رویکرد این همایش بررسی عمیق ابعاد و چالش‌های آزادی بیان در غرب و شرق بوده که سخنرانان در بخش‌های مختلف این نشست، ضمن تبیین اهمیت ایجاد توازن میان آزادی و مسئولیت، بر آزادی بیان با ملحوظ نمودن یک حق اساسی  بدون در نظر داشتن ابزاری برای ترویج نفرت یا تهدید امنیت جامعه تاکید داشتند.

خانم فاطمه آل یاسین از اندیشمندان عراقی، به تحلیل عمیق مفهوم آزادی بیان در جهان پرداخت و با ارائه‌ یک چارچوب تحلیلی، دیدگاه‌های متفاوت شرق و غرب را به دقت تشریح کرد. او سخنان خود را با این مقدمه آغاز کرد که آزادی بیان، هرچند به عنوان ستون اصلی نظام دموکراتیک  شناخته می‌شود، اما درک و اجرای آن در فرهنگ‌های مختلف، تفاوت‌های بنیادینی دارد.

آل یاسین در توضیح این تفاوت‌ها، ابتدا به رویکرد غرب اشاره کرد. به گفته‌ او، در غرب، آزادی بیان بر اساس اسناد حقوقی بین‌المللی همچون اعلامیه جهانی حقوق بشر (۱۹۴۸) و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (۱۹۶۶) تضمین شده است. در این ساختار، آزادی مطبوعات و حق اعتراضات مسالمت‌آمیز از حقوق اساسی شمرده شده و فقط در موارد استثنایی مانند ترویج نفرت یا تهدید امنیت ملی می‌توان آن‌ها را محدود کرد.

وی در مقابل، رویکرد شرقی را متفاوت دانست و افزود: «در جوامع شرقی، آزادی بیان اغلب با ملاحظاتی همچون مصلحت جمعی، حفظ نظم عمومی و ارزش‌های اجتماعی محدود می‌شود. با وجودی که قوانین اساسی این حق را به رسمیت می‌شناسند، در عمل، محدودیت‌های گسترده‌ای بر آن اعمال می‌گردد که می‌تواند به ابزاری برای تضعیف مخالفان تبدیل شود.»

آل یاسین در ادامه به بررسی دقیق چالش‌های پیچیده‌ آزادی بیان در عراق پرداخت. او یادآور شد که قانون اساسی ۲۰۰۵ عراق، این حق را تضمین کرده اما آن را مشروط به رعایت نظم عمومی و آداب دانسته است.

به اعتقاد وی، این شرایط منجر به چالش‌های جدی همچون تضاد میان آزادی رسانه و الزامات امنیت ملی، نفوذ احزاب سیاسی، ضعف استقلال دستگاه قضایی، تأثیر ساختارهای اجتماعی، ترس از نفرت‌پراکنی و ترس از سخنان نفرت‌پراکنانه و فرقه‌گرایی شده است.

آل یاسین برای حل این چالش‌ها، راه‌حل‌های عملی از جمله فعال‌سازی دادگاه قانون اساسی، تصویب قوانین دقیق، تقویت فرهنگ دموکراتیک، تضمین استقلال رسانه‌ها و مشارکت سازمان‌های جامعه مدنی: برای نظارت بر تخلفات و تضمین پاسخگویی.

وی در جمع‌بندی نهایی سخنان خود تأکید کرد که آزادی بیان یک حق مطلق و بی‌حد و مرز نیست، بلکه باید با ایجاد توازن میان آزادی و مسئولیت، به گونه‌ای اجرا شود که هم ارزش‌های جامعه را تقویت کرده و هم ثبات آن را حفظ کند.

سعد بخاتی نیز در سخنرانی خود به بررسی دقیق و انتقادی مفهوم آزادی پرداخت و تفاوت‌های بنیادین آن را در بستر ادیان و فرهنگ‌های گوناگون برجسته کرد. به اعتقاد او، مفهوم آزادی و به‌ویژه آزادی بیان، به دلیل کاربردهای متفاوتش، معانی گوناگونی پیدا کرده است و امروز بیش از یک مفهوم عمیق، به یک شعار سیاسی تبدیل شده است. این شعار که اغلب با واژه دموکراسی همراه می‌شود، به ابزاری برای تحریک احساسات عمومی و بازی با عواطف مردم عادی تبدیل شده است. بخاتی تاکید کرد که هر فرد یا گروهی که به دنبال تغییر یا اصلاح در جامعه‌ای باشد، این شعار را مطرح می‌کند و هر صاحب‌فکری به آن افتخار می‌کند، در حالی که محتوای آن اغلب تهی از معنای حقیقی است.

وی آزادی را یکی از ویژگی‌های کرامت الهی دانست و آن را به دو بخش آزادی درونی و آزادی بیرونی تقسیم کرد. به باور او، آزادی بیرونی تنها با دستیابی به آزادی درونی محقق می‌شود که از طریق تعامل سالم انسان با خود و دیگران به دست می‌آید. این آزادی نیز به دو دسته آزادی فردی و آزادی اجتماعی تقسیم می‌شود.

بخاتی آزادی فردی را یک تکلیف الهی عنوان کرد که انسان را از اسارت شهوات، تقلید کورکورانه و هوس‌های نفسانی رها می‌کند. پس از آن، آزادی اجتماعی به وجود می‌آید که وظیفه دارد موانع رشد معنوی انسان را برطرف سازد. این دیدگاه، به وضوح تفاوت اساسی مفهوم آزادی در اسلام و غرب را نشان می‌دهد. در نگاه اسلامی، آزادی در چارچوب قوانین الهی قرار دارد و به انسان اجازه می‌دهد در زمینه فکری، گفتاری و عملی به شکوفایی برسد.  این آزادی، با رهایی درونی انسان از بندگی شهوات و رهایی بیرونی‌اش از بندگی بت‌ها، محدود به مرزهای مشخصی است. به گفته وی، پیروی از منافع دنیوی و دور شدن از رسالت حقیقی انسان، نابود کردن عمیق‌ترین معانی آزادی است و به همین دلیل، اسلام آزادی افسارگسیخته حیوانی را نمی‌پذیرد.

وی در بخش دیگری از سخنرانی خود، به تلاش‌های دیرینه تمدن غرب برای نفوذ فرهنگی به کشورهای اسلامی اشاره کرد. او معتقد است که غرب تلاش می‌کند تا ارزش‌های خود را با ارزش‌های اسلامی درهم آمیزد و با جدا کردن نسل جوان از معیارهای اخلاقی و اصول والا، بر آن‌ها سیطره پیدا کند. در این فرآیند، آزادی بیان به عنوان ابزاری برای شکستن قید و بندهای فکری اسلامی معرفی می‌شود و به نسل جوان این تصور را می‌دهد که این قیدها، زنجیرهایی هستند که باید شکسته شوند تا به آزادی بی‌قید و شرط دست یابند.

بخاتی در ادامه، این آزادی بیان غربی را جعلی خواند. او با انتقاد از رسانه‌های غربی که خود را مظهر دموکراسی، شفافیت و بی‌طرفی می‌دانند، به تناقض آشکار آن‌ها در برخورد با مسئله اسرائیل اشاره کرد. وی تاکید کرد که در این مورد، آزادی بیان، شفافیت و بی‌طرفی جای خود را به شعارهایی مانند "حمایت از تروریسم" می‌دهند.

وی همچنین گفت: جنگ اخیر اسرائیل علیه غزه نمونه‌ای بارز از این تناقض است. به گفته بخاتی، رسانه‌های غربی به صورت آشکار از جنایات اسرائیل علیه مردم فلسطین جانبداری کردند و در برابر جنایات جنگی سکوت کردند. اخراج و تعلیق خبرنگارانی که در تلاش برای بیان حقیقت بودند، شاهدی بر این ادعاست. بخاتی در پایان، این تناقضات را تعجب‌آور ندانست و به تاریخ انقلاب کبیر فرانسه و عصر روشنگری سال 1789 اشاره کرد که با وجود شعارهای آزادی و برابری، با تناقضات مشابهی همراه بوده‌اند.

صباح الشریف، آزادی بیان، این حق اساسی و ارزشمند انسانی، همچون پلی است که فرد را به مشارکت در زندگی عمومی و تأثیرگذاری بر جامعه‌اش پیوند می‌دهد. آزادی بیان تنها یک حق قانونی نیست، بلکه ستون فقرات تمدنی است که بر احترام به انسان، نظرات او و توانایی‌هایش در خلاقیت و پاسخگویی بنا شده است. با این وجود، این مفهوم در شرق و غرب با تفاوت‌های چشمگیری درک و اجرا می‌شود.

وی افزود: در جوامع غربی، آزادی بیان ستون اصلی دموکراسی است. این حق در چارچوب‌های قانونی مشخصی به کار گرفته می‌شود که به شهروندان اجازه می‌دهد بدون ترس از مجازات، نظرات خود را درباره سیاست، دین یا فرهنگ بیان کنند. اگرچه محدودیت‌هایی برای این آزادی وجود دارد، مانند ممنوعیت سخنرانی‌های نفرت‌انگیز یا تحریک به خشونت، اما اصل بر گسترش فضای گفت‌وگو و چندصدایی است. از این رو، آزادی بیان در غرب به ابزاری قدرتمند برای توسعه فکری، خلاقیت و نظارت بر قدرت تبدیل شده و یکی از دلایل اصلی پیشرفت این جوامع است.

در پایان این نشست، شرکت‌کنندگان به تبادل آرا و طرح دیدگاه‌ها و نقطه نظرات خود درباره محورهای همایش و نقش محوری آزادی بیان و چالش‌های اصلی آن پرداختند.