امیر حشمتی رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در غنا با اشاره به اینکه ما در کشورمان با سه موج مهاجرت شامل پیش از انقلاب اسلامی، اوایل انقلاب اسلامی و دوران اخیر مواجه بوده‌ایم، افزود: در هر موج، طیفی از هموطنان با انگیزه‌ها، رویکردها، تحصیلات و موقعیت‌های مختلف مهاجرت کرده‌اند. هرگونه کلی‌نگری در برنامه‌ریزی، به ناکارآمدی اقدامات منتهی خواهد شد. موضوع نسل‌های جدید نیز از همین قاعده تبعیت می‌کند.

وی ادامه داد: نسل جدید می‌تواند در برگیرنده دو گروه باشد؛ گروهی که نسل‌های دوم و سوم ایرانیان خارج کشور هستند، یعنی در محیط خارج متولد و بزرگ شده‌اند. گروه دوم، نسل جدید و جوان‌تر است که در موج سوم یعنی سال‌های اخیر مهاجرت کرده‌اند. نباید فراموش کرد که سن مهاجرت در موج سوم از دو موج قبلی پایین‌تر بود.

حشمتی درباره راهبردها و برنامه‌های تخصصی در مواجهه با ایرانیان خارج از کشور، توضیح داد: در این گام باید ارزیابی کنیم که برنامه‌های اجرا شده برای حفظ و تقویت هویت ایرانی و اسلامی در میان ایرانیان داخل کشور تا چه اندازه و در کدام حوزه‌ها با موفقیت یا ناکامی مواجه شده است. ایرانیان خارج از کشور نمونه‌ای از ایرانیان داخل کشور هستند، پس هیچ برنامه شکست‌خورده‌ای نباید خارج از مرزها نیز پیگیری شود. همچنین هیچ برنامه موفقی نباید به مرزهای کشور محدود شود، بلکه باید با روزآمد شدن و درک شرایط و اقتضائات دنیای خارج از ایران، برای ایرانیان خارج از کشور نیز پیگیری شود.  

رایزن فرهنگی ایران در غنا با درباره سازوکارهای انتقال میراث فرهنگی و زبانی به طور مؤثر در بین ایرانیان خارج از کشور ابراز کرد: به نظر می‌رسد در حال حاضر ما دو سازوکار برای انتقال میراث فرهنگی و زبانی میان ایرانیان خارج از کشور داریم که هر دو سازوکار، با وجود موفقیت‌هایی که داشته‌اند، با چالش‌هایی مانند سیاست‌زدگی مواجه هستند. نخستین سازوکار، مراکز فرهنگی است. ما در رایزنی‌های فرهنگی در تلاشیم تا ارتباط هموطنان با میراث فرهنگی و زبانی حفظ شود. برداشت برخی هموطنان در برخی کشورها از ارتباط با نمایندگی، لزوم همسویی با مواضع سیاسی در کشور است. در حالی که چنین ابلاغی وجود ندارد. آنچه که از نمایندگی‌های فرهنگی مطالبه می‌شود، لزوم احترام به سلایق مختلف ایرانیان خارج از کشور و فراهم کردن زمینه مشارکت آنان در برنامه‌های ملی و مذهبی است.

وی درباره چالش های پیش رو در این زمینه گفت: این مطالبه با دو چالش مواجه است. اول، تبلیغات علیه نمایندگی‌های رسمی کشور در خارج برای فاصله گرفتن ایرانیان خارج از کشور از نمایندگی‌ها و دوم برخی رفتارهای سلیقه‌ای ما در نمایندگی‌ها که ممکن است موجب آزرده خاطر شدن شخص یا اشخاصی شود. چالش دوم سازوکار نمایندگی‌های فرهنگی، نبود نمایندگی در برخی کشورها با تعداد قابل توجه ایرانی است.  

حشمتی با ارائه پیشنهاد برای بهره مندی بیشتر از انجمن‌های ایرانیان در برخی کشورها، بیان کرد: این انجمن‌ها به‌صورت مردمی با توسعه ارتباطات ایرانیان، سعی در حفظ میراث فرهنگی و زبانی هموطنان خارج از کشور دارند. اما معدودی  از انجمن‌ها از سیاست‌زدگی رنج می‌برند. یعنی میراث فرهنگی و زبانی اولویت اول فعالیت آنان نیست، بلکه فعالیت سیاسی آن هم بدون امکان حضور همه سلایق، عمده فعالیت آنان را شامل می‌شود.

وی درباره چگونگی بهره مندی از ظرفیت‌های علمی، تخصصی و اقتصادی ایرانیان خارج از کشور در راستای پیشرفت و توسعه کشور، توضیح داد: بنده معتقدم بیش و پیش از سندنویسی، در گام اول، به اصلاح نگرش و رویکردها نیاز داریم. نگرش‌های غلط، آسیب‌زا هستند. به‌عنوان مثال: وقتی میگوییم هدف ما بازگشت مهاجران به کشور است، این یعنی هنوز طبیعت مهاجرت و تعاریف جدید از مهاجرت را درک نکرده‌ایم. البته که بازگشت متخصصان مهاجر برای هر کشوری مطلوب و نعمت است، اما برخی مواقع حضور یک مهاجر در عرصه‌های علمی و اقتصادی جهان، ضمن حفظ ارتباط با وطن مادری و انتقال مستمر دانش و آگاهی به کشور، مزایای بیشتری برای مهاجر و وطن دارد. یا در مثالی دیگر، وقتی مسئولی اعلام می‌کند ما میخواهیم سرمایه‌های اقتصادی ایرانیان خارج، جذب کشور شود، تصوری که بعضا در سمت ایرانیان خارج از کشور ایجاد می‌شود، تقلیل نقش آنان به عابر بانک است ! پس اصلاح نگرش‌ها مهم است. 

رایزن فرهنگی ایران در غنا با تاکید بر اینکه تغییر نگرش نسبت به ایرانیان خارج از کشور در اسناد مرتبط با این موضوع در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی دیده شده است، افزود: تغییر راهبردی از صورت بندی ایرانیان خارج از کشور در چارچوب های موافق- مخالف؛ دوست- دشمن؛ فرصت- تهدید؛ ابزار- ظرفیت؛ به صورت بندی و به رسمیت شناختن ایرانیان خارج از کشور در چارچوب گزاره‌هایی چون: بخشی از ملت واحد ایران؛ هموطنانی با کرامت انسانی و با قابلیت افتخار آفرینی برای کشور؛ بخشی از عزت، اقتدار و منافع ملی ایران در جهان، نکاتی است که در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی مدنظر قرار گرفته است.

وی با بیان اینکه بیش از سندنویسی به اجرای اسناد و چشم اندازهای موجود نیاز است، ابراز کرد: برخورد با اقدامات سلیقه‌ای و پرهیز از نگاه سیاسی و امنیتی به موضوع ایرانیان خارج از کشور بسیار مهم است. یعنی شعارها در مورد ایرانیان خارج از کشور به اعمال کارگزاران و مجریان نزدیک شود و با هرگونه غیریت سازی، ترک فعل یا فعل بر ضد شعارهای اعلامی، شفاف، سریع و قاطعانه برخورد شود.  

حشمتی با اشاره به وجود راهکارهایی برای تسهیل همکاری و مشارکت دیاسپورای ایرانی، گفت: از جمله مواردی در اسناد بالادستی نظیر سند راهبردی امور فرهنگی و اجتماعی ایرانیان خارج از کشور اشاره شده است، آسان سازی، ارزان سازی، رفع موانع، ایجاد مشوق های انگیزه بخش و ترغیب ایرانیان خارج از کشور به ارتباط و رفت و آمد مستمر به ایران بویژه به زادگاه، شهر و دیار خود در ایران است. البته در این زمینه لازم است نگرش برخی مقامات و دستگاه‌های کشور نسبت به ایرانیان دو تابعیتی تغییر و بهبود یابد. اصلاح قوانین، ضوابط، رویکردها و سیاست هایی که مانع استفاده از ظرفیت این هموطنان در کشور می‌شود بسیار مهم است.

رایزن فرهنگی ایران در غنا درباره چگونگی بهره مندی از ایرانیان خارج از کشور به عنوان سفیران فرهنگی و حامیان منافع ملی در صحنه بین‌المللی بیان کرد: در این مسیر باید فضا برای مشارکت مهاجران از طریق شتابدهی، توانمند سازی، فعال‌سازی و میدان‌دهی به فعالان و اقشار مستعد و خوشنام ایرانی خارج کشور فراهم شود. البته به نظر بنده در بخشی از این مسیر با یک کمبود مهم مواجه هستیم. برخی از سفیران فرهنگی و حامیان منافع ملی، قبل از اتصال به کشور به روایت از کشور متصل هستند و متاسفانه رسانه‌های داخل کشور از جمله رسانه ملی، منبع روایت اول از ایران برای بخش قابل توجهی از ایرانیان خارج از کشور نیستند. این وضعیت در سالیان طولانی و به‌دلایل مختلف از جمله ضعف و ناتوانی رسانه ملی در حفظ مخاطب و نیز رشد جایگاه شبکه‌های اجتماعی، انسان رسانه‌ها و میکرو رسانه‌ها در اطلاع رسانی رخ داده است. برای این موضوع نیز باید تدبیر جدی و جسورانه اندیشید.

وی درباره راهکارهای تعامل سازنده با جامعه ایرانیان خارج از کشور و رفع دغدغه‌های آن‌ها در ابعاد سیاسی و اجتماعی، بیان کرد: فراهم کردن فضا برای حضور و مشارکت واقعی ایرانیان خارج از کشور در برنامه‌های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی داخل و خارج از کشور مهم است. وقتی می گوییم مشارکت واقعی، یعنی سلایق مختلف با اعتقاد به امنیت، تمامیت ارضی، آبادانی و پیشرفت کشور بتوانند هم در تعیین برنامه‌ها و هم در اجرای برنامه‌ها مشارکت کنند. البته در مسیر این تعامل، دو گروه معمولا مانع تراشی می‌کنند. گروه‌های تجزیه‌طلب و علاقمند به ناامنی و تضعیف ایران و نیز گروهی خودسر در داخل که سلیقه‌ای و بدون در نظر گرفتن اسناد بالادستی اقدامات ضد وحدت ملی انجام می‌دهند.     

حشمتی افزود: در موضوع ایرانیان خارج از کشور، هیچ شعار، سند و قانونی موثر از عمل و عملگرایی نیست. اقدامات نهادها و مسئولان در نوع مواجهه با ایرانیان خارج از کشور باید به صورت مستمر رصد و اصلاح گردد. به ویژه باید با اقدامات یا ترک فعل‌های سلیقه‌ای برخورد و موضوع رسانه‌ای شود.   

 رایزن فرهنگی ایران در غنا با اشاره به نقش ایرانیان خارج از کشور در ایجاد همدلی و همبستگی در کشور گفت: ایرانیان خارج از کشور با حفظ ارتباط عاطفی با وطن مادری و واکنش و بیان احساس پیرامون خوشی‌ها و ناخوشی‌های وطن، یکی از سکوهای ایجاد همدلی و همبستگی در کشور هستند. در جریان جنگ 12 روزه، برخی پیام‌ها از سوی ایرانیان خارج از کشور برای مردم ایران موجی از احساس سربلندی، غرور و مقاومت ایجاد می‌کرد. نگاه منصفانه، جامع و واقعی ایرانیان خارج از کشور به وطن، احساس اتصال میان مردم در داخل و خارج و در نتیجه حس همدلی و همبستگی را تقویت می‌کند.   

حشمتی درباره چالش هایی رایزنان فرهنگی هم اکنون در ارتباط با ایرانیان خارج از کشور و ارائه خدمات بیشتر به ایشان مواجه هستند، بیان کرد: یکی از چالش‌های ما، برخی تفاسیر متفاوت درباره این موضوع است که آیا خانواده کارکنان نهادها، جزو ایرانیان خارج از کشور محسوب می‌شوند یا خیر. من فکر می‌کنم ما باید دو سطح فعالیت‌ها، خدمات و حمایت‌ها داشته باشیم. سطح اول و مهمتر؛ ایرانیان غیر نهادی هستند و سطح دوم اما ضروری، ایرانیان نهادها می‌باشند. برنامه‌های این دو سطح در برخی موضوعات می‌تواند مشترک و در برخی برنامه‌ها متفاوت باشد.

وی ادامه داد: دومین چالش ما، برخی تبلیغات علیه نزدیک شدن ایرانیان به نهادهای ایرانی است. ما باید این موضوع را تبیین کنیم که نمایندگی فرهنگی، خانه ایرانیان است و ایرانیان حق و وظیفه دارند در برنامه‌سازی خانه خود مشارکت کنند.

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی