فریدالدین فریدعصر رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در هند با اشاره به فراگیر شدن هوش مصنوعی در مناسبات اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی دنیا و کارکردهای آن در حوزه دیپلماسی فرهنگی و فعالیت های فرهنگی بین المللی، توضیح داد: هوش مصنوعی امروز به یکی از پدیده‌های اثرگذار در زندگی بشر تبدیل شده و مناسبات اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی را به‌طور بنیادین دگرگون ساخته است. در این میان، حوزه دیپلماسی فرهنگی و فعالیت‌های فرهنگی بین‌المللی نیز از این قاعده مستثنی نیست و می‌تواند از ظرفیت‌های گسترده این فناوری نوظهور بهره‌مند شود.

وی افزود: ابزارهای هوش مصنوعی در حوزه ترجمه ماشینی و پردازش زبان طبیعی می‌توانند موانع زبانی را از میان بردارند و امکان گفتگوی سریع‌تر، دقیق‌تر و فراگیرتر میان فرهنگ‌ها و ملت‌ها را فراهم کنند. چنین قابلیتی به رایزنان فرهنگی کمک می‌کند تا پیام‌ها و محتوای فرهنگی کشور خود را بدون تحریف و با گستره بیشتری به مخاطبان جهانی منتقل کنند.

فریدعصر، تحلیل داده‌های فرهنگی و اجتماعی را از دیگر کاربردهای هوش مصنوعی در عرصه دیپلماسی فرهنگی دانست و گفت: رایزنان و نهادهای فرهنگی می‌توانند با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین، روندهای فرهنگی، ذائقه‌های هنری و نگرش‌های عمومی در کشورهای میزبان را شناسایی کنند. این تحلیل‌ها به طراحی برنامه‌های فرهنگی هدفمند و مؤثر کمک می‌کند و مانع از فعالیت‌های کلیشه‌ای یا کم‌اثر می‌شود.

رایزن فرهنگی ایران در هند با بیان اینکه از دیگر مزایای هوش مصنوعی در عرصه دیپلماسی فرهنگی، خلق تجربه‌های نوین فرهنگی است، ادامه داد: هوش مصنوعی می‌تواند در بازآفرینی آثار هنری، طراحی موزه‌های مجازی، یا ایجاد روایت‌های چندرسانه‌ای تعاملی نقش ایفا کند. این نوآوری‌ها باعث می‌شوند دیپلماسی فرهنگی از قالب‌های سنتی فراتر رود و با بهره‌گیری از فناوری‌های نو، نسل‌های جوان را نیز درگیر کند. همچنین، هوش مصنوعی ابزاری کارآمد برای رصد و مدیریت تصویر فرهنگی کشورها در فضای مجازی است. با توجه به نقش گسترده شبکه‌های اجتماعی در شکل‌دهی افکار عمومی، رایزنان فرهنگی می‌توانند از سامانه‌های تحلیل داده برای شناسایی شایعات، مقابله با اخبار جعلی و تقویت روایت‌های مثبت درباره فرهنگ خود استفاده کنند.

وی همچنین بیان کرد: افزون بر این، در حوزه همکاری‌های علمی و پژوهشی، هوش مصنوعی امکان تحلیل مشترک داده‌های فرهنگی، تولید پایگاه‌های دانش و طراحی پروژه‌های مشترک میان‌فرهنگی را فراهم می‌آورد. این امر می‌تواند پیوندهای علمی–فرهنگی میان کشورها را تقویت کرده و دیپلماسی فرهنگی را به ابزاری برای توسعه پایدار بدل سازد.

فریدعصر ادامه داد: در نهایت می‌توان گفت که هوش مصنوعی نه تنها یک ابزار فنی، بلکه پلی برای گفتگو، درک متقابل و تقویت همکاری‌های بین‌المللی در عرصه فرهنگ است. بهره‌گیری هوشمندانه از این فناوری می‌تواند دیپلماسی فرهنگی را به سطحی تازه از کارایی و اثرگذاری برساند و جایگاه کشورها را در مناسبات جهانی ارتقا دهد.

ضرورت رعایت اخلاق فرهنگی در به‌کارگیری هوش مصنوعی 

رایزن فرهنگی ایران در هند درباره ایجاد ظرفیت های دستاوردهای فناوران کشورمان در حوزه هوش مصنوعی برای دیپلماسی فرهنگی ابراز کرد: با توجه به سرعت شگفت‌انگیز پیشرفت هوش مصنوعی و نقش پررنگ آن در ابعاد مختلف زندگی امروز، ضروری است که متخصصان و فناوران در کنار جنبه‌های فنی، به ابعاد فرهنگی این فناوری نیز توجهی ویژه داشته باشند. فناوری اگر بدون ملاحظه‌های فرهنگی به‌کار گرفته شود، می‌تواند موجب بروز سوءتفاهم‌های میان‌فرهنگی، کمرنگ شدن ارزش‌های بومی یا حتی سلطه روایت‌های یک‌جانبه شود. از این رو، نخستین توصیه آن است که در طراحی سازوکارهای فنی هوش مصنوعی، «بومی‌سازی» و «حساسیت فرهنگی» به عنوان یک اصل محوری لحاظ شود؛ به این معنا که الگوریتم‌ها و سامانه‌ها باید با در نظر گرفتن زبان‌ها، نمادها، ارزش‌ها و حساسیت‌های فرهنگی جوامع مختلف توسعه یابند.

وی ادامه داد: توصیه دوم، توجه به تنوع و شمول فرهنگی در داده‌ها است. داده‌هایی که برای آموزش مدل‌های هوش مصنوعی استفاده می‌شوند، اگر یک‌سویه یا محدود باشند، خروجی‌ها نیز سوگیرانه خواهند بود. بنابراین لازم است مجموعه داده‌ها بازتاب‌دهنده تنوع فرهنگی و زبانی باشند تا نتایج حاصل از آنها به درستی نمایانگر چندصدایی جهانی باشد.

فریدعصر، رعایت اخلاق فرهنگی در به‌کارگیری هوش مصنوعی را امری مهم دانست و گفت: فناوران باید مراقب باشند که محصولاتشان موجب تحریف میراث فرهنگی، ترویج کلیشه‌های نادرست یا بازتولید تبعیض‌ها نشود. از این منظر، طراحی چارچوب‌های اخلاقی متناسب با شرایط فرهنگی هر جامعه یک ضرورت است. در کنار این موارد، توصیه می‌شود که در سازوکارهای فنی، امکان تعامل و گفتگو میان فرهنگ‌ها تعبیه شود. برای نمونه، پلتفرم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند ابزارهایی برای ترجمه و تفسیر فرهنگی ارائه دهند تا مخاطبان با پیشینه‌های متفاوت بتوانند بهتر یکدیگر را درک کنند.

وی افزود: در نهایت، نگاه فرهنگی به هوش مصنوعی به معنای آن است که این فناوری تنها یک ابزار محاسباتی نباشد، بلکه وسیله‌ای برای تقویت هویت فرهنگی، ایجاد درک متقابل جهانی و حمایت از تنوع فرهنگی باشد. چنین رویکردی نه‌تنها به غنای علمی و کاربردی هوش مصنوعی می‌افزاید، بلکه آن را به ابزاری پایدار و انسانی برای آینده جهان تبدیل می‌کند.

رایزن فرهنگی ایران در هند درباره چالش هایی که رایزنان فرهنگی می توانند در مواجهه با موضوع هوش مصنوعی با آن مواجه شوند توضیح داد: رایزنان فرهنگی به عنوان نمایندگان فرهنگی کشورها در صحنه بین‌المللی، امروز با پدیده‌ای نوظهور و پرقدرت به نام «هوش مصنوعی» مواجه‌اند؛ پدیده‌ای که هم می‌تواند به ابزاری مؤثر برای گسترش ارتباطات فرهنگی بدل شود و هم در صورت غفلت، چالش‌های تازه‌ای پیش روی آنان قرار دهد. نخستین چالش، مسئله شناخت و سواد دیجیتال است. بسیاری از رایزنان فرهنگی در حوزه علوم انسانی یا روابط فرهنگی تخصص دارند و ممکن است درک دقیقی از ظرفیت‌ها و محدودیت‌های فناوری‌های نوین نداشته باشند. این امر می‌تواند موجب وابستگی بیش از حد به مشاوران فنی یا استفاده نادرست از ابزارهای هوش مصنوعی شود. راهکار مناسب در این زمینه، ارتقای مهارت‌های پایه‌ای دیجیتال از طریق کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت ویژه رایزنان است تا بتوانند با اطمینان بیشتری از ابزارهای هوش مصنوعی بهره گیرند.

وی در ادامه گفت: چالش دیگر، ترجمه ماشینی و انتقال مفاهیم فرهنگی است. هوش مصنوعی گرچه امکان ترجمه سریع و چندزبانه را فراهم می‌آورد، اما در حوزه متون فرهنگی و ادبی ممکن است معنای دقیق، ظرافت‌های زبانی و بار ارزشی واژگان را به‌درستی منتقل نکند. این مسئله می‌تواند به سوءبرداشت یا تحریف فرهنگی بینجامد. راه‌حل، استفاده از ترکیب «ترجمه ماشینی و ویرایش انسانی» و توسعه حافظه‌های ترجمه اختصاصی برای متون فرهنگی و ادبی است.

فریدعصر همچنین، بیان کرد: رایزنان با خطر بازنمایی نادرست یا سوگیرانه فرهنگ در فضای دیجیتال مواجه‌اند. الگوریتم‌های هوش مصنوعی که بر اساس داده‌های ناقص یا سوگیرانه آموزش دیده‌اند، ممکن است کلیشه‌ها یا تصاویر منفی از ایران و فرهنگ اسلامی را بازتولید کنند. برای مقابله با این تهدید، لازم است سامانه‌های رصد روایت و تحلیل شبکه‌های اجتماعی در اختیار رایزنان قرار گیرد تا بتوانند تحریف‌ها را شناسایی و روایت‌های معتبر و اصیل فرهنگی را به‌موقع منتشر کنند.

رایزنان فرهنگی در خط مقدم مقابله با اخبار جعلی و هوش مصنوعی مخرب 

رایزن فرهنگی ایران در هند با بیان اینکه موضوع اخلاق و مالکیت فکری نیز یکی دیگر از چالش‌های مهم است، ابراز کرد: استفاده از آثار هنری، ادبی یا موسیقی در آموزش مدل‌های هوش مصنوعی بدون رعایت حقوق مؤلف می‌تواند مسائل حقوقی و اخلاقی به همراه داشته باشد. رایزنان فرهنگی باید در این حوزه آگاه باشند و همواره بر احترام به حقوق مالکیت فکری تأکید کنند، همچنین به نهادهای فرهنگی میزبان توصیه کنند از چارچوب‌های قانونی و مجوزهای معتبر بهره گیرند.

وی در ادامه، گفت: افزون بر این، مدیریت بحران‌های «فرهنگی–دیجیتال» چالش مهمی است. شایعات، اخبار جعلی و محتوای مخرب که به کمک هوش مصنوعی تولید و در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند، می‌توانند به سرعت تصویر یک کشور را مخدوش کنند. رایزنان فرهنگی باید به ابزارهای پایش سریع دسترسی داشته باشند و پروتکل‌های پاسخ فوری به چنین بحران‌هایی طراحی شود.

فریدعصر با اشاره به اینکه مسئله فاصله نسلی در بهره مندی از هوش مصنوعی توسط رایزنان فرهنگی اهمیت دارد، بیان کرد: جوانان در کشورهای میزبان بیش از همه درگیر فضاهای دیجیتال و فناوری‌های نوین‌اند، در حالی که رایزنان فرهنگی اغلب از روش‌های سنتی دیپلماسی فرهنگی بهره می‌گیرند. این فاصله می‌تواند کارایی فعالیت‌های فرهنگی را کاهش دهد. راهکار، حضور فعال‌تر رایزنان در بسترهای دیجیتال، همکاری با هنرمندان و استارتاپ‌های فرهنگی و طراحی پروژه‌هایی است که نسل جوان را مخاطب مستقیم خود قرار دهد.

وی با اشاره به اینکه رایزنان فرهنگی در عصر هوش مصنوعی، با مجموعه‌ای از چالش‌های شناختی، زبانی، اخلاقی، رسانه‌ای و نسلی روبه‌رو هستند، ادامه داد: رفع این چالش‌ها نیازمند ترکیب آموزش مستمر، استفاده هوشمندانه از فناوری، همکاری میان‌رشته‌ای و تدوین پروتکل‌های مشخص برای مدیریت بحران است. اگر این مسیر به‌درستی طی شود، هوش مصنوعی نه تهدید، بلکه فرصتی تازه برای تقویت دیپلماسی فرهنگی و ارتقای تصویر ایران در سطح جهانی خواهد بود.

رایزن فرهنگی ایران در هند افزود: در مجموع، می‌توان گفت که رایزنان فرهنگی در مواجهه با هوش مصنوعی باید همزمان یادگیرنده، ناظر و راهبر فرهنگی باشند. آن‌ها لازم است از ابزارهای هوشمند برای تقویت دیپلماسی فرهنگی بهره ببرند، ولی مراقب باشند که روایت‌های تحریف‌شده، سوگیری الگوریتمی و بحران‌های دیجیتال جایگزین گفتگوی اصیل فرهنگی نشود.