ایران؛ تمدنی کهن میان پیش‌داوری‌های مدرن و هزار و یک شب
ایران، سرزمینی شکل‌گرفته از دانش، خرد و سنت‌های هزارساله، امروز به‌عنوان یکی از زیباترین مقاصد گردشگری جهان شناخته می‌شود؛ کشوری که برای بازدیدکنندگانش ترکیبی از رمز و راز و زیبایی خاور زمین و زندگی مدرن را به ارمغان می‌آورد. از نظر تنوع اقلیمی و زیستی، در میان پنج کشور نخست جهان قرار دارد و از لحاظ آثار فرهنگی‌ـ‌تاریخی، در فهرست ده کشور اول دنیاست.
به دنبال انتشار کتاب «ایران در دست» توسط انتشارات معتبر چیگویا و با همکاری رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در صربستان و مرکز ساماندهی ترجمه و نشر معارف اسلامی و علوم انسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، این اثر فاخر به عنوان نخستین مرجع کامل و مستند درباره ایران به زبان صربی با استقبال فراوانی در حوزه بالکان روبرو شده است.
رادیو و سایت «اسپوتنیک» در ویژه برنامه‌ای با معرفی کتاب، گفت‌وگویی با الکساندر دراگوویچ مؤلف کتاب «ایران در دست» انجام داده است که در ادامه می‌خوانید.
در کتاب «ایران در کف دست» که توسط انتشارات چیگویا منتشر شده، الکساندر دراگویچ درباره این کشور بی‌همتا روایت می‌کند؛ کتابی که تاریخ، فرهنگ و آداب و رسوم مردم ایران و همچنین زیبایی‌های طبیعی این تمدن بیش از ۷هزار ساله را به تصویر می‌کشد.
در طی سال‌هایی که در مرکز فرهنگی ایران فعالیت می‌کردم، مطالب متنوعی درباره ایران گردآوری کردم و در مقطعی فهمیدم که این مجموعه آن‌قدر کامل شده که می‌توانم آن را به‌صورت کتابی منسجم به خوانندگان ارائه دهم؛ کتابی که صرفاً راهنمای گردشگری نباشد، بلکه روایتگر کشوری باشد که در همه ابعاد – از طبیعت و اقلیم تا تاریخ و معماری و فرهنگ – غنی و پرمایه است،
کتاب، افزون بر فصل ابتدایی که به معرفی جاذبه‌های اصلی ایران و نگاهی به جغرافیا، اقلیم، تنوع گیاهی و جانوری، تاریخ، ساختار سیاسی و ویژگی‌های فرهنگی، هنری، ادبی و معماری آن می‌پردازد، شامل بخش‌هایی است که ۳۱ استان ایران را با جزئیات و همراه با تصاویر فراوان معرفی می‌کند.
«می‌خواستم از قالب‌های کلیشه‌ای پرهیز کنم و هر استان را با ویژگی‌های خاص خودش – از باستان‌شناسی و زیست‌شناسی گرفته تا سنت‌های محلی یا فرهنگ شهری – معرفی کنم».
ایران، بنا به گفته الکساندر دراگویچ، سرزمینی پر از شگفتی است، جایی که بازدیدکننده می‌تواند از چشم‌اندازهای کوهستانی تا کویرهای پهناور و دره‌های نفس‌گیر و باغ‌های باشکوه لذت ببرد.
بخش عمده‌ای از ایران کوهستانی است. فلات ایران به‌طور میانگین در ارتفاع ۱۲۰۰ متری واقع شده و چندین رشته‌کوه عظیم آن را در برگرفته‌اند. در میان این کوه‌ها، دره‌هایی شگفت‌انگیز با آب‌های فیروزه‌ای شکل گرفته‌اند که دسترسی به آن‌ها گاه بسیار دشوار است و برای افراد مبتدی مناسب نیست. مناطق کویری نیز جذابیت‌های فراوانی دارند؛ برخی دریاچه‌های نمکی منظره‌هایی ایجاد می‌کنند که برای عکاسان به‌راستی رؤیایی است. نور خورشید که بر بلورهای نمک می‌تابد، تصاویری چشم‌نواز می‌آفریند. مثلاً در کویر مانجِراب در اطراف اصفهان، در دوره‌ای از سال می‌توان کهکشان راه شیری را با چشم غیرمسلح دید و گردشگرانی از سراسر جهان تنها برای مشاهده این منظره به آن‌جا می‌آیند.
با وجود شهرت ایران به هنر و معماری باشکوه، آنچه این کشور را منحصربه‌فرد می‌سازد – به گفته دراگویچ – مردمان آن هستند:
آنچه بیش از همه مرا مجذوب کرد، فضای شرقی خاصی بود که در خیابان‌ها، بازارها و رسوم دیده می‌شود. ایرانی‌ها توانایی شگفت‌انگیزی در لذت بردن از لحظات سادهٔ روزمره دارند – حتی در غذا خوردن، استراحت یا معاشرت. لحظه‌ای خاص برای من دیدن سنت استراحت بعد از ناهار بود، نوشیدن چای، خوردن شیرینی، نوعی آرامش و ریتم زندگی که به‌نظر من ما در اروپا آن را از دست داده‌ایم. این آسایش، برخلاف تصور رایج، لوکس مدرنیته غرب نیست، بلکه ارزشی عمیق و سنتی است.
وی همچنین تأکید می‌کند که بخش شاخص فرهنگ ایرانی، «تعارف» و ادب ایرانیان است: «ویژگی بارز فرهنگ ایرانی، ادب و احترام – یعنی تعارف – است. احترامی که نسبت به بزرگ‌ترها، زنان و به‌ویژه مهمانان خارجی نشان داده می‌شود، بی‌قیمت است. مثلاً داستانی می‌دانم از یک گردشگر خارجی که در تهران گم شده بود و از یک نوجوان ۱۵ساله کمک خواست. آن پسر نه‌تنها او را راهنمایی کرد، بلکه وی را به خانه دعوت کرد و برای ناهار مهمان خانواده‌اش نمود. برای ایرانی‌ها، هر غریبه‌ای میهمان خداست و این ریشه در سنت‌های باستانی آن‌ها دارد.»
به گفته دراگویچ، ایران کشوری است که متأسفانه در رسانه‌ها با کلیشه‌ها و پیش‌داوری‌های زیادی روبه‌روست:
وقتی یک روایت در رسانه‌ها چند بار تکرار شود، تبدیل به کلیشه می‌شود. اما وقتی پا به ایران می‌گذارید، با مردمی گرم، فرهنگی غنی، صحنه هنری قوی و جامعه‌ای در حال تحول مواجه می‌شوید. بسیاری از چیزهایی که در رسانه‌ها 'بسته' یا 'سنتی' جلوه داده می‌شوند، درواقع بسیار سطحی هستند. گردشگرانی که برای تورهای دو هفته‌ای به ایران می‌آیند، با تصویری کاملاً متفاوت از آنچه تصور می‌کردند بازمی‌گردند.
تهران، پایتخت ایران، به‌عنوان نماد تلاقی تمدن کهن و زندگی مدرن شناخته می‌شود. شهری با جمعیتی حدود ۱۵ میلیون نفر، که از جنوب با ارتفاع ۱۰۰۰ متر تا شمال با ارتفاع نزدیک به ۱۸۰۰ متر گسترده شده است.
شهر دائماً در حال توسعه است. شمال آن مدرن و محل سفارتخانه‌ها و اقامتگاه‌هاست، در حالی‌که جنوب، روح سنتی‌تر و محافظه‌کارانه‌تری دارد. در پارک‌هایی مانند دریاچه مصنوعی جدید، می‌توان سبک زندگی شهری مدرن را دید و در کنار آن، کاخ‌ها و موزه‌هایی قرار دارند که برخی آثارشان از دوره باستان و حتی بقایای تخت جمشید هستند. تهران به‌دلیل فرهنگ خاص پارک‌سازی‌اش، یکی از سبزترین کلان‌شهرهای جهان به شمار می‌رود.»
وی می‌افزاید که «موزه هنرهای معاصر تهران» مجموعه‌ای ارزشمند از آثار هنری اروپایی – از جمله نقاشی‌های ون‌گوگ – را در خود جای داده است.
ایرانی‌ها نهادهایی قوی دارند که اشکال کلیدی فرهنگ سنتی مانند خوشنویسی و نگارگری را حفظ می‌کنند. در عین حال، نسبت به مظاهر نوگرایی نیز بسیار باز هستند. آثار هنری از سراسر جهان هسته اولیه موزه هنرهای معاصر را تشکیل دادند.
معماری سنتی ایرانی سبکی منحصربه‌فرد دارد که در کاخ‌ها، مساجد، کاروانسراها، بازارها و قلعه‌ها قابل مشاهده است.شهرهایی مانند اصفهان و شیراز زیبایی خاصی دارند – موزه‌هایی در فضای باز. همه چیز در آن‌ها زیباست، به‌ویژه معماری سنتی اسلامی.اما آنچه بیشتر از همه چشمگیر است، باغ‌های ایرانی‌اند – به‌قول دراگویچ: «بهشت‌های بسته‌شده‌ای» که حاصل تعامل انسان و طبیعت و هم‌زمان زاده اقلیم و نبوغ بشری‌اند. بودن در چنین فضاهایی واقعاً الهام‌بخش است؛ مکان‌هایی که آسایش، رضایت و آرامش را به ارمغان می‌آورند.
باغ‌های ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند. برخی از آن‌ها باغ‌های گیاه‌شناسی‌اند، مانند باغ ارم شیراز که بر اساس الگوهای باغ‌سازی دوران هخامنشیان طراحی شده. در اقلیم‌های خشک و نیمه‌خشک، انسان‌ها همیشه کوشیده‌اند محیط پیرامون خود را با کاشتن درخت، ایجاد باغ و ساخت قنات‌ها (کانال‌های زیرزمینی آب) – که برخی از آن‌ها سه‌هزار تا چهارهزار سال قدمت دارند – زیباتر کنند.
الکساندر دراگویچ در پایان، با جمع‌بندی تجربه زیسته‌اش در ایران، می‌گوید: «بزرگ‌ترین تأثیر را مردم ایران بر من گذاشتند. ایران، زادگاه قوم پارس است، اما همیشه محل زندگی گروه‌های قومی گوناگون نیز بوده است. ایران امروزی این تنوع را در قالب یک دولت مدرن، سامان‌یافته و امروزی در خود جای داده، جایی که همه آن را وطن خود می‌دانند. این درهم‌تنیدگی فرهنگ‌ها واقعاً شگفت‌انگیز است.»
روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
