تا قبل از تشکیل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، حدود ۱۲ سازمان و نهاد مختلف در خارج از کشور به فعالیت‌های فرهنگی مشغول بودند که به علت اهمیت تمرکز امور تبلیغات در آنجا از نگاه مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران، در قالب سازمانی واحد، دهم تیرماه سال ۷۴ پس از طی مراحل مختلف قانونی و تأیید اساسنامه توسط مقام معظم رهبری، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی رسماً متولد شد.

شکل فعالیت‌های فرهنگی تا قبل از تاسیس سازمان

این درحالی بود که از حدود 17 سال قبل از این تاریخ یعنی مقارن با پیروزی انقلاب اسلامی توجه به ضرورت روابط و گفت‌وگوهای فرهنگی و معرفی انقلاب اسلامی به دیگر کشورها احساس می‌شد اما نهادها، گروه‌ها و سازمان‌های مختلفی به صورت جزیره‌ای و گاه غیر منسجم، متداخل و حتی متعارض اقدام به فعالیت‌هایی مبتنی بر دیپلماسی فرهنگی می‌کردند.

اعزام مبلغ به کشورهای مختلف، شرکت در نمایشگاه‌های مختلف فرهنگی همچون حضور در نمایشگاه‌های کتاب بین المللی خارج از کشور و توجه ویژه به مسائل فرهنگی کشورهای مسلمان منطقه و جهان از جمله موضوعاتی بود که در حدود دو دهه بعد پیروزی انقلاب اسلامی از سوی فعالان این حوزه دنبال می‌شد اما همان‌طور که اشاره شد تا قبل از تاسیس سازمان این فعالیت‌ها شکل منسجم و موثری نداشتند.

از ایده تا تاسیس سازمان

اولین بار فکر تشکیل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با طرح ادغام بخش‌های فرهنگی و تبلیغی نهادها و موسسات دولتی و عمومی فعال در خارج از کشور مطرح و پس از تدوین اساسنامه آن در شورایی متشکل از نخبگان و اندیشمندان فرهنگی و دینی و تصویب رهبر معظم انقلاب اسلامی عملا کار خود را در قالب یک سازمان مستقل و در زمره سازمان‌های وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آغاز کرد و هدف از این استقلال کنشگری در فضای بین الملل به‌دور از کارهای موازی بود.

سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی از ابتدای سال ۱۳۷۵ بودجه و اعتبارات لازم را در اختیار گرفت و مقرر شد بخش‌های فرهنگی وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی و امور خارجه و همچنین مجمع‌های جهانی اهل بیت (ع) و تقریب مذاهب اسلامی با کلیه امکانات مالی، پرسنلی و تجهیزاتی به این سازمان واگذار شود.

از همان دهم تیرماه سال 74 که سازمان از تجمیع بخش‌های بین الملل چندین نهاد فوق به‌وجود آمد، مدیریت آن برعهده چهره‌های شاخص در حوزه دیپلماسی فرهنگی قرار گرفت. این سازمان طی این بازه به ترتیب از سوی آقایان مرحوم آیت‌الله تسخیری (1374 تا 1380)، حجت‌الاسلام والمسلمین محمود محمدی عراقی (1380 تا 1386)، دکتر مهدی اهری مصطفوی (1386 تا 1389)، دکتر محمد باقر خرمشاد (1389 تا 1392) و دکتر ابوذر ابراهیمی ترکمان (1392 تا 1400) مدیریت شد و هم‌اکنون حجت الاسلام و المسلمین محمدمهدی ایمانی‌پور (1400 تا امروز) به عنوان مدیر سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی عهده‌دار این مسئولیت خطیر است. 

فلسفه وجودی سازمان

اما برای پاسخ به این سوال که ضرورت تاسیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در سال 74 چه بود، باید گفت در دوران معاصر ما دیپلماسی فرهنگی در روابط بین‌الملل جایگاه رفیعی پیدا کرده و نقش کلیدی را ایفا می‌کند. حوزه روابط بین‌الملل از حالت ایستا و یکنواخت خارج شده و مسائل پیچیده فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، تاریخی و منطقه‌ای بر آن سایه افکنده است و پیشبرد روابط دوجانبه و یا چند جانبه بدون در نظر گرفتن شاخص‌ها و اشتراکات فرهنگی و حتی دینی بسیار سخت و با موانع متعدد روبرو می‌شود.

روابط کشورها امروزه از حالت برد - باخت به حالت برد - برد تبدیل شده و برای موفقیت در این امر، قدرت نرم و استفاده از ابزارهای فرهنگی نقش تعیین کننده دارند. جمهوری اسلامی ایران در جهان امروز، همواره بر داشتن سابقه تمدنی و ظرفیت‌های ادبی، دینی و فرهنگی خود بالیده و این سرمایه عظیم معنوی را به عنوان یک کارت سبز در تبادلات فرهنگی و سیاسی، پشتوانه تعاملات خود با دنیا قرار داده است، چرا که معتقد است این پتانسیل عظیم و سابقه تمدنی چند هزار ساله می‌تواند در صورت استفاده درست، در دنیای امروز جریان‌ساز باشد.

امروز در دنیای سیاست و روابط بین‌الملل کمتر جایی است که سخن از گفتگوهای دینی، فرهنگی و تمدنی در جریان باشد و جمهوری اسلامی ایران در آنجا حضور نداشته باشد. تشیع به عنوان یک مذهب طرفدار عقل، منطق و فطرت در مباحثات و گفتگوهای دینی و فرهنگی ایران نقش کلیدی را ایفا می‌کند و سیاست‌های فرهنگی و دینی ما هم برگرفته از اصول دینی و منطق شیعی است که استوار و محکم بوده و در استفاده از عقلانیت در جهان شهره است.

جمهوری اسلامی ایران بعد از انقلاب اسلامی برای معرفی مکتب اهل البیت(ع) و آرمان‌های انقلاب اسلامی به جهانیان، رسالتی بس عظیم یافت و در انجام این ماموریت سترگ کوشید از شیوه‌ها و توان دستگاه‌ها و نهادهای مختلف بهره‌گیرد. در ابتدای انقلاب اسلامی معاونت بین‌الملل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی اصلی انتخاب نمایندگان فرهنگی بود و سایرین هم در بیش از ۶ نهاد بصورت مجزا در حوزه فرهنگی خارج از کشور فعالیت می‌کردند تا اینکه بالاخره در ابتدای دهه هفتاد فعالیت‌ همه نهادهای فرهنگی فعال در خارج از کشور، در یک دستگاه فرهنگی به نام سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ادغام شد.

رسالت، شخصیت و اختیارات سازمان

رسالت سازمان براساس اساسنامه‌‌ای که به تنفیذ مقام معظم رهبری رسیده است، تصدی‌گری امور فرهنگی در کشورهای دیگر را برعهده دارد و برای اجرای این امور سازمان با یک شخصیت حقوقی مستقل تحت مدیریت یک مدیریت واحد با دوره مدیریت سه ساله اداره می‌شود. البته کلیت سازمان و اقدامات رئیس سازمان نیز زیر نظر یک شورای عالی کنترل و نظارت می‌شود که در آن علاوه بر شخصیت‌های مهم و برجسته فرهنگی، تنی چند از اعضای هیئت وزیران، از جمله وزیران امور خارجه، فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس سازمان صدا و سیما عضویت دارند.

سازمان به‌طور رسمی وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی محسوب می‌شود اما براساس رهنمودهای مقام معظم رهبری و تصمیمات شورای عالی با رعایت سیاست خارجی نظام، منحصراً بر طبق مقررات اساسنامه خود فعالیت می‌کند.

براساس همین اساسنامه، کلیه نهادها و مؤسسات دولتی و غیردولتی که از بودجه عمومی کشور و یا تسهیلات جمهوری اسلامی ایران استفاده می‌کنند، مکلف شده‌اند تا فعالیت های فرهنگی تبلیغی خود درخارج از کشور را در چارچوب سیاست‌های مصوب شورای عالی سازمان به انجام برسانند.

اهداف مشخص شده سازمان

اهداف سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به اختصار شامل این موارد هستند:

• گسترش و تقویت مناسبات فرهنگی با ملل و اقوام مختلف به ویژه کشورهای مسلمان به منظور مبادلات فرهنگی و عرضه صحیح فرهنگ و تمدن ایران اسلامی
• تنظیم و تقویت مناسبات فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با سایر کشورها و سازمان‌های فرهنگی جهان
• فراهم آوردن زمینه های وحدت میان مسلمانان بر اساس اصول مسلم اسلامی
• معرفی صحیح مکتب اهل بیت (ع) در زمینه‌های اعتقادی، فقهی و اخلاقی
• تبیین تحولات معنوی، فکری و اجتماعی و تحولات ناشی از انقلاب اسلامی ایران
• تقویت و تعمیق زمینه‌های بحث و گفتگو با مجامع و علماء ادیان الهی

در یک جمله می‌توان گفت هدف از تاسیس سازمان ایجاد و گسترش شناخت، علاقه و باور نسبت به اسلام ناب، انقلاب اسلامی، مزیت‌های جمهوری اسلامی ایران و فرهنگ و تمدن اسلامی - ایرانی در جوامع دیگر به منظور گسترش پرتوِ اسلام و تحکیم همگرایی و پیوندهای اسلامی، دینی و معنوی است.

این هدف هم با آشناسازی، علاقه مند سازی و ایجاد باور نسبت به اسلام ناب ، انقلاب اسلامی، مزیت های جمهوری اسلامی ایران ، فرهنگ و تمدن اسلامی – ایرانی در جوامع هدف دنبال می‌شود.

ماموریت‌های تعریف شده سازمان 

سازمان برای تحقق اهداف خود، یکسری ماموریت‌ها را برای خود تعریف کرده است؛ مدیریت و راهبری ِروابط فرهنگی بین المللی و سیاستگزاری، هماهنگی، هدایت، حمایت و نظارت برفعالیت‌های فرهنگی – تبلیغی جمهوری اسلامی ایران درخارج از کشور به منظور تحقق اهداف نظام بخشی از ماموریت‌های سازمان محسوب می‌شود.

سازمان برای تحقق اهداف خود و به سرانجام رساندن ماموریت‌هایش می‌تواند از منابع مالی تعریف شده و مشخصی استفاده کند که شامل کمک‌های دولتی از محل اعتبارات عمومی در ردیف مستقل بودجه سالیانه کل کشور، درآمدهای ناشی از فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی سازمان در خارج از کشور، کمک‌های بلاعوض اشخاص حقیقی و حقوقی و کمک‌های دریافتی از محل وجوه شرعی می‌شود. البته در صورت تصویب شورای عالی سازمان، از محل درآمدهایی با منبع مشخص نیز می‌توان برای تحقق اهداف سازمان استفاده کرد.

وظایف سازمان با توجه به اهدافی که مدنظر دارد در سه حیطه قابل دسته بندی است:

1. سیاستگذاری، برنامه ریزی ، هدایت، هماهنگی، نظارت و ارزیابی
2. فعالیتهای مطالعاتی و تحقیقاتی
3. امور اجرایی

وظایف حیطه سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، هدایت، هماهنگی، نظارت و ارزیابی

1. سیاستگذاری، برنامه ریزی و هماهنگی در اجرای کلیه فعالیتهای فرهنگی ـ تبلیغی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور در چارچوب رهنمودهای مقام معظم رهبری.
2. هدایت، نظارت و پشتیبانی فعالیتهای فرهنگی بخش غیردولتی در خارج از کشور
3. پیگیری و نظارت بر حسن اجرای موافقتنامه ها، اسناد همکاری و برنامه مبادلات فرهنگی، هنری و تبلیغی با سایر کشورها
4. هدایت و حمایت مادی و معنوی از شخصیتها، انجمنها و تشکلهای اسلامی و مردمی فعال در مسایل فرهنگی- تبلیغی خارج از کشور و نظارت بر فعالیتهای آنان
5.  گردآوری و ساماندهی مدیریت اطلاعات و دانش راهبردی مورد نیاز روابط فرهنگی بین المللی جمهوری اسلامی ایران
6. برنامه ریزی فرهنگی و تبلیغی برای ایرانیان و علاقه مندان به فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی در خارج از کشور
7. تعیین ضوابط و مقررات ناظر بر تهیه و انتشار کتب، نشریات و سایر محصولات فرهنگی ـ تبلیغی برای خارج از کشور و نظارت بر حسن اجرای آن.

 وظایف و فعالیت‌های مطالعاتی و تحقیقاتی

۱. رصد فرهنگی محیط بین المللی و ترازیابی موقعیت اسلام و ایران در این محیط و ظرفیتهای فرهنگی بین المللی جمهوری اسلامی ایران .

۲. مطالعه و بررسی به منظور شناخت شیوه های مطلوب معرفی علوم، معارف، فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی.

۳. انجام مطالعات و تحقیقات فرهنگی بین المللی و حمایت از پژوهش های اسلامی به ویژه در زمینه شناخت ادیان، فرق، فرهنگ ملل و ساختار جریانهای فکری جوامع مختلف.

۴. شناخت جمعیت ها، انجمن ها، جریانهای رسانه ای و شخصیت های فرهنگی و مذهبی جهان به ویژه کشورهای اسلامی

وظایف و فعالیت‌های حیطه اجرایی

۱. ایجاد زمینه و هماهنگی برای عقد موافقتنامه ها و قراردادهای لازم به منظور مبادلات فرهنگی، علمی، آموزشی، هنری، سینمایی، جهانگردی، خبری، مطبوعاتی، ورزشی و امدادی و در صورت ضرورت شرکت در جلسات سازمانهای فرهنگی منطقه ای و بین المللی با همکاری دستگاه های اجرایی ذیربط.

۲ . همکاری های فرهنگی و تبلیغی با مراکز اسلامی و فرهنگی سایر کشورها و سازمانهای منطقه ای و بین المللی.

۳. کمک به ایجاد و گسترش فعالیت های حوزوی و دانشگاهی در خارج از کشور.

۴. ایجاد، توسعه و اداره کلیه امور نمایندگی های فرهنگی ایران و مراکز اسلامی و فرهنگی وابسته به جمهوری اسلامی ایران در خارج و تعیین نمایندگان فرهنگی و تبلیغی و نظارت بر اجرای وظایف آنها.

۵. گزینش، آموزش، سازماندهی و اعزام مبلغ و مربی دینی به خارج از کشور.

۶. برگزاری گردهمایی ها، جشنواره ها و نمایشگاه های فرهنگی و تبلیغی و مراسم عمومی در خارج از کشور.

۷. اشاعه و گسترش زبان و ادبیات فارسی و تقویت کرسی های زبان فارسی و مراکز ایرانشناسی.

۸. تألیف ترجمه و انتشار کتب و نشریات مناسب به منظور معرفی علوم، معارف، فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی و تبادل فرهنگی با سایر کشورها.

سختی‌ها و مصائب سازمان برای ایفای نقش

واقعیت این است آنچه که به عنوان مأموریت و بر اساس اساسنامه سازمان بر عهده این نهاد گذاشته شده، بسیار سنگین و سترگ است؛ از معرفی زبان و ادبیات فارسی گرفته تا توسعه و نشر مکتب اهل بیت(ع) و ... که حجم وسیعی از کار فرهنگی و دینی را شامل می‌شود و شاید در ظاهر بسیار راحت جلوه می‌کند ولی کاری است بس دشوار و به این سختی‌ها باید افزود امروز جوامع نیز ماهیت پیچیده‌تری پیدا کرده‌اند و تاثیرگذاری و اقناع مردم در هر کشور و منطقه‌ای با قواعد روزگار گذشته امکان‌پذیر نیست.

تصدی گری امور فرهنگی در کشورهای دیگر، رسالت مهم این سازمان برشمرده می‌شود و با توجه به سختی‌های مورد اشاره و بر این اساس دیپلمات‌های فرهنگی ایران با توجه به توافقنامه‌های فرهنگی با دیگر کشورها به ترویج فرهنگ ایران اسلامی مشغول هستند.

مأموریت بزرگ، هم نیروی عاقله و انسانی بزرگی را می‌طلبد و هم بودجه درخور و متناسب؛ در طول این 30 سال، تلاش سازمان در دوره‌های مختلف مدیریتی بر این بوده تا از عهده این رسالت سنگین برآید و با همین نیروی انسانی و با بودجه تخصیصی دولت فعالیت‌های سنگین خود را به انجام برساند و طبیعتا در این مسیر همواره با مشکلاتی مواجه بوده است که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:

1. بدون تناسب بودجه سازمان با ماموریت بزرگ در خارج از کشور
2.  تعدد فعالیت‌های سازمان و حوزه های عملکردی (تبلیغی، دینی، پژوهشی، آموزشی، هنری و فرهنگی)
3. آرای متعدد نخبگان و شخصیت‌ها در داخل کشور در مورد هنر و عدم وزن دهی قانونی به عملکرد دینی،  فرهنگی و هنری در نمایندگی‌ها
4. کمبود منابع قانونی برای حمایت از سازمان و نمایندگی‌های فرهنگی در خارج از کشور
5.  ورود و اظهار نظرهای شخصیت‌های متعدد کشورمان در مورد  عملکرد سازمان بدون آشنائی با مشکلات آن
6. تفاسیر و سلیقه‌های مختلف در مدیریت‌های سازمان با توجه به عدم تثبیت موضوع ماموریتی سازمان
7. تفاوت نگاه به مسائل فرهنگی و ادبی در داخل و خارج از کشور
8. بی‌توجهی به سازمان به عنوان یک نهاد حاکمیتی و سیاستگذاری در حوزه فرهنگی از سوی برخی وزارتخانه‌ها.

هرچند به باور بعضی در هر دوره‌ای از مدیریت سازمان نقاط قوت و ضعف خاصی وجود داشته ولی چون بر اساس نظر مدیریت وقت و شورای عالی سازمان (متشکل از نمایندگان مقام معظم رهبری، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر اعضای حقیقی و حقوقی) کارها پیش‌رفته است شاید نتوان انتقاد اساسی وارد کرد، ولی سازمان از همان ابتدا با مشکلات و موانع پیش گفته به هرحال دست و پنجه نرم کرده است.

البته که با اشراف به این مشکلات امید می‌رود بعضی از این مشکلات مثل تحکیم پایه‌های سازمان بر اساس مقررات و قوانین و یا سمت و سو دادن به اهداف و عملکرد سازمان بر اساس مقتضیات زمان برطرف گردد.

گوشه‌ای از موفقیت‌های سازمان

از موفق‌ترین طرح‌های سازمان در سنوات اخیر می‌توان به گفت‌وگوهای فرهنگی و طرح «تاپ» اشاره کرد. گفت‌وگوهای فرهنگی با جلب مشارکت دانشگاه های دخلی و خارجی به دنبال ارتباط مستمر و هدفمند نخبگان فکری ایران با دیگر کشورها در موضوعات مشترک و نیز تکیه جدی بر سوق دادن فعالیتهای فرهنگی به سمت علاایق مشترک از طریق اجرای مفاد موافقتنامه‌های فرهنگی است.

تاکنون چندین دور گفت‌وگوی فرهنگی با جهان عرب، شبه قاره هند، آسیای میانه، اروپا و آفریقا نیز برپا شده است.

طرح «تاپ» نیز به دنبال ترجمه، انتشار و توزیع آثار موفق نویسندگان ایرانی در بازار خارجی کتاب از طریق جلب هم افزایی ناشران خارجی است. تاپ فرایند تخصصی انتخاب، ترجمه، چاپ و توزیع کتاب را به دست ناشر هر کشور می سپارد تا از این رهگذر، کالای فرهنگی ایران متناسب با ذائقه مخصوص هر ملت به دست مخاطبان برسد و بومی سازی شود.

همچنین برنامه‌ریزی، هدایت و برگزاری اجلاس‌های گفتگوی دینی که تاکنون با بسیاری از ادیان و فرهنگ‌های مختلف مانند کلیسای واتیکان، کلیسای ارتدکس روسیه، هندوئیسم، کلیسای ارتدکس یونان و ... برگزار شده است از فعالیت‌های برجسته سازمان با مشارکت عالمان دانشگاهی و حوزوی است.

از عمده‌ترین فعالیت‌های سازمان در داخل کشور هم می‌توان به برگزاری همایش‌های بین‌المللی با همکاری مؤسسات منطقه‌ای و بین‌المللی و نیز کشورهای مختلف، نظارت بر برگزاری هفته‌های فرهنگی دیگر کشورها در ایران، برگزاری جوایز جهانی مانند جایزه جهانی اربعین، حمایت از برپایی نمایشگاه‌های هنری توسط هنرمندان ایرانی مقیم خارج، نظارت بر انتخاب و چگونگی ترجمه و عرضه آثار ایرانی در خارج از کشور و ... اشاره کرد.

در خصوص معرفی امام خمینی (ره) هم می‌توان به برگزاری همایش‌ها و نشست‌های علمی درباره بنیانگذار جمهوری اسلامی در ایام سالگرد رحلت ایشان و نیز سالروز پیروزی انقلاب در تمامی نمایندگی‌های فرهنگی ایران در خارج از کشور اشاره کرد که همه آنها هر سال با شکوه تمام برپا می‌شوند.

علاوه بر این انتشار آراء امام (ره) در نشریات مختلف و رسانه‌های کشور میزبان، ترجمه و نشر کتاب‌هایی از امام (ره) یا درباره ایشان به زبان‌های مختلف، معرفی اندیشه‌های ناب امام (ره) در فضای مجازی و ... از دیگر اقدامات سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی است که به صورت متداوم و با توجه به استقبال از سوی مخاطبان در حال انجام است.

تغییرات اساسنامه؛ گامی برای تحولات بزرگتر

ایجاد تغییرات در اساسنامه سازمان در سال ۱۳۹۴، منجر به تحولات و زمینه‌ساز تغییراتی در این مجموعه شد؛ فراهم شدن زمینه و اقدام برای جذب نیروهای جوان و زبده با تخصص‌های مرتبط (هرچند که موانع زیادی در این مسیر وجود دارد)، تلاش برای جلب و جذب هم افزایی سایر نهادها، صرفه جویی حداکثری در سازمان و نمایندگی‌های فرهنگی، استفاده نمایندگی‌ها از مشارکت‌های بومی و انجام مشارکتی برنامه‌ها و استفاده حداکثری از مفاد اسناد امضا شده با سایر کشورها، از جمله مهم‌ترین محورهایی است که با این تغییرات و تحولات طی یک دهه گذشته صورت گرفته و در دوره یازدهم مدیریت نیز با قوت بیشتری دنبال می‌شود.

همچنین، نسبت به انتخاب و اعزام افراد از درون سازمان که بتوانند سیاست‌های سازمان را عملیاتی کنند، تلاش برای کاستن از بدهی افراد حقیقی و حقوقی به سازمان و پیگیری وصول آنها، پیگیری تصویب مقررات و قوانین خاص در شورای عالی سازمان و مجلس شورای اسلامی و شورای عالی انقلاب فرهنگی در راستای تقویت سازمان و کاستن از موازی کاری در خارج از کشور و استفاده از ظرفیت خیرین در داخل و خارج از کشور، کاستن از موانع و مشکلات موجود بین رایزنان فرهنگی و سفارت‌خانه های کشورمان در خارج از کشور و... نیز بخشی از تحولاتی است که در دوره مدیریت اخیر دنبال و نسبت به آن اقدام شده است.

ارکان سازمان 

راس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی شامل دو بخش اصلی است، شورای عالی و رئیس سازمان که هرکدام طبق وظایف و ماموریت‌های‌شان بدون تداخل وظایف به ایفای مسئولیت‌شان می‌پردازند.

شورای عالی مرکب از15  نفر اعم از  وزیران دولت و شخصیتهای علمی و فرهنگی می‌شود که با حکم مقام معظم رهبری منصوب می‌شوند وکه عبارتند از:

الف) 5  نفر از شخصیت‌های علمی و فرهنگی به انتخاب مقام معظم رهبری

ب) 10 نفرمتشکل از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی (رئیس شورا)، وزیر امور خارجه،  رئیس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، معاون امور بین الملل دفتر مقام معظم رهبری، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی ، دبیرکل مجمع‌جهانی تقریب مذاهب اسلامی، دبیر کل مجمع جهانی اهل بیت (ع)، رئیس جامعه المصطفی العالمیه و شخص رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.

بخش‌های مختلف سازمان هم شامل چندین معاونت با ماموریت‌های مشخص می‌شود؛ معاونت معاون توسعه روابط و مطالعات منطقه‌ای و بین‌المللی، معاونت دیپلماسی عمومی و تبلیغات خارجی، معاونت توسعه مدیریت و منابع  و معاونت همکاری‌های علمی و فرهنگی  معاونت های اصلی سازمان هستند.

معاونت معاون توسعه روابط و مطالعات منطقه‌ای و بین‌المللی  عهده‌دار هدایت و هماهنگی فعالیت‌های فرهنگی خارج از کشور است و در قالب پنج  اداره کل فعالیت می‌کند که در چارچوب نمایندگی‌ها و رایزنی‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور که هم اکنون در 67 کشور جهان مستقر هستند.

اقدامات این نمایندگی‌ها شامل انجام کلیه فعالیت‌های فرهنگی مصوب و رصد اخبار و تحولات فرهنگی کشور محل ماموریت و انعکاس به مرکز، برگزاری هفته‌های فرهنگی،‌ برپایی نمایشگاه‌های هنری، برگزاری هفته‌های فیلم، برپایی نمایشگاه‌های قرآنی، همایش‌ها و کنفرانس‌های تخصصی فرهنگی و دینی، انعکاس دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران، فراهم‌آوردن زمینه‌های ارتباطی میان دانشگاهیان، ‌علمای دینی و هنرمندان اقصی نقاط جهان، موضوعات مرتبط با ایرانیان خارج از کشور، گسترش زبان و ادبیات فارسی گفتگو و تعامل با ادیان و مذاهب مختلف و... است.

این فعالیت‌ها در مجموعه پنج  اداره کل آسیا و اقیانوسیه، آفریقا و عربی، اروپا و آمریکا، سازمانهای بین‌المللی و مرکز بین المللی تبلیغ و در چارچوب موافقتنامه‌های فرهنگی میان ایران با کشورها و سازمانهای بین‌المللی مختلف انجام می‌گیرد.

این ادارات کل با بهره‌گیری از نیروهای با تجربه و آشنا به فرهنگ ملل مختلف جهان وظیفه تحلیل، ارزیابی و نظارت بر عملکرد نمایندگی‌های فرهنگی را نیز برعهده دارند.

وظایف نمایندگی‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور:

- زمینه‌سازی به منظور انعقاد قراردادهای فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و پیگیری و اجرای موافقتنامه‌های فرهنگی ایران با دیگر کشورها

- معرفی تمدن و فرهنگ اسلامی و ایرانی و تبیین سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران

- تبادلات علمی و دانشگاهی، تاسیس و تقویت کرسی‌های زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌های کشورهای میزبان، ایجاد کتابخانه کتب‌ فارسی برای ایرانیان و فارسی دوستان خارج از کشور و پشتیبانی کتابخانه‌های ملی کشورهای میزبان در خصوص کتاب‌ها و منابع اسلامی و ایرانی.

- دایر کردن دوره‌های آموزشی در زمینه مهارت‌های فرهنگی، هنری و صنایع دستی

- برگزاری مراسم ملی و مذهبی  و یادبود و بزرگداشت شخصیت‌های علمی و فرهنگی مشترک

- ارتباط با سازمان‌ها و موسسات میراث فرهنگی جهت همکاری‌های دوجانبه به ویژه همکاری جهت حفظ، نگهداری و فهرست‌برداری از نسخ خطی.

- برگزاری همایش‌ها، سمینارها و نمایشگاه‌های مختلف همچون: نمایشگاه قرآن، تذهیب، کتاب، نقاشی، خط، آثار تجسمی، عکس، صنایع دستی و معرفی جاذبه‌های جهانگردی و مراکز تاریخی ایران

- برگزاری هفته‌های‌ فیلم و هفته های فرهنگی که متناسب با شان و مقام انقلاب اسلامی ایران، برنامه‌های متنوعی از جمله اجرای گروه‌های موسیقی سنتی و محلی ایران، نمایش فیلم‌های ایرانی، جلسات و همایش‌های کارشناسی با حضور هنرمندان کشور میزبان، انعکاس دستاوردهای انقلاب اسلامی از طریق رسانه‌های محلی و برگزاری انواع نمایشگاه‌های هنرمندان ایرانی تدارک دیده می‌شود.

- ایجاد پرتال و پایگاههای اینترنتی در نمایندگی های فرهنگی و فعالیتهای رسانه ای جهت اطلاع رسانی و تبیین مواضع نظام و تشریح دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران و معرفی فرهنگ و تمدن .

معاونت همکاری‌های علمی و فرهنگی 

ادارات کل همکاری‌های فرهنگی و هنری، امور اجتماعی و ایرانیان خارج از کشور، اداره کل امور زنان و خانواده، انتشارات بین‌المللی الهدی و بنیاد اندیشه اسلامی به عنوان زیرمجموعه‌های معاونت فعالیت می‌کنند.

مرکز سیاست پژوهی، برنامه ریزی بودجه

مرکز مطالعات فرهنگی و بین‌المللی، مرکز گفت‌وگوی ادیان، مرکز آموزش و توسعه همکاری‌های علمی دانشگاهی، مرکز گسترش زبان و ادبیات فارسی، مرکز ساماندهی ترجمه و نشر معارف اسلامی و علوم انسانی در خارج از کشور و کتابخانه مرکزی و آرشیو اسناد زیر مجموعه معاونت هستند.

معاونت توسعه مدیریت و منابع

معاونت اداری و مالی متشکل از ادارات کل امور مالی، امور اداری، پشتیبانی و تشریفات، دبیرخانه و اسناد، فناوری اطلاعات و مرکزIT طرح و برنامه ونظارت راهبردی است.

بخش‌های دیگر سازمان

علاوه بر معاونت‌های یاد شده، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به منظور فعالیت بهینه شامل بخش‌های دیگری می‌شود که بخشی از وظایف صف و ستادی را در سازمان برعهده دارند.

حوزه ریاست سازمان: مجموعه‌ای که زیر نظر مستقیم ریاست سازمان فعالیت می‌کند و هماهنگی ارتباط ریاست سازمان با بخشهای مختلف را عهده دارد.

اداره کل بازرسی  و ارزیابی عملکرد: این اداره با هدف نظارت بر حسن اجرای وظایف و برنامه‌های محوله به بخش‌های مختلف سازمان، ارائه گزارشهای مختلف نوبه‌ای و ارزیابی اقدامات انجام شده توسط واحدهای مختلف صف و ستاد تشکیل شده تا نقش موثری را در ارتباط با ارتقاء سطح کیفی و کمی فعالیتها داشته باشد.

اداره کل روابط عمومی و اطلاع‌رسانی: این اداره کل متشکل از ادارات اطلاع رسانی، نشریات و افکارسنجی، سمعی و بصری و تبلیغات تشکیل شده و انجام فعالیتهایی همچون پیگیری موضوعات مرتبط با دیپلماسی فرهنگی و عمومی درقالب فعالیتهای رسانه‌ای انعکاس اخبار رایزنی های فرهنگی در رسانه‌های داخلی، تأمین محتوای اینترانت و وب سایت اینترنتی سازمان به نشانیwww.icro.ir ، پشتیبانی محتوایی و شکلی پرتالهای رایزنی‌های فرهنگی و نظارت و ارزیابی عملکرد آنان،  انتشارنشریات مختلف، تبلیغات محیطی، اجرا و همکاری در برپایی همایشها، برگزاری نشست‌های خبری، تصویربرداری و تهیه آرشیو فیلم و عکس از مراسم، همایش‌ها و برنامه‌های مختلف، تلاش برای ایجاد سیاست‌های واحد خبری و اطلاع رسانی، همکاری با رسانه‌های مختلف داخل و خارج از کشور، اعزام خبرنگاران داخلی به منظور حضور در برنامه‌های مختلف، میزبانی و دعوت از مسئولان رسانه‌ای و خبرنگاران کشورهای مختلف  و...  را بر عهده دارد.

ستاد برنامه ریزی و مهندسی روابط فرهنگی - بین المللی: این ستاد با بهره گیری از رویکردهای دانش بنیان و آینده نگر و با فن آفرینی و نوآوری به مثابه اتاق فکری برای مهندسی روابط فرهنگی بین المللی و باز مهندسی،  و مرکز هدایت، راهبری و هماهنگی عملیات پیاده سازی راهبردهای روابط فرهنگی عمل نموده و نقش مؤثری را در شکل گیری مدیریت و معماری ِساختار نوین روابط فرهنگی بین المللی و ایجاد نهضتی نو متناسب با مقتضیات روز در عرصه بین الملل ایفاء می‌کند.

دفتر مرکزی حراست: نظارت بر حسن انجام فعالیت‌های بخشهای مختلف سازمان و همچنین کارمندان داخل و خارج از کشور را بر عهده داشته ضمن آنکه در زمینه مسائل امنیتی و حفاظت فیزیکی در داخل و خارج از کشور نیز فعالیت می نماید.

مراکز وابسته به سازمان: شورای گسترش زبان فارسی، مجمع جهانی اهل بیت (ع)، مجمع جهانی تقریب بین المذاهب اسلامی.

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی