/09/quran-pusaka-keraton-yogyakarta

[17] https://quran-nusantara.blogspot.com/2012/09/mushaf-karaton-ngayogyakarta-hadiningrat.html#more

[18] https://quran-nusantara.blogspot.com/2017/08/kaligrafi-floral.html#more

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی