رضا غلامی، رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اتریش در ابتدای این دیدار که در رایزنی فرهنگی ایران در اتریش «خانه حکمت ایرانیان» در وین انجام شد، از سخنرانی الهام‌بخش پروفسور ایوانی در سومین سمپوزیوم ایران‌شناسی (۳۰ اکتبر ۲۰۲۵) که به پاسداشت خدمات علمی پروفسور رودیگر لولکر، اسلام‌شناس و ایران‌شناس برجسته اتریش، برگزار شده بود، تشکر کرد.

وی گزارشی جامع از برنامه‌های خانه حکمت ایرانیان در حوزه‌های ایران‌شناسی، معرفی فرهنگ، هنر، حکمت و ادبیات تمدن ایرانی، گفت‌وگوی تمدن‌ها و حمایت معنوی از کلاس‌های آموزش زبان فارسی در اتریش ارائه داد. وی با تأکید بر اهمیت روزافزون شیعه‌شناسی اظهار داشت: نزدیک به بیست درصد جمعیت جهان اسلام را شیعیان با شاخه‌های گوناگون تشکیل می‌دهند و جوامع شیعی امروز نقشی پویا، مؤثر و مکمل در کنار جوامع اهل سنت در دل جهان اسلام ایفا می‌کنند ضمن آنکه ویژگی منحصربه‌فرد تشیع، تأکید بر اجتهاد پویا منطبق با زمان و مکان و ارتقای جایگاه عقل در فهم و عمل به دین است.

رایزن فرهنگی ایران در اتریش سپس، سرفصل‌های تفصیلی یک دوره کامل شیعه‌شناسی در سطوح کارشناسی ارشد و دکتری که توسط کارشناسان خانه حکمت تهیه شده بود را به پروفسور ایوانی ارائه داد و از ایشان درباره امکان تأسیس یک کرسی شیعه‌شناسی آکادمیک در اتریش – به‌دور از هرگونه سوگیری سیاسی – نظرخواهی کرد.

غلامی پیشنهاد برگزاری سلسله کارگاه‌های تخصصی شیعه‌شناسی را مطرح کرد و از پروفسور ایوانی خواست نخستین کارگاه تحت نظارت علمی ایشان برگزار شود. پروفسور ایوانی این پیشنهاد را پذیرفت و اعلام کرد که در سال تحصیلی آینده احتمالاً می‌توان یک کارگاه نیم‌روزه را برنامه‌ریزی و اجرا کرد.

ایوانی به سوابق علمی خود در حوزه اسلام‌شناسی اشاره کرد و یادآور شد که سال‌ها پیش در چند دوره آموزشی کوتاه‌مدت در مؤسسه دهخدا در تهران با زبان و فرهنگ فارسی آشنایی عمیق‌تری یافته است.

وی تلاش‌های بی سابقه خانه حکمت ایرانیان در وین در دوره مدیریت کنونی را ستود و تأسیس کرسی شیعه‌شناسی در دل دپارتمان‌های اسلام‌شناسی را «بسیار ضروری و پراهمیت» خواند.

این اسلام شناس اتریشی با تحسین سرفصل‌های پیشنهادی اظهار داشت: این سرفصل‌ها بسیار وسیع و مهم هستند؛ حتماً با همکارانم در دپارتمان اسلام شناسی درباره نحوه استفاده از آن‌ها در برنامه‌های اسلام‌شناسی مشورت خواهم کرد. خود من هنگام تدریس فقه مذاهب اسلامی (مثلاً فقه حنفی) بارها با خلأ جدی تدریس فقه جعفری مواجه شده‌ام و کاملاً قبول دارم که شیعه‌شناسی مکمل ضروری اسلام‌شناسی است.

با این حال، وی یادآور شد که تعداد دانشجویان رشته شرق‌شناسی با گرایش اسلام‌شناسی در اتریش چندان زیاد نیست و بنابراین نمی‌توان پیش‌بینی دقیقی از میزان استقبال از یک کرسی مستقل شیعه‌شناسی داشت.

در بخش پایانی دیدار، پروفسور ایوانی بر اهمیت تدریس جدی و مستقل زبان فارسی در دانشگاه‌های اتریش تأکید کرد و اظهار داشت: یادگیری زبان فارسی کلید فهم بخش مهمی از تحولات تاریخ فکری جهان اسلام است.

آشنایی با پروفسور کاتارینا ایوانی 

کاتارینا اِی. ایوانی، استاد مطالعات اسلامی در دانشگاه وین، با پژوهش‌های ژرف و دقیق خود درباره فقه، اخلاق و متون دوره عثمانی، کوشش می‌کند چهره‌ای راستین و چندلایه از اسلام در روزگار پیش‌مدرن به نمایش بگذارد؛ روزگاری که فقه، اخلاق و عرفان درهم‌تنیده بودند و از یکدیگر جدایی‌ناپذیر به شمار می‌رفتند. آثار او به‌ویژه بر بازخوانی متون فراموش‌شده سده‌های گذشته تمرکز دارد و می‌کوشد پیوند میان گذشته و امروز را روشن سازد.

زندگی علمی و مسیر تحصیلی

کاتارینا ایوانی راه دانشورزی خود را با رشته «مطالعات خاور نزدیک» در دانشگاه آکسفورد آغاز کرد. او در فاصله سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۳ دوره لیسانس و سپس تا سال ۲۰۰۵ دوره فوق‌لیسانس (M.Phil) را به پایان رساند. پس از آن با دریافت بورسیه «مک‌کراکن» راهی آمریکا شد و در دانشگاه نیویورک به پژوهش پرداخت. دکترای خود را در رشته مطالعات خاور نزدیک سال ۲۰۱۲ از دانشگاه پرینستون گرفت.

 در آمریکا نیز چندی به تدریس و پژوهش مشغول بود؛ از جمله به‌عنوان استادیار تمام‌وقت در دانشگاه کلمبیا. از سال ۲۰۲۲ به دانشگاه وین پیوست و سرانجام از سپتامبر ۲۰۲۵ به مقام استاد تمام و دارنده کرسی «تاریخ فرهنگی و فکری جهان اسلام» برگزیده شد.

حوزه‌های پژوهشی و دغدغه فکری

ایوانی بیشتر در زمینه‌هایی کار می‌کند که در پژوهش‌های غربی کمتر دیده شده‌اند: فقه اسلامی (به‌ویژه مکتب حنفی در دوره‌های پساکلاسیک)، تاریخ اندیشه و مفهوم‌های اسلامی، اخلاق و عرفان در اسلام، و کاوش در متون کهن و کمتر شناخته‌شده.

 یکی از پروژه‌های درازمدت او، بررسی فقه حنفی در گستره پهناور از باختر تا آسیای میانه و جنوب آسیا در سده‌های دوازدهم تا پانزدهم هجری (هجدهم تا بیست‌ویکم میلادی) است؛ متونی که تا امروز کمتر کاویده شده‌اند. هدف او آن است که نقش فقه و فقه‌پژوهی را در دگرگونی‌های حقوقی، اجتماعی و فرهنگی جهان اسلام بازشناسد.

 او همواره یادآور می‌شود که درک اسلام پیش‌مدرن بدون توجه به پیچیدگی متون، بافت اجتماعی و سیر اندیشه ممکن نیست؛ چیزی که در همه آثارش به‌خوبی آشکار است.

آثار برجسته

از مهم‌ترین آثار کاتارینا ایوانی می‌توان به این‌ها اشاره کرد:

• کتاب «فضیلت، پارسایی و قانون» (ترجمه عنوان انگلیسی: Virtue, Piety and the Law)؛ پژوهشی درباره عالم و فقیه عثمانی سده شانزدهم، بِرگی‌وی محمد افندی و اثر ماندگارش «الطریقه محمدیه». ایوانی در این کتاب با کاوش دقیق متنی و تاریخی، پیوند میان اخلاق فردی، دینداری، قانون شرع و ساختارهای اجتماعی–اقتصادی در امپراتوری عثمانی را نشان می‌دهد.
• ویراستاری کتاب «اسلام انسانی: تأمل در یک مفهوم اسلامی» (۲۰۲۳)؛ اثری که پیش‌فرض‌های اخلاقی و معنوی اسلام را در پرتو تاریخ و روزگار کنونی بازمی‌اندیشد.

از مقالات برجسته سال‌های اخیر او:

• پژوهش درباره شرح عبدالغنی نابلسی بر «الطریقه محمدیه» بِرگی‌وی (۲۰۱۹)؛ کاوشی در منازعات فکری و دینی پیرامون بدعت و سنت در جهان عثمانی.
• «ادب، اخلاق و توصیه‌گری دینی در روزگار نوین اولیه عثمانی» (۲۰۲۰)؛ بررسی اخلاق و آداب دینداری در متون عثمانی با تمرکز بر همان اثر بِرگی‌وی.

چرا آثار او مهم‌اند؟

پژوهش‌های ایوانی متون و سنت‌هایی را زنده می‌کند که در تاریخ اسلام ـ به‌ویژه در دوره عثمانی و پساکلاسیک ـ نقشی کلیدی داشته‌اند اما در بیشتر مطالعات امروز از یاد رفته‌اند.

 او با درهم‌آمیختن تاریخ، فقه، اخلاق و جامعه‌شناسی تاریخی، چهره‌ای زنده و چندبعدی از اسلام گذشته می‌سازد؛ چهره‌ای که می‌تواند ساده‌سازی‌ها و داوری‌های نادرست رایج درباره اسلام را به چالش بکشد.

 پروژه‌های کنونی او (مانند بررسی گسترده فقه حنفی) به ما کمک می‌کند ریشه‌ها و دگرگونی‌های حقوقی–فکری این مذهب را بهتر بشناسیم و دریابیم چرا مکتب حنفی هنوز در بخش بزرگی از جهان اسلام رواج دارد.

سخن آخر

کاتارینا ایوانی نمونه‌ای روشن از نسلی از پژوهشگران است که با دقت علمی، مهر به منابع کهن و روحیه پرسشگری، گذشته اسلام را می‌کاوند تا درک ما از امروز و فردا را ژرف‌تر کنند. آثار او پلی است استوار میان تاریخ، فقه، اخلاق و جامعه؛ و یادآوری می‌کند که اسلام همواره دینی پویا و زنده بوده، نه مجموعه‌ای خشک و یکنواخت. بازتاب چنین پژوهش‌هایی در رسانه‌ها و فضای عمومی فارسی‌زبان، می‌تواند به گفت‌وگویی ژرف‌تر و سازنده‌تر درباره اسلام، تاریخ و هویت در جهان امروز یاری رساند.

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی