این رویداد همزمان با روز جهانی فلسفه یونسکو و در چارچوب عنوان جهانی سال ۲۰۲۵ این سازمان با عنوان هوش مصنوعی و آموزش اجرا شد و به‌عنوان یکی از برنامه‌های رسمی شبکه جهانی یونسکو در سال جاری به ثبت رسید.

این برنامه با سخنان افتتاحیه مهدی بیکی، رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران آغاز شد. وی بر نقش تاریخی فلسفه در هدایت جریان‌های فناورانه و اهمیت گفت‌وگوی میان‌فرهنگی تأکید کرد.

بیکی با اشاره به دیدگاه مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای یادآور شد که از نگاه ایشان، هوش مصنوعی صرفاً یک ابزار فنی نیست، بلکه عرصه‌ای راهبردی است که می‌تواند آینده قدرت و استقلال ملت‌ها را رقم بزند.

وی توضیح داد که رهبر انقلاب، ایران را به قرارگرفتن در جمع ده کشور برتر حوزه هوش مصنوعی فراخوانده‌اند و هم‌زمان هشدار داده‌اند که بی‌توجهی به اصول اخلاقی و نبودِ نظارت انسانی می‌تواند این فناوری را به عاملی خطرناک تبدیل کند.

در ادامه، پروفسور نیاروات، رئیس انجمن فلسفی کنیا، این همکاری سه‌جانبه را گامی مهم در ارتقای سطح مباحث فلسفی در منطقه شرق آفریقا دانست.

نماینده دفتر یونسکو در نایروبی نیز در سخنان خود تشریح کرد که چرا حفظ عاملیت انسانی در عصر اتوماسیون و هوش مصنوعی به‌عنوان محور اصلی برنامه‌های جهانی سال ۲۰۲۵ انتخاب شده و این همایش را بخشی از برنامه های رسمی رویدادهای جهانی یونسکو معرفی کرد.

علی غلامپور، سفیر جمهوری اسلامی ایران در کنیا، بر ظرفیت‌های علمی ایران در حوزه‌های فلسفه، آینده‌پژوهی و اخلاق فناوری تاکید کرد و همکاری مشترک ایران با یونسکو و نهادهای دانشگاهی کنیا را نشانه‌ای از تعهد دو کشور به توسعه گفتمان مسئولانه درباره فناوری‌های نوین خواند.

عباس نصیری‌فرد به صورت آنلاین در همایش با موضوع «هوش مصنوعی و استعمارزدایی از تولید دانش» ارائه داد. وی پرسش اصلی دوران جدید را این‌گونه مطرح کرد که آیا هوش مصنوعی می‌تواند ابزاری برای پایان‌دادن به تسلط علمی کشورهای قدرتمند باشد یا خود به شکل جدیدی از استعمار فکری و معرفتی تبدیل خواهد شد.

دکتر نصیری‌فرد تأکید کرد که آینده دانش جهانی به میزان مشارکت فعال جوامع غیرغربی در این عرصه بستگی دارد و اتکای کامل به هوش مصنوعی بدون نظارت اخلاقی و عقلانی انسانی خطایی راهبردی است.

وی هوش مصنوعی را نعمتی بزرگ برای کاهش شکاف علمی میان کشورها دانست، مشروط بر آنکه با مدیریت اخلاقی، توسعه بومی و مشارکت گسترده همراه باشد.

ضرورت انجام پژوهش‌های مشترک و تدوین سیاست‌های هماهنگ

پس از سخنرانی او، چهار ارائه تخصصی توسط استادان دانشگاه نایروبی در حوزه‌های انسان‌شناسی فلسفی آفریقایی، حکمرانی دیجیتال، آزادی وجدان در عصر تصمیم‌گیری ماشینی و ارزیابی معرفت‌شناختی فناوری‌های آموزشی ارائه شد که مکمل مباحث مطرح‌شده در سخنرانی کلیدی بودند.

پروفسور پاتریک موانیه رئیس دانشگاه تانگازا  تحلیل گسترده‌ای درباره جایگاه سنت‌های فلسفی آفریقایی—به‌ویژه مفهوم «اوبونتو»—در شکل‌دهی به رویکردهای اخلاق‌محور و انسان‌مدار هوش مصنوعی ارائه داد.

وی بر ضرورت هماهنگی سیاست‌های ملی و منطقه‌ای تأکید کرد تا راهبردهای هوش مصنوعی بازتاب‌دهنده اولویت‌های آفریقا و حافظ منافع عمومی باشند.

موانیه خواستار سرمایه‌گذاری در آموزش معلمان و اصلاحات آموزشی شد تا مربیان بتوانند تفکر انتقادی، سواد دیجیتال و اخلاق را در عصر هوش مصنوعی آموزش دهند.

وی همچنین بر اهمیت مشارکت مؤثر جامعه تأکید کرد و گفت شهروندان، سازمان‌های مدنی و گروه‌های محلی باید در فرآیند شکل‌دهی ابزارها و چارچوب‌های هوش مصنوعی حضور فعال داشته باشند تا نتایج عادلانه و پایدار تضمین شود.

نگاندئو نگاتا، مدیر بخش فلسفه و دموکراسی یونسکو در نایروبی در این نشست بیان داشت که یونسکو بر تدوین دستورالعمل‌های اخلاقی و چارچوب‌های جهانی متمرکز بوده است تا اطمینان حاصل نماید که هوش مصنوعی همچنان انسان‌محور باقی می‌ماند.

وی تأکید کرد که همکاری میان کشورها برای تضمین دسترسی عادلانه، اجرای مسئولانه و حفاظت از حقوق بشر در آموزش مبتنی بر هوش مصنوعی ضروری است.

اوری‌وو سخنران دیگر این نشست ارائه‌ای مفصل درباره پیامدهای اخلاقی و حکمرانی هوش مصنوعی در بخش آموزش کنیا ارائه داد و اشاره کرد که این کشور در نقطه‌ای حساس از فرآیند ملی پذیرش فناوری‌های هوش مصنوعی قرار دارد.

نگاندئو نگاتا، مدیر بخش فلسفه و دموکراسی یونسکو در نایروبی در این زمینه، توضیح داد که یونسکو بر تدوین دستورالعمل‌های اخلاقی و چارچوب‌های جهانی متمرکز بوده است تا اطمینان حاصل شود که هوش مصنوعی همچنان انسان‌محور باقی می‌ماند.

وی تأکید کرد که همکاری میان کشورها برای تضمین دسترسی عادلانه، اجرای مسئولانه و حفاظت از حقوق بشر در آموزش مبتنی بر هوش مصنوعی ضروری است.

عیسی بوکه رئیس انجمن فلسفه کنیا از اساتید دانشگاه کنیاتا به موضوع آزادی وجدان و هوش مصنوعی پرداخت و تأکید کرد که هوش مصنوعی نباید استقلال اخلاقی و قدرت تصمیم‌گیری انسان را تضعیف کند.

وی گفت: نهادهای آموزشی باید اخلاق، تفکر انتقادی و توانایی تشخیص انسانی را در ساختارهای یادگیری دیجیتال نهادینه کنند.

سخنران دیگر این نشست، کاروکی در ارائه خود درباره فرصت‌ها و تهدیدهای هوش مصنوعی در آموزش عالی، اشاره کرد. وی بر ضرورت اتخاذ رویکردی متعادل و مبتنی بر فلسفه در پذیرش هوش مصنوعی در آموزش عالی تأکید کرد و گفت دانشگاه‌ها باید استدلال انسانی، تشخیص اخلاقی و تفکر انتقادی را به‌عنوان ارکان اصلی پژوهش حفظ کنند.

کاروکی خواستار تدوین چارچوب‌هایی شد که توان فناورانه را با تأملات عمیق فلسفی ترکیب کند تا هوش مصنوعی در خدمت پیشرفت علمی و اجتماعی باشد، نه مانع آن.

این نشست زمینه‌ساز پیشنهاد چندین پروژه مشترک شد که از جمله آن‌ها می‌توان به راه‌اندازی کارگروه مشترک «اخلاق هوش مصنوعی با رویکرد آفریقایی ـ اسلامی»، برنامه‌ریزی دوره مشترک دکتری فلسفه فناوری میان دانشگاه‌های ایران و نایروبی و تدوین پیش‌نویس منشور منطقه‌ای شرق آفریقا در خصوص دانش بومی و هوش مصنوعی اشاره کرد.

این نشست که با استقبال دانشجویان کنیایی و پرسش‌وپاسخ‌های فعال آنان برگزار شد، با این توافق مشترک پایان یافت که هوش مصنوعی باید بر پایه استدلال‌های اخلاقیِ قوی، احترام به فرهنگ‌ها و الگوهای آموزشی انسان‌محور هدایت شود.

شرکت‌کنندگان بر ضرورت انجام پژوهش‌های مشترک، تدوین سیاست‌های هماهنگ و تداوم گفت‌وگوی میان‌فرهنگی تأکید کردند تا فناوری به‌جای جایگزین کردن انسان، توانمندی‌های اورا تقویت کند. حاضران در همایش، بر استمرار همکاری میان کنیا، ایران، یونسکو و مراکز دانشگاهی تأکید کردند.

روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی