علی بختیاری رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قطر با اشاره به فراگیر شدن هوش مصنوعی در مناسبات اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی دنیا، در حوزه دیپلماسی فرهنگی و فعالیت‌های فرهنگی بین‌المللی، گفت: با ورود و گسترش هوش مصنوعی، در تمامی عرصه‌های زندگی بشر، تحولات قابل توجهی رقم خورد. تقریبا می‌توانیم بگوییم، عرصه‌ای از زندگی بشر نیست که به خاطر هوش مصنوعی دچار دگرگونی و تغییر جدی نشده باشد. به تبع، حوزه دیپلماسی فرهنگی نیز دیگر نمی‌تواند به شکل سنتی به مأموریت خود ادامه دهد. هر کشوری که نتواند خود را با دنیای جدیدی که هوش مصنوعی فرمانروای آن است، تطبیق دهد، عملا به حاشیه خواهد رفت و نخواهد توانست مخاطب جهانی را تحت تأثیر قرار دهد.

وی با تاکید بر اینکه هوش مصنوعی ابزارهای قدرتمند و فرصت‌های ارزشمندی ایجاد کرده که رایزنان فرهنگی با استفاده از آنها می‌توانند اثربخشی فعالیت‌های دیپلماسی فرهنگی را به طور چشمگیری افزایش دهند، افزود: ابزارهای تحلیل جمع‌آوری داده و تحلیل آنها، ابزارهای ترجمه که از نیازهای مهم در عرصه دیپلماسی فرهنگی است، تسهیل کار پژوهش، تولید محتوا چه متنی و چه گرافیکی و حتی چند رسانه‌ای به دقیق‌ترین شکل ممکن که تا پیش از این انجام آنها نیاز به تخصص، مهارت، دانش، ابزارهای مختلف و گران‌قیمت و  همچنین، زمان، تجربه و هزینه فراوان داشت.

بختیاری ادامه داد: یکی از ضروریات دیپلماسی فرهنگی و از مهمترین پیش نیاز  کار فرهنگی شناخت ذائقه فرهنگی جامعه هدف و تحلیل دقیق مخاطبان، به منظور شخصی‌سازی برنامه‌ها و پیام‌هاست. هوش مصنوعی امکان را فراهم کرده تا رایزن فرهنگی بتواند به ساده‌ترین شکلی که تاکنون ممکن بوده، رفتارها و علایق و سلایق مخاطبان خود در جامعه هدف را تحلیل نماید؛ آن هم به دقیق‌ترین و عمیق‌ترین شکل ممکن و در کمترین زمانی که تاکنون تجربه شده.

وی با اشاره به اینکه یک رایزن فرهنگی بدون پیش‌بینی روندها و برنامه‌ریزی استراتژیک، نمی‌تواند اثربخشی لازم را داشته باشد، بیان کرد: فعالیت فرهنگی بدون شناخت روندها، مانند یک سفر اکتشافی بدون داشتن قطب‌نما و بدون پیش‌بینی وضعیت جوی و جغرافیایی است. اکنون یک رایزن فرهنگی می‌تواند با بکارگیری الگوریتم‌های هوش مصنوعی از طریق جستجوهای اینترنتی، بررسی تعاملات در شبکه‌های اجتماعی، جمع‌آوری اطلاعات لازم درباره محتوای مورد استفاده گروه‌های هدف مثل فیلم، موسیقی و کتاب و همچنین تحلیل احساسات مخاطبان در نظرات و پست‌های منتشره در فضای مجازی، به سادگی روندهای فرهنگی آینده را پیش‌بینی کند و برنامه‌های خود را با نگاه به آینده طراحی کند و از فرصت‌های نوظهور بهره ببرد.

رایزن فرهنگی ایران در قطر همچنین گفت: چت‌بات‌های هوشمند نیز در حوزه ارتباطات و شبکه‌سازی می‌توانند پاسخگوی سؤالات اولیه مخاطبان باشند و اطلاعات پایه درباره برنامه‌های فرهنگی ارائه دهند.

ترجمه و تولید محتوای چندزبانه از دیگر ضروریات در حوزه دیپلماسی فرهنگی است که امروزه با استفاده از ابزارهای ترجمه مبتنی بر هوش مصنوعی، امکان تولید سریع محتوای فرهنگی به زبان‌های مختلف را فراهم شده. این قابلیت برای رایزنی‌هایی که با محدودیت بودجه و نیروی محدود انسانی مواجه هستند، بسیار ارزشمند است. تهیه یک کاتالوگ نمایشگاهی چند زبانه، اکنون ساده‌تر از هر زمان دیگری است که در بسیاری موارد نیاز به تخصص چندانی هم ندارد.

بختیاری با بیان اینکه دیپلماسی دیجیتال با استفاده از پلتفرم‌های واقعیت مجازی و ابزارهای هوش مصنوعی، امکان برگزاری رویدادهای فرهنگی تعاملی را فراهم می‌کند، ابراز کرد: به عنوان مثال، برگزاری تورهای مجازی موزه‌ها، کنسرت‌های آنلاین با ترجمه همزمان، و نمایشگاه‌های هنری تعاملی که مخاطبان جهانی را بدون محدودیت جغرافیایی مجذوب خود می‌کند.آنچه بسیار مهم و شایان توجه است، این است که هوش مصنوعی جایگزین تعاملات انسانی نشده، بلکه زمینه تقویت‌ آنها را فراهم آورده. دیپلماسی فرهنگی همچنان بر پایه روابط انسانی استوار است، اما هوش مصنوعی می‌تواند این روابط را عمیق‌تر، گسترده‌تر و اثربخش‌تر کند.

وی با اشاره به اینکه متخصصان و فناوران کشورمان، فعالیت هایی جدی و اثربخش در حوزه هوش مصنوعی و رسیدن به دستاوردهای تازه را آغاز کرده اند، گفت: تدوین استانداردهای ملی برای توسعه فناوری با ملاحظات فرهنگی، نقشه راهی مشخص ارائه کند. از آنجا که هوش مصنوعی در تمامی شؤون زندگی فردی و اجتماعی حضور داشته یا خواهد داشت، از جنبه‌های مختلفی می‌توان درباره آن سخن گفت که من تخصص و قصد ورود به آنها را ندارم. ورود من به این بحث از پنجره دیپلماسی فرهنگی و موضوعات مربوطه است.

رایزن فرهنگی ایران در قطر ادامه داد: بنابراین پس از امر مقدماتی و اصولی تدوین استانداردهای ملی برای توسعه فناوری هوش مصنوعی که البته آن هم باید مبتنی بر ملاحظات فرهنگی باشد. باید بدانیم که هوش مصنوعی تنها یک موضوع تکنولوژیک و بی‌روح نیست، بلکه عرصه‌ای است برای یک رقابت تمدنی و فرهنگی. بنابراین، در این حوزه کشوری موفق خواهد بود که علاوه بر استفاده و توسعه هوش مصنوعی بتواند آن را با هویت فرهنگی خود نیز تلفیق کند و تطبیق دهد.

وی درباره تاثیرگذاری هوش مصنوعی بر هویت فرهنگی ابراز کرد: چند نکته کلیدی لازم است در این زمینه مورد توجه جدی قرار گیرد. اول اینکه طراحی با محوریت هویت فرهنگی اسلامی-ایرانی. به این معنا که سیستم‌های هوش مصنوعی باید از ابتدا با در نظر گرفتن ارزش‌ها، هنجارها و ظرافت‌های فرهنگی ایرانی طراحی شوند. در این طراحی‌ها اخلاق و حریم خصوصی مطابق با قرائت و تعریف جامعه ایرانی انجام پذیرد. به عنوان مثال، حفظ اخلاق و آداب در تعاملات با مدل‌های زبانی یا رعایت حریم خصوصی مطابق فرهنگی جامعه ایرانی، امری است ضروری که عدم رعایت آن در حوزه فرهنگی، می‌تواند چالش‌های جدی فرهنگی را در جامعه ایجاد کند و به نوعی در حوزه فرهنگ به ضد خودش تبدیل شود.

بختیاری ادامه داد: نکته دوم که شایان توجه است و می‌تواند در این عرصه، علاوه بر افزایش اثربخشی بسیاری نگرانی‌های فرهنگی در استفاده از هوش مصنوعی را نیز کاهش دهد، استفاده از نخبگان علوم انسانی اعم از دانشگاهی و حوزوی در رشته‌های مختلف علمی در کنار فناوران بحث توسعه پایگاه‌های داده فرهنگی بومی است.

وی درباره چالش هایی که رایزنان فرهنگی می توانند در مواجهه با موضوع هوش مصنوعی با آن مواجه شوند توضیح داد: سرعت رشد تکنولوژی به اندازه‌ای بالاست که معمولا و در بسیاری از موارد جامعه از آن عقب می‌ماند و تطبیق‌پذیری با آن کار بسیار دشواری است. ما حتی در بین نخبگان علمی نیز مصادیق زیادی داریم که با ابزارهای تکنولوژیک روز آشنایی چندانی ندارند یا خیلی دیر و اندک با دستاوردهای علمی روز تطبیق پیدا می‌کنند. در برخی عرصه‌ها نیز که استفاده از دستاوردهای جدید علمی و تکنولوژیکی ضروی کار است، این روند تطبیق‌پذیری در صورت نبود آموزش و عدم اهتمام به دانش‌افزایی، بسیار کند انجام می‌شود.

رایزن فرهنگی ایران در قطر همچنین گفت: در عرصه دیپلماسی فرهنگی، بهره‌برداری رایزنان فرهنگی از هوش مصنوعی امری است ناگزیر، چه بسا بدون استفاده از آن توان و امکان رقابت در این حوزه را غیرممکن سازد. بنابراین رایزنان فرهنگی باید تخصص و مهارت لازم برای استفاده از آن را بیاموزند. بر این اساس تدوین دوره‌های آموزشی تئوری و عملی لازم برای بهره‌برداری از ابزارهای هوش مصنوعی در راستای مأموریت، یک اصل اولیه و ضروری است.

وی درباره رفع این چالش ها بیان کرد: اکنون پس از برداشتن گام اول، می‌توانیم به چالش‌های پیش روی رایزنان فرهنگی بپردازیم. تأمین یا تربیت نیروی انسانی لازم متخصص و کیفی در استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی برای مقاصد فرهنگی. هزینه بکارگیری چنین نیروهای متخصصی بالاست و معمولا در توان رایزنان فرهنگی نیست.

بختیاری ادامه داد: چالش دوم نبود زیرساخت‌های لازم اعم از نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای مورد نیاز است که باید به شکلی تأمین گردد.

رایزن فرهنگی ایران در قطر افزود: چالش سوم مربوط به مسائل امنیتی و حفاظت اطلاعات است. همواره نگرانی نشت اطلاعات حساس فرهنگی و امکان سوء استفاده از آنها وجود دارد و امری است کاملا جدی و نیازمند توجه، به ویژه در استفاده از ابزارهای رایگان.

وی با بیان اینکه با تدوین دستورالعمل‌های امنیتی لازم، استفاده از سرورهای داخلی برای موارد حساس، و آموزش رایزنان در زمینه امنیت سایبری می‌توان تا حدود زیادی این دغدغه را برطرف کرد، ابراز کرد: یکی دیگر از چالش‌های پیش‌روی رایزنان فرهنگی، که البته در برخی کشورها شاهد آن هستیم، شکاف دیجیتال در کشورهای مقصد است. در برخی کشورها، دسترسی محدود به اینترنت و فناوری‌های دیجیتال چه به خاطر نبود زیرساخت‌ها، ناشی از عدم توسعه اقتصادی جامعه، یا ملاحظات سیاسی و موانعی از این قبیل، مانع استفاده مؤثر از ابزارهای هوش مصنوعی می‌شود که البته راه حل‌هایی نیز دارد.

بختیاری در ادامه گفت: موفقیت در استفاده از هوش مصنوعی در عرصه دیپلماسی فرهنگی و غلبه بر چالش‌های پیش‌رو، نیازمند رویکردی جامع و آینده‌نگر، حمایت سازمانی قوی و همکاری نزدیک بین بخش‌های مختلف دستگاه دیپلماسی کشور است. رایزنان فرهنگی باید خود را نه به عنوان مصرف‌کننده صرف، بلکه به عنوان شکل‌دهندگان فعال این تحول تکنولوژیک در عرصه دیپلماسی فرهنگی ببینند.

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی